Νταβαντούρια στις Πρέσπες

Ένας τόπος όμως δεν είναι τόσο τα τοπία του, όσο οι άνθρωποι και η ιστορία τους. Οι φιλόξενοι κι οι ανοιχτόκαρδοι δίνουν λάμψη ακόμα και σ’ ένα ταπεινό και συνηθισμένο σκηνικό, ενώ οι κακορίζικοι χαντακώνουν ακόμα και το πιο ονειρεμένο. Το παρελθόν παίζει κι αυτό παιχνίδια με τα μάτια δίνοντας στη φύση μαγεία, μυστήριο, υπόσταση και καρδιά. Στο Φραγκοκάστελλο για παράδειγμα, δίπλα στα Σφακιά, εκεί γύρω στα τέλη του Μάη, και μόλις ο ήλιος σκάσει, το κάστρο στοιχειώνεται, εδώ και διακόσια κοντά χρόνια, από φιγούρες νεκρών πολεμιστών, τους Δροσουλίτες. Στο Γράμμο, όταν σουρουπώνει, πίσω απ’ τα θροΐσματα των φύλλων της οξιάς ακούγεται έντονα ποδοβολητό αλόγων, ενώ ποιος πέρασε απ’ τον Ενιπέα και δεν είδε τις νεράιδες και τα ξωτικά να χαριεντίζονται στα κρυστάλλινα νερά του.

Εδώ στις Πρέσπες, νοιώθω το χώμα ότι δεν είναι απλά το χώμα που πατάω, το χώμα που γεννάει χορτάρια και δέντρα, που τρέφει σκουλήκια, που δίνει φωλιά στους αρουραίους, αλλά το χώμα που κάποτε μάτωσε. Το βουνό απέναντι δεν είναι απλά ένα κάποιο βουνό, αλλά το βουνό που τις νύχτες έδινε άσυλο στις γυναίκες με την αγριωπή όψη, τ’ ανάκατα μαλλιά και το μαχαίρι σφιχτά στο στόμα. Είναι το βουνό που σείστηκε από κραυγές μανάδων και τσιρίδες παιδιών. Τίποτε δεν είναι αθώο εκεί πάνω, παρά τα τόσα χρόνια που πέρασαν, κι ας ξεγελιέται το μάτι απ’ την ομορφιά και την ελαφράδα του αέρα. Όσο και να θέλεις να το αγνοήσεις, τα βουνά τριγύρω είναι γεμάτα φαντάσματα. Για μας τους ξένους, όμως.

Οι ντόπιοι δεν ζούνε με αυτά, ίσως οι λίγοι παλιοί, όσοι τα κατάφεραν δηλαδή και ξέμειναν. Αυτό το κατάλαβα αρκετά γρήγορα. Οι Πρέσπες σήμερα φτιάχνουν μεθοδικά μιαν άλλη ιστορία, μ’ ενθουσιασμό και με μεράκι. Άφησαν το παρελθόν στην άκρη και έπιασαν τη φύση απ’ τα κέρατα. Στην αρχή τα μπέρδευα, δεν ήξερα το ποιος και το γιατί. Πολλά τα καλαίσθητα περίπτερα πληροφόρησης για τη λίμνη, για τα πουλιά και τα ψάρια της, για τις πολυάριθμες βυζαντινές εκκλησίες και τ΄ ασκηταριά της, σκορπισμένα εδώ κι εκεί σε διάφορα χωριά, στον Αγ. Γερμανό, στην Πύλη, στο Βροντερό. Δεν μπορούσα όμως να καταλάβω γιατί τόσα πολλά.

Ένα απόγευμα, μόλις που ‘χε σκοτεινιάσει πέρασα απ’ το μπαρ του Θάνου. Ένα καλαίσθητο πέτρινο οίκημα, χτισμένο στην πλαγιά, με θέα κάτω στις λίμνες, μ’ αναμμένα κούτσουρα στο τζάκι και στην τσαγιέρα μυρωδάτο τσάι του βουνού. Άλλος κανείς στο μαγαζί. Κι αναρωτιόμουν τι το ‘θελε ο χριστιανός και το κρατούσε, έτσι στη μέση του πουθενά. Πόσο γελάστηκα! Δεν πέρασε ώρα, κουβέντα στη κουβέντα ξεχαστήκαμε είναι αλήθεια, και το μαγαζί άρχιζε να γεμίζει και να γεμίζει. Πρώτη έσκασε μύτη η Ματίλντ, έχωσε το κεφάλι απ’ το άνοιγμα της πόρτας, πέταξε ένα «Γεια σας μάγκες!» με έντονη γαλλική προφορά, κι εξαφανίστηκε στο σκοτάδι. Πριν καλά καλά το συνειδητοποιήσω, νάσου και μια παρέα από γαλλάκια. «Ρε, τι γίνεται εδώ; Από πού φύτρωσε αυτός ο κόσμος;», αναρωτήθηκα, με το στόμα να χάσκει από την έκπληξη. Κατά τα μεσάνυχτα, ο νεαρόκοσμος ήταν τόσο πολύς που οι τοίχοι ξεχειλωμένοι πια απ’ το στριμωξίδι και τη φασαρία, μετά βίας κράταγαν το εσωτερικό τους φορτίο.

Έτσι γνώρισα την Έλλη και τα «παιδιά» της. Παιδιά από τη Γαλλία, την Αυστρία, την Ιορδανία, ακόμα κι απ’ την Αρμενία, καμιά δεκαριά, όλα στα είκοσι, εθελοντές της EVS (European Volunteers Service) που είχαν έρθει επί τούτου απ’ τις πατρίδες τους για να προσφέρουν εθελοντική εργασία στην περιοχή, από εξάμηνο έως και χρόνο. Έτσι έμαθα ότι το πρώτο περίπτερο που συναντούσα κάθε πρωί στο δρόμο μου από τον Αγ. Γερμανό προς τις λίμνες ανήκε στο Πολιτιστικό Τρίγωνο Πρεσπών, μια μη-κυβερνητική οργάνωση που δρα από το 2000 στην περιοχή με ποικίλες πολιτιστικές δράσεις που στοχεύουν στην ενημέρωση, κατάρτιση, ψυχαγωγία και μεταφορά τεχνογνωσίας στις τοπικές κοινότητες, και κυρίως στους νέους. Με τη βοήθεια των εθελοντών έχουν οργανωθεί στέκι νεολαίας και internet καφέ, εργαστήρια μουσικής, συναυλίες, αθλητικές συναντήσεις, ενημερωτικές ομιλίες σε σχολεία και αλλού και άλλα πολλά.

Η Έλλη, δεν σώνει να μιλάει γιαυτά, τα μάτια της αστραποβολούν όταν διηγείται για το πώς άρχισαν όλα, για την ημέρα που «είδε το φως» και δέθηκε στη μοίρα του «Τριγώνου», για τη νύχτα που εγκατέλειψε για πάντα την ταβέρνα που της έτρωγε τα νιάτα και τα σωθικά. Μετά εννιά χρόνια στο κουρμπέτι δηλώνει αναγεννημένη και γεμάτη. Δεν χρειάζεται να το πει. Κάνει «μπαμ» από μακριά.

Ο Λάζαρος μαζί με τον Φρανσουά, που ήρθε πριν από χρόνια στο «Πολιτιστικό Τρίγωνο» σαν εθελοντής δουλεύουν σε μια άλλη μη-κυβερνητική οργάνωση, αυτή τη φορά περιβαλλοντική, με το όνομα «Εταιρία Προστασίας Πρεσπών». Έτσι μου λύθηκε κι η απορία για το πού ανήκε το δεύτερο κατά σειρά περίπτερο που συναντούσα στο δρόμο μου τα πρωινά. Η ΕΠΠ, η πιο παλιά στην περιοχή δραστηριοποιείται ήδη από το 1991 και σήμερα που στέριωσε πια, περιλαμβάνει στους κόλπους της πάνω από 10 περιβαλλοντικές οργανώσεις από την Ελλάδα, Γαλλία, Δανία και Ην. Βασίλειο. Μεταξύ αυτών η WWF, ο Αρκτούρος, η Ελληνική και η Δανική Ορνιθολογική εταιρία, οι Φίλοι των Πρεσπών, το Μουσείο Γουλανδρή και άλλες «ων ουκ έστιν αριθμός».

Μεγάλη της επιτυχία η ανασύσταση την τελευταία πενταετία των υγρών λιβαδιών, κατά την οποία παραδόθηκαν στις παραλίμνιες περιοχές γύρω στα 700 στρέμματα πολύτιμα λιβάδια καλλιέργειας ζωοτροφών, διατροφής και αναπαραγωγής των ψαριών, τα οποία απροστάτευτα καθώς ήταν έπεφταν θύμα στην ακόρεστη προέλαση των καλαμιώνων που τα εξαφάνιζαν.

Το 2000 πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών με τη συμμετοχή των τριών όμορων κρατών, κι έκτοτε προωθεί ήπιες μορφές ανάπτυξης, βιολογικές καλλιέργειες, και φυσικά παρακολουθεί τη στάθμη της λίμνης, τους πληθυσμούς των ψαριών και λαμβάνει μέτρα προστασίας για τους συμπαθέστατους πελεκάνους, ερωδιούς, κορμοράνους και για όσα άλλα απειλούμενα είδη.

Έτσι, μ’ αυτά και με 'κείνα, μού ήταν πια ξεκάθαρο για το πού ανήκε πλέον το τρίτο και μακράν πιο εντυπωσιακό κτίριο που έβλεπα κι απορούσα στο κέντρο του Αγ. Γερμανού, καθώς και το εξ ίσου εντυπωσιακό πληροφοριακό κέντρο στην Πύλη. Δια της μεθόδου λοιπόν του αποκλεισμού δεν ήταν δύσκολο να συμπεράνω ότι εδώ θα έπρεπε να κατοικοεδρεύει ο «Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών», μια Κυβερνητική πλέον Οργάνωση, η οποία ιδρύθηκε το 2003 με συμμετέχοντες τα Υπουργεία Περιβάλλοντος, Γεωργίας, Ανάπτυξης και Εξωτερικών, τη Νομαρχία Φλωρίνης, το Δήμο Πρεσπών και άλλους δημόσιους φορείς. Ο Φορέας δραστηριοποιείται κυρίως στην ενημέρωση των επισκεπτών για τα κάλλη της περιοχής μέσα από τρία οργανωμένα πληροφοριακά κέντρα, στον Αγ. Γερμανό, στην Πύλη και το Βροντερό. Ιστοσελίδα δυστυχώς δεν υπάρχει για να σας παραπέμψω.

Νταβαντούρια δεν γίνονται μόνο τα καλοκαίρια στις βραχονησίδες. Γίνονται και το χειμώνα στις Πρέσπες. Έτσι από στόμα σε στόμα κυκλοφόρησε το νέο για τη μπάντα που θα ερχόταν το Σάββατο το βράδυ, πρώτα στο καζάνι του Πελεκάνου στον Αγ. Γερμανό και μετά στου “Mimallones” για τα περαιτέρω. Κλαρίνα, χάλκινα, ακορντεόν, δημοτικά κυρίως, μια μακεδονίτικα, μια ηπειρώτικα, έπεφτε ανάμεσα κι από λίγο «Μελαχρινάκι», μια μυρωδιά από «Πιτσιρίκα», μια πρέζα από «Πριγκηπέσα», ανάστατος ο κόσμος και τα χωριά τριγύρω, η πίστα στιγμή δεν βρήκε χρόνο ν’ ανασάνει, αναψοκοκκίνιζαν τα μάγουλα, η ατμόσφαιρα ηλεκτρισμένη από την έξαψη, με τον Διόνυσο παρόντα και τον Πάνα από κοντά να περιφέρεται και να ξεσηκώνει, ξεφύσαγαν οι χοντροί, τα στήθια πήγαιναν κι έρχονταν στα τσιφτετέλια, οι κώλοι ανέβαιναν-κατέβαιναν στα πηδηχτά, ο τύπος με το άσπρο πουκάμισο ξεπέρναγε τον Νουρέγιεφ στα ακροβατικά, κρίμα που δεν μπορώ να τον εκθέσω φωτογραφικά, είχε πάει κοντά τρεις, δεν άντεχα άλλο, τους αγκάλιασα όλους νοερά, και υποσχέθηκα κι εδώ ότι θα ξαναγυρίσω.

Αυτή την υπόσχεση λέω να την κρατήσω.