Η ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΦΟΥΣΚΑ (Ο Ρόλος του Κράτους)

Σε κάθε οικονομική κρίση, δυο, φαντάζομαι θα είναι οι πιο συχνές ερωτήσεις:

Ποιοι φταίνε για την κατάσταση και
πού πήγαν τα λεφτά.

Η παρούσα κρίση, όπως και οτιδήποτε στη ζωή, δύσκολα θα αποδιδόταν σε έναν και μόνον παράγοντα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι και ο καθένας από τους συμμετέχοντες πρέπει να ευθύνεται και στον ίδιο βαθμό. Στο δίπτυχο τράπεζες (δανειστές) και δανειζόμενοι αναφερθήκαμε μόνο επιδερμικά στον τρίτο πόλο της κρίσης που είναι ο ρόλος της κυβέρνησης Μπους, αλλά και προηγούμενων δημοκρατικών πολιτικών στην πυροδότηση της δανειστικής ευφορίας.
Αλλά ας τα δούμε από πιο κοντά.

Δεν ήταν μακριά, μόλις τον Οκτώβριο του 2004 και λίγο πριν από τις εκλογές, που ο πρόεδρος Μπους έλεγε: «America is a stronger country every single time a family moves into a home of their own». Η δικαιολογία ήταν ότι με τον τρόπο αυτό η Αμερική θα γινόταν περισσότερο σταθερή και εύπορη. Και δεν είχε άδικο. Οικογένειες στεγασμένες σε κάποιο προάστιο, με αυτοκίνητο, τηλεόραση με επίπεδη οθόνη, dVd και τα λοιπά αποτελούν την καλύτερη πελατεία για τους ρεπουμπλικάνους.

Την ίδια περίοδο ο Μπους εισηγήθηκε μέτρα ούτως ώστε να μπορεί κάποιος να πάρει δάνειο κατοικίας ακόμα και με μηδενική προκαταβολή. Στην πορεία ακολούθησαν ακόμα πιο περίεργα προγράμματα δανεισμού, για παράδειγμα χωρίς καμιά δόση για τα πρώτα δυο χρόνια, ενώ άλλα δεν χρειάζονταν καθόλου αποδεικτικά στοιχεία για τη δανειοληπτική ικανότητα του αιτούντος.

Σύμφωνα με το άρθρο του Zachary Karabell στο NEWSWEEK, τεύχος 20 Οκτωβρίου, το όνειρο μιας καλύτερης κοινωνίας μέσω της απόκτησης ενός σπιτιού, δεν ξεκίνησε με τον σημερινό πρόεδρο, αλλά ανάγεται στην παλιότερη ιστορία της χώρας, τότε που το 1862 με νομοθετική πράξη, η γη χαριζόταν στον οποιονδήποτε τολμούσε να μεταναστεύσει στα άγρια εδάφη της δυτικής ακτής. Η ίδια πολιτική συνεχίστηκε και μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με παράδειγμα τη Levittown, προάστιο της Ν. Υόρκης στο Long Island, το οποίο απαρτιζόταν από προσιτά σπίτια, τα οποία αγόραζαν κυρίως βετεράνοι με μικρή προκαταβολή και μικρές δόσεις.

Η σημερινή συγκυρία είναι η κατάληξη μιας μακρόχρονης οικονομικής πολιτικής που ξεκινάει από το 2000 με την dot com φούσκα και την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, γεγονότα που επηρέασαν την οικονομική ανάπτυξη. Στην προσπάθειά της να δώσει ώθηση στην οικονομία, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (FED) μείωσε σημαντικά τα επιτόκια, μέχρι και 1%. Το φτηνό χρήμα καθώς και η συνεχής εισροή κεφαλαίων από τις νέες οικονομίες της ανατολής και τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες της αραβικής χερσονήσου, είχαν σαν αποτέλεσμα τον υπέρμετρο, αλλά και εύκολο δανεισμό για καταναλωτικά αγαθά, αλλά κυρίως για σπίτια.

Εύκολος δανεισμός σήμαινε ότι σταδιακά εξέλιπαν οι όροι που θα έκαναν πιο ασφαλή το δανεισμό. Σε πολλές περιπτώσεις δεν ζητούσαν καν αποδεικτικά στοιχεία για το αν ο δικαιούχος είχε όντως την οικονομική επιφάνεια για να ξεπληρώσει το δάνειο, αν ακόμα είχε κάποια δουλειά, ή αν είχε καν άδεια παραμονής στη χώρα. Τα εύκολα αυτά δάνεια είναι τα λεγόμενα subprime mortgages. Για να πάρουμε ένα δείγμα της έκρηξης του φαινομένου, την περίοδο 1990-1995 κατασκευάζονταν 610,000 νέα σπίτια το χρόνο, ενώ μόνο το 2005 ο αριθμός αυτός έφτασε στα 1,283,000.

Το τι επρόκειτο να συμβεί δεν είναι πολύ δύσκολο να το φανταστούμε. Όσο αυξάνει η ζήτηση, τι παθαίνουν οι τιμές; Αυξάνονται. Όσο υπάρχει ζήτηση, τι κάνουν οι κατασκευαστές; Χτίζουν όλο και πιο πολλά σπίτια. Και τι συμβαίνει όταν υπάρχει μεγάλη προσφορά, αλλά η ζήτηση περιορίζεται, λόγω υπερβολικής ανόδου των τιμών των σπιτιών; Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η αύξηση ανάμεσα στο 1997 και 2006 ήταν γύρω στο 124%.

Τότε, οι τιμές αρχίζουν να πέφτουν, τα σπίτια μένουν απούλητα, και αυτοί οι οποίοι ήλπιζαν να αναχρηματοδοτήσουν τα δάνειά τους με καλύτερους όρους λόγω ανόδου των τιμών, βρέθηκαν εκτεθειμένοι και με τις αξίες των υποθηκευμένων σπιτιών τους σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα απ’ ότι τον καιρό που είχαν αγοραστεί, καταγράφοντας πτώσεις έως και 26.4% το 2007. Τελικά συνέπεια ήταν να αρχίσουν οι κατασχέσεις, οι οποίες όπως φαίνεται και από το παρακάτω γράφημα, πήραν τη μορφή χιονοστιβάδας.

Η Αμερική είναι μια χώρα που έχει μάθει να ζει βουτηγμένη στο χρέος, τόσο σαν κράτος όσο και σαν μεμονωμένα νοικοκυριά. Το 2008 οι αμερικάνοι ξόδεψαν 800 δισεκατομμύρια δολάρια παραπάνω απ’ ότι κέρδισαν. Το χρέος των νοικοκυριών εκτοξεύτηκε από τα 680 δις το 1974, στα 14 τρις το 2008, ενώ ανάμεσα στο 2001 και το 2008, σε εφτά μόλις χρόνια διπλασιάστηκε.

Ο ρόλος της κυβέρνησης σ’ αυτή την πορεία προς την καταστροφή, πέρα από άμεσος, μέσω παροτρύνσεων προς τον κόσμο να αγοράσει επί τέλους το σπίτι των ονείρων του, ήταν μέσα από τους ημι-κρατικούς οργανισμούς οικιστικών δανείων, τους γνωστούς πλέον Fanny-Mae και Freddie Mac, αλλά και μέσα από νομοθετικές ρυθμίσεις, όπως η Community Reinvestment Act το 1977, που για να επεκτείνουν την απόκτηση κατοικίας σε μη προνομιούχους, ενεθάρρυναν τα εύκολα δάνεια.

Επίσης το U.S. Department of Housing and Urban Development έριξε κι αυτό λάδι στη φωτιά με τα subprimes. Το 1995, οι δυο FM άρχισαν να αγοράζουν securities με επισφαλή δάνεια, τα οποία ξαναπουλούσαν σε διάφορους επενδυτικούς οργανισμούς. Ανάμεσα στο 1994 και 2003 τα συγκεκριμένα δάνεια αυξάνονταν κατά 25% το χρόνο.

Τον Σεπτέμβριο του 1999 οι ΝΥ Times κατονόμαζαν τον πρόεδρο Κλίντον για την πίεση που εξασκούσε στην Fannie Mae για εύκολα δάνεια. Και παρόμοιες καταγγελίες υπήρξαν και από άλλους σε διάφορες περιόδους.

Η γιγάντωση των δυο FM έγινε με κυβερνητική κάλυψη, αλλά κι αυτές δεν φάνηκαν αγνώμονες καθ’ ότι συνεισέφεραν τεράστια ποσά σε εκλογικές καμπάνιες. Μάλιστα η Freddie Mac τιμωρήθηκε με τεράστιο πρόστιμο 3.8 εκατομμυρίων δολαρίων για παράνομες χρηματοδοτήσεις. Επίσης αναρίθμητοι πολιτικοί της Washington DC, που είχαν συμπεριληφθεί στη λίστα των φίλων του Angelo, CEO της Countrywide Financial, οικιστικής τράπεζας, ιδιοκτησίας της Bank of America, κατηγορήθηκαν το 2008 για προνομιακές δανειοδοτήσεις σπιτιών. Παρεμπιπτόντως η Fannie Mae ήταν ο μεγαλύτερος αγοραστής δανείων από την Countrywide Financial.

Από δω και πέρα, όταν αρχίζουν τα αλισβερίσια και τα μπερδέματα αρχίζει να με πιάνει σοβαρός ίλιγγος και αδυνατώ να συνεχίσω. Νομίζω, ότι όλοι αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε το μπλέξιμο και το βαθμό διαφθοράς.
Στο σύντομα αυτό σημείωμα παρέλειψα για λόγους οικονομίας αλλά και ατελούς γνώσης, να αναφερθώ στον πολύπλοκο τρόπο με τον οποίον τα επισφαλή δάνεια βρέθηκαν μέσα σε δομημένα πακέτα σκορπισμένα σε διάφορες τράπεζες ανά τον κόσμο και στις τσέπες πολλών ανυποψίαστων.

Το γεγονός πάντως είναι ότι τόσο το κράτος, όσο και οι τράπεζες και οι μεμονωμένοι πολίτες ενθάρρυναν τον υπερβολικό δανεισμό, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, οι κυβερνήσεις για να παρουσιάσουν ανάπτυξη, οι τράπεζες για να κερδίσουν (στην κατοικία το ρίσκο δεν φαίνεται τόσο μεγάλο, διότι στο κάτω-κάτω μπαίνει σαν υποθήκη το ίδιο το σπίτι), και οι ιδιώτες για να ζήσουν το μεγάλο όνειρο, στα γρήγορα και στα φτηνά. Και δεν ήταν όλοι αυτοί που μπλέχτηκαν στην φούσκα μεροκαματιάρηδες, ένα 40% των κατοικιών που αγοράστηκαν με τον τρόπο αυτό, αντιστοιχούσαν είτε σε εξοχικές είτε σε δεύτερες κατοικίες. Πολλοί δε άλλοι βλέποντας την άνοδο των τιμών, χρησιμοποίησαν την κατοικία κερδοσκοπικά, ξαναπουλώντας την σε μεγαλύτερη τιμή, κ.ο.κ.

Το δε δεύτερο ερώτημα για το πού πήγαν τα λεφτά, θα το καταλάβουμε σύντομα.

ΥΓ. Το παρόν κείμενο στηρίχτηκε στην πληθώρα στοιχείων του άρθρου Subprime mortgage crisis της Wikipedia.