Δυσπιστία στην Επιστήμη

Νομίζω ότι μέχρι τώρα έχω προσπαθήσει να καταστήσω σαφές ότι η υπεράσπιση του Ορθού Λόγου και της επιστημονικής διαδικασίας δεν σημαίνει ότι ταυτόχρονα υπερασπίζομαι και ορισμένες από τις πρακτικές και τα μέσα που μεταχειρίζονται κάποιοι στην επιστημονική κοινότητα για σκοπούς αλλότριους των αρχικών ευγενών και ολίγο ρομαντικών στόχων τους, όπως... (βάλτε ό,τι τραβάει η καρδιά σας)...

Η εμπορευματοποίηση της γνώσης, το κυνήγι της πατέντας που αν «κάτσει» μπορεί να αποφέρει αρκετά χρήματα, ο οξύς ανταγωνισμός για απόσπαση χρηματοδοτήσεων ή για κατάληψη κάποιας θέσης στον πανεπιστημιακό χώρο, (λόγω αφ’ ενός υπερπαραγωγής διδακτορικών και ελάττωσης των διαθέσιμων κονδυλίων αφ’ ετέρου), έχουν αλλοιώσει αρκετά το προφίλ του ερευνητή ο οποίος καλείται πλέον να εργαστεί σε περιβάλλοντα που σε πολλά σημεία μοιάζουν με εταιρικά. Επειδή η χρηματοδότηση γίνεται σχεδόν αποκλειστικά μέσα από την διεκδίκηση ανταγωνιστικών προγραμμάτων που απαιτούν εμπεριστατωμένες προτάσεις, business plans, οικονομικές αναλύσεις, αυστηρά χρονοδιαγράμματα εκτελούμενων έργων και υποέργων, παραδοτέα προϊόντα και διατριβές, περιοδικές εκθέσεις προόδου και οικονομικής διαχείρισης και όλα αυτά μέσα από εκτεταμένες συνεργασίες δικτύων με διαφορετικά πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και εταιρίες, όπως καταλαβαίνετε οι δεξιότητες και νοοτροπίες που απαιτούνται είναι εντελώς διαφορετικές απ’ εκείνες που έχουν εκπαιδευτεί ή ονειρευτεί.

Επειδή σε πολύ μεγάλο ποσοστό πριμοδοτούνται εφαρμοσμένες κατευθύνσεις, με προγράμματα που υπόσχονται τελικά προϊόντα που να μπορούν να διατεθούν άμεσα στην αγορά, το αποτέλεσμα είναι να χωλαίνει η βασική έρευνα, δηλαδή αυτή που δεν έχει κάποιο πρακτικό προσανατολισμό αλλά στοχεύει στη διερεύνηση και κατανόηση καινούργιων φαινομένων που ενδέχεται στο μέλλον να δώσουν κάτι εφαρμοσμένο, ενδέχεται όμως και όχι.

Ο τρόπος αντιμετώπισης της επιστημονικής κοινότητας σαν της χρυσής αγελάδας που θα πρέπει να την αρμέξουμε μέχρι εκεί που δεν παίρνει, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα «Εργαλειακής Λογικής» όπου τα πάντα αποτιμώνται από το γρήγορο κέρδος και τα άμεσα αποτελέσματα που θα επιφέρουν. Όλη αυτή η διαδικασία ονομάζεται στο σύγχρονο λεξιλόγιο «Εξορθολογισμός», που μπορεί και ν’αληθεύει σύμφωνα με την εργαλειακή ερμηνεία της λογικής. Μπορεί όμως και όχι, σε μια πιο μακροπρόθεσμη προοπτική. Είναι ακριβώς το ίδιο πνεύμα που συναντάμε στα λόγια του ΓΑΠ όταν μιλάει για «Χρήσιμη Παιδεία». Σαν να μπορούσε να διανοηθεί κάποιος ότι υπάρχει και άχρηστη Παιδεία. Και να με συγχωρείτε, αλλά εδώ το γλωσσικό «ολίσθημα» δεν οφείλεται στην λεξική ή διανοητική ανεπάρκεια του ομιλητή. Το πρόβλημα είναι δομικό, συστατικό μιας κυρίαρχης νοοτροπίας η οποία ξεγλιστράει σαν αερικό από τον λόγο με τρόπο φυσικό, ώστε να μην μας ξενίζει το νόημά της, ώστε να μην μπαίνουνε πια στον κόπο να αναρωτηθούμε τι να σημαίνει. Είναι κι αυτό μέσα στα Νέα Αυτονόητα που εγκαθιδρύονται και ενσωματώνονται αβίαστα στον τρόπο σκέψης μας.

Παρά τα όσα έχω πει σε προηγούμενα σημειώματά μου σχετικά με την υπεράσπιση των επιστημών και της επιστημονικής μεθόδου, και στα οποία επιμένω, θα ήμουν εντελώς ανειλικρινής αν δεν παραδεχόμουν ότι ένα μεγάλο κομμάτι δυσπιστίας του κόσμου προς τις επιστήμες πηγάζει από συγκεκριμένες εταιρίες που ενώ πολλές φορές χρησιμοποιούν αθέμιτες και παραπλανητικές πρακτικές για ν’ αυξήσουν την κερδοφορία τους, εν τούτοις, παρουσιάζονται στον κόσμο με τον μανδύα του επιστημονικού εκμεταλλευόμενες το γόητρο της επιστήμης, και καλυπτόμενες πίσω από το χρυσό χάπι της «Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης», CSR. Μπροστά στα τεχνάσματα που μεταχειρίζονται για την χειραγώγηση της κοινής γνώμης, τα άρθρα των επιστημολόγων για τις αρχές που διέπουν το «Επιστημονικό» και τις διαχωριστικές γραμμές από το ψευδοεπιστημονικό, αποτελούν απλώς ασκήσεις επί χάρτου και αμπελοφιλοσοφίες για να περνά η ώρα. Και προφανώς αναφέρομαι στις δυο μεγάλες «πληγές» που είναι οι φαρμακευτικές εταιρίες μαζί με τις αντίστοιχες για τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα και το στρατιωτικο-βιομηχανικό συγκρότημα.

Σχετικά με τις φαρμακευτικές εταιρίες, η δυσπιστία και ανησυχία πηγάζουν κυρίως από:

1. την ελαχιστοποίηση του χρόνου πειραματισμού και ελέγχου ασφαλείας των νέων φαρμάκων πριν δοθούν στην κυκλοφορία, (και τούτο λόγω της πίεσης που δέχονται οργανισμοί όπως ο FDA, ο αμερικανικός δηλαδή ΕΟΦ, για γρήγορη απόσβεση των επενδύσεών τους),

2. από την διαχείριση τεράστιων κονδυλίων χωρίς πρακτικά κανένα έλεγχο, από ιδιωτικές εταιρίες και ινστιτούτα στην προσπάθεια μετατροπής ασθενειών σχετιζόμενων με την ευμάρεια και life-style σε χρόνιες με αντίστοιχη κερδοφορία, πρακτική που σε ορισμένες περιπτώσεις είναι θεμιτή, σε άλλες, όμως εγείρει ερωτηματικά. Σύμφωνα με άρθρο «The monster we don’t see», του Dan Hind στο (New Scientist, p. 46, 19 January, 2008), οι φαρμακευτικές εταιρίες επιδοτούνται με περίπου 2 δισεκατομμύρια λίρες από τον κρατικό προϋπολογισμό της Αγγλίας για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων. Σχετικά, με το μύθο του μεγάλου κόστους έρευνας των φαρμακευτικών εταιριών δείτε επίσης εδώ.

3. από την διαπιστωμένη παραποίηση στοιχείων σχετικά με τις παρενέργειες νέων φαρμάκων, και τον τρόπο διεξαγωγής των clinical trials, με μικρότερες δόσεις από τις αναφερόμενες, με υγιείς ασθενείς, και διάφορες άλλες παρατυπίες.

4. από το άγριο lobbying, τις δωροδοκίες κυβερνητικών στελεχών ή μεγάλων χρηματικών δωρεών σε υποψηφίους στις εκλογικές αναμετρήσεις και τη μεταπήδηση πρώην κυβερνητικών στελεχών σε θέσεις CEO μεγάλων εταιριών.

Σχετικά με τις εταιρίες που δραστηριοποιούνται στο χώρο των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων, αυτές συνεχίζουν να διοχετεύουν τα προϊόντα τους στις αγορές, χωρίς όμως να μπορούν ακόμα να πείσουν για την ασφάλειά τους. Τόσο οι μεν όσον και οι δε της άλλης πλευράς χρησιμοποιούν όντως στοιχεία από επιστημονικές έρευνες θεωρώντας ότι κατοχυρώνουν έτσι τις δοξασίες τους. Χωρίς να υιοθετώ την άποψη ότι οι ερευνητικές εργασίες είναι προς τούτο χαλκιδευμένες, θέλω να πιστεύω το πιο εύλογο, ότι δηλαδή, τα συσσωρευμένα αποδεικτικά στοιχεία δεν είναι ακόμα ικανά για να δημιουργήσουν αίσθημα ασφαλείας. Άλλωστε είναι επιστήμονες αυτοί που δραστηριοποιούνται και στις δυο αντιμαχόμενες πλευρές. Το να μην υπάρχουν αρκετά αποδεικτικά στοιχεία που να επιτρέπουν τελεσίδικες απαντήσεις είναι μια πολύ κοινή πρακτική στην ερευνητική διαδικασία, η οποία παίρνει αρκετό χρόνο και πειραματισμό μέχρι ν’ αποφανθεί. Αυτό που δημιουργεί την δυσπιστία στον κόσμο είναι η ΠΑΡΑΚΑΜΨΗ της επιστημονικής ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ με την ΣΥΓΚΑΛΥΨΗ αντίθετων στοιχείων ή την παρουσίαση διφορούμενων αποτελεσμάτων σαν αξιόπιστων, όπως επίσης και η ΕΠΙΣΠΕΥΣΗ για ευνόητους λόγους της αποδεικτικής διαδικασίας.

Όπως έχω ξαναγράψει, αυτό δεν πρέπει να χρεώνεται στην Επιστήμη και Τεχνολογία γενικά, αλλά στη χρήση της από συγκεκριμένες πολιτικές και οικονομικές δομές που επιτρέπουν τέτοιου είδους λαθροχειρίες. Και φυσικά αντιλαμβάνεστε τι εννοώ.

Σε μικροκλίμακα επίσης, δεν είναι λίγες οι φορές που επιστημονικές ομάδες από πανεπιστήμια ή ερευνητικά κέντρα κυρίως, σπεύδουν να ανακοινώσουν στο τύπο κάποια μικροανακάλυψή τους επενδεδυμένη με φουτουριστικές super-δυνατότητες και για την οποία δεν ξανά ακούμε ποτέ πια. Οι λόγοι είναι και πάλι η αλίευση ερευνητικών κονδυλίων μέσω της καλλιέργειας κατάλληλου κλίματος. Στην προκειμένη περίπτωση η ζημιά είναι περιορισμένη, δεν διακυβεύονται ζωές, παρά μόνον το κύρος της Επιστήμης, που όμως μέσα από τη συσσώρευση τέτοιων διαδικασιών που χρόνο με το χρόνο πολλαπλασιάζονται, κινδυνεύει να πληγεί ανεπανόρθωτα.

Διάβασα κάπου, πριν από καιρό ότι αυτοί που κάνουν το επιστημονικό ρεπορτάζ στον τύπο δεν ξέρουν πια τι να πρωτοπιστέψουν Διαβάζουν τη μια για κάποια ανακάλυψη που πιστοποιεί κάτι, και μετά από λίγο για μια άλλη που πιστοποιεί το ακριβώς αντίθετο. Δυστυχώς κι εγώ έχω την ίδια αντίληψη. Οι λόγοι είναι αυτοί που εξέθεσα προηγουμένως. Βιασύνη για funding., funding, funding…και όλα τ’ άλλα, ας πάνε στο διάολο!

Τέλος, ένα άλλο ποσοστό δυσπιστίας είναι κληρονομικό και μεταφέρεται από την εποχή του ’60 και μετά όταν η επιστήμη και τεχνολογία θεωρούνταν ο αποδιοπομπαίος τράγος για πλείστες κοινωνικές πρακτικές, ότι είναι δηλαδή εκτός ελέγχου, ότι ευθύνονται για την υποβάθμιση και σκλαβιά του ανθρώπου, ότι αποκόβουν τον άνθρωπο από το φυσικό του περιβάλλον, ότι δημιουργούν περισσότερα προβλήματα από όσα λύνουν, ιδεολογήματα τέλος πάντων που παρά το ανεδαφικό τους περιεχόμενο παραμένουν ακόμα να στοιχειώνουν το θυμικό των συγχρόνων.

Είναι αλήθεια ότι σε περιόδους ευφορίας η Επιστήμη υποσχέθηκε όντως πολλά, κυρίως δια στόματος πολιτικών. O Kennedy για παράδειγμα έδινε, δεν έδινε μια δεκαετία για να εξαλειφθεί ο καρκίνος.
Και φυσικά τώρα μαζεύουμε τους καρπούς μιας παλιότερης απερισκεψίας και μιας νεώτερης κυνικότητας και καταστροφικής βουλιμίας για κέρδος.