Η ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΒΑΣΗ ΤΟΥ ΗΘΙΚΟΥ ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΥ

Βρίσκω αφάνταστα "διασκεδαστικό" το γεγονός που η φιλοσοφία, μετά από τόσα χρόνια διαλογισμού, ατέρμονος στοχασμού και κατανάλωσης καθαρής εγκεφαλικής ουσίας, αρχίζει εσχάτως να επιζητεί τα φώτα εμπειρικών επιστημών, όπως είναι η νευροφυσιολογία ή η φυσική για παράδειγμα, για να διαλευκάνει και να τεκμηριώσει μερικά από τα κεντρικά της προβλήματα. Είτε είναι πάντως η φιλοσοφία αυτή που δίνει το χέρι στις επιστήμες, είτε είναι οι επιστήμες που την τσιγκλίζουν, το αποτέλεσμα είναι ότι δεν μπορεί να παραγνωρίσει την πρόκληση και να παραμείνει ανεπηρέαστη.

Σε προηγούμενες αναρτήσεις (εδώ και εδώ) είχαμε αναφερθεί σ’ ένα από τα πρωταρχικά ερωτήματα της φιλοσοφίας, αυτό της ελεύθερης βούλησης και είχαμε παρουσιάσει τα περίφημα πειράματα του Prof. Benjamin Libet, που αποδείκνυαν την ανυπαρξία ελεύθερης βούλησης, με την έννοια ότι η εγκεφαλική διέγερση εξ αιτίας μιας πράξης που πρόκειται να εκτελέσει ο συμμετέχων στο πείραμα, προηγείται της συνειδητοποίησης της από τον ίδιο κατά ένα σημαντικό χρονικό διάστημα της τάξεως των 350 ms.

Παράλληλα είχαμε και τις περίφημες θεωρίες του Prof. Gerard t’Hooft, ο οποίος λίγο πολύ μας έλεγε ότι σε κλίμακες μικρότερες του μήκους του Planck (κάπου δηλαδή μικρότερο από 10(-35) εκατοστά), η φύση γίνεται ντετερμινιστική, άρα τρία πουλάκια κάθονται.

Σήμερα διαπίστωσα ότι και ένα άλλο φιλοσοφικό πρόβλημα έχει περιέλθει στην επικράτεια της νευροφυσιολογίας, αυτό του Ηθικού Σχετικισμού. Τί ακριβώς συμβαίνει;

Είναι γνωστόν ότι για πολλούς αιώνες οι κοινωνίες και οι άνθρωποι γαλουχήθηκαν στην πίστη για την ύπαρξη αιώνιων και αμετάκλητων Αληθειών καθώς και για το ενιαίο περιεχόμενο του καλού και του κακού. Τις τελευταίες όμως δεκαετίες, ανάμεσα στ’ άλλα, και η πίστη αυτή άρχισε να κλονίζεται στη βάση ενός σχετικισμού των αξιών ο οποίος και επιχείρησε να καταργήσει αξιακές ιεραρχήσεις κυρίως μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών ή διαφοροποιημένων κοινωνικών ομάδων θεωρώντας τες αποτέλεσμα του πολιτισμικού ιμπεριαλισμού μιας κυρίαρχης τάξης ή ενός πολιτισμού. Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή του Ηθικού Σχετικισμού οι αξίες μιας κοινωνίας εξαρτώνται από τις δικές της πολιτισμικές παραδόσεις, από τις εμπειρίες της και τις πίστεις της και οι οποίες μπορεί να διαφέρουν ριζικά από κοινωνία σε κοινωνία ή από εποχή σε εποχή. Επειδή λοιπόν δεν είναι δυνατόν να οριστεί μια κοινή βάση για συγκρίσεις και αποφάνσεις, κάθε κοινωνία θα πρέπει να λαμβάνει τον ίδιο σεβασμό με οποιαδήποτε άλλη.

Τώρα η νευρολογία έρχεται να αποδείξει το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή ότι δεν υπάρχει φυσιολογική βάση για τον Ηθικό Σχετικισμό και τούτο επικαλούμενη την ύπαρξη μιας ειδικής κατηγορίας νευρώνων, των επονομαζόμενων «νευρώνων καθρεπτών», (mirror neurons), οι οποίοι ενεργοποιούνται μόνον όταν ο ιδιοκτήτης τους συμπάσχει με αυτά που αντιλαμβάνεται στις δραστηριότητες και εμπειρίες των άλλων, όπως όταν γελούν, χασμουριούνται, κλαίνε κ.λ.π. Η ενεργοποίηση αυτή των συγκεκριμένων νευρώνων μας δίνει άμεση γνώση για την κατάσταση του μυαλού των άλλων ανθρώπων, της συμπεριφοράς τους ή της συναισθηματικής τους κατάστασης. Δηλαδή, το κοινωνικό δυναμικό ενός ανθρώπου συνδέεται με την ακούσια κατανόηση των άλλων, κατανόηση η οποία διαμεσολαβείται από την ειδική κατηγορία των προαναφερθέντων νευρώνων του εγκεφάλου. Υπάρχουν ισχυρές υποψίες ότι δυσλειτουργία των νευρώνων αυτών πιθανόν να ευθύνεται για τον αυτισμό.

Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι η ικανότητα να κατανοούμε τους άλλους, που αποτελεί και τη βάση των Ηθικών κρίσεων μας απέναντι σ’ αυτούς, είναι εγγεγραμμένη στον εγκέφαλό μας. Έτσι ακόμα και αν τα ήθη διαφέρουν η βασική Ηθική παραμένει κοινή για όλη την ανθρωπότητα. Και αν δυο κοινωνίες διαφέρουν ως προς αυτήν, αναγκαστικά κάποια από τις δυο θα κάνει λάθος.

Τάδε έφησαν οι Νευρώνες Καθρέπτες! Και δεν θέλω τσιμουδιά επ’ αυτού!

Τώρα, αν το παρόν κείμενο δεν αποτελεί ηχηρό ράπισμα εναντίον του Μεταμοντέρνου, και μάλιστα από αψύ επιστημονικό χέρι, τότε τι είναι;

Το παρόν κείμενο βασίστηκε στο άρθρο του A. C. Grayling “Our Mirror on Morality”, p.50, NewScientist, Issue 3 May 2008.