Απεχθή χρέη και η περίπτωση της Ελλάδας

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αυξανόμενο νομικό και πολιτικό ενδιαφέρον για το τι συνιστά απεχθές και παράνομο χρέος. Το θέμα ανακινήθηκε πρόσφατα από τους Αμερικανούς στην περίπτωση του Ιράκ, όταν επιχείρησαν την ακύρωση των χρεών της εποχής Σαντάμ με την αιτιολογία του απεχθούς χρέους. Αν και η τελική απόφαση ακύρωσης ελήφθη με βάση την αδυναμία εξυπηρέτησης, το θετικό της υπόθεσης είναι ότι ξανάφερε το θέμα στην επικαιρότητα.

Αυτές τις μέρες μάλιστα, (6-11 Φεβρουαρίου) στα πλαίσια του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ που διεξάγεται στο Ντακάρ, (Σενεγάλη), κινήματα πολιτών οργανώνουν εκστρατεία για την υιοθέτηση δίκαιων κανόνων διευθέτησης χρεών υπερχρεωμένων χωρών, καθώς και για σύσταση αντίστοιχου διεθνούς δικαστηρίου.

Σύμφωνα με τον κλασσικό ορισμό του απεχθούς χρέους (odious debt), τρία είναι τα κριτήρια τα οποία πρέπει να ικανοποιούνται: 1) τα δάνεια που έχουν συναφθεί να μην ήταν προς όφελος του πληθυσμού της χώρας, 2) να μην ήταν εις γνώσιν αυτού, με αποτέλεσμα να μην μπορεί ούτε να τα εγκρίνει, ούτε να τα απορρίψει, και 3) όλα αυτά να ήταν εις γνώσιν των πιστωτών.

Υπάρχουν αρκετές τέτοιες περιπτώσεις, όπου πιστώτριες χώρες του πλούσιου Βορρά, όπως Αμερική, Καναδάς, Γερμανία, Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, και Ιαπωνία, ενεπλάκησαν σε ανεύθυνους (επιεικής χαρακτηρισμός) δανεισμούς σε δικτατορικά ή αυταρχικά καθεστώτα, σε πωλήσεις περιττών αγαθών ή υπηρεσιών για ίδιον όφελος, σε πωλήσεις οπλικών συστημάτων και εξοπλισμών σε διεφθαρμένες κυβερνήσεις, κι όλα αυτά με υψηλά επιτόκια και με σημαντικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Ενώ με τα σημερινά ένδικα μέσα δεν υπάρχει τρόπος τα χρέη αυτά να ακυρωθούν, εν τούτοις κάποια από αυτά θα μπορούσαν, μιας και ένα μέρος της ευθύνης, μικρότερο ή μεγαλύτερο κατά περίπτωση, πέφτει ομολογουμένως στους πιστωτές.

Στα χρονικά, υπάρχει μια περίπτωση κράτους που όντως ανέλαβε την ευθύνη για ιδιοτελή δανεισμό. Κι αυτή ήταν η Νορβηγία, η οποία το 2006 ακύρωσε απαιτήσεις 80 εκατ. δολαρίων από το Εκουαδόρ, Αίγυπτο, Τζαμάικα, Περού και Σιέρρα Λεόνε παραδεχόμενη ότι τα πλοία που πούλησε στις εν λόγω χώρες, χρεώνοντάς τις, στην πραγματικότητα δεν τα χρειάζονταν, αλλά το έκανε μόνο και μόνο για να τονώσει τα χειμαζόμενα ναυπηγεία της.

Τα τελευταία χρόνια δημιουργούνται όλο και περισσότερες επιτροπές για τον έλεγχο του χρέους των χωρών τους, είτε με πρωτοβουλία των κυβερνήσεων για χρέη προηγούμενων κυβερνήσεων, είτε ανεξάρτητα από τους πολίτες τους ίδιους.

Στη Βραζιλία για παράδειγμα, στο τέλος του 2008 συστάθηκε επιτροπή ορκωτών λογιστών σε στενή συνεργασία με κοινωνικά κινήματα για τον έλεγχο του δημοσίου χρέους, ενώ συνεχίζεται ακόμα η πίεση για την ενσωμάτωση του λογιστικού ελέγχου και στο Σύνταγμα. Αυτή τη στιγμή, η Βραζιλία ξοδεύει σε τοκοχρεολύσια το 36% του προϋπολογισμού της, ενώ για την Υγεία λιγότερο από 5% και για την Παιδεία, λιγότερο από 3%.

Το 2001, στο Περού η επιτροπή ελέγχου συστάθηκε από το ίδιο το Κογκρέσο για τη διερεύνηση του συσσωρευμένου χρέους της προηγούμενης κυβέρνησης Φουτζιμόρι. Ενώ τον Αύγουστο του 2005, για τον έλεγχο του εξωτερικού χρέους της Παραγουάης κινήθηκαν οι ίδιοι οι πολίτες συστήνοντας ειδικές ελεγκτικές επιτροπές.

Στη Βολιβία το Δεκέμβρη του 2009, με απόφαση της Κάτω Βουλής ψηφίστηκε η σύσταση επιτροπής, με τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών για τον έλεγχο του χρέους.

Στις Φιλιππίνες, συμμαχία κοινωνικών κινημάτων απαίτησε από την κυβέρνηση να προβεί σε επίσημο λογιστικό έλεγχο του ιδιαίτερα μεγάλου εξωτερικού χρέους της χώρας. Το κοινοβούλιο, κάτω από την κοινωνική πίεση πήρε πράγματι θετική απόφαση, την οποία όμως σταμάτησε η Γερουσία. Αυτό, κάθε άλλο αποθάρρυνε τους πολίτες, οι οποίοι κινητοποιήθηκαν σ’ ολόκληρη τη χώρα, οργανώθηκαν, και το 2008 συνέστησαν δική τους ανεξάρτητη επιτροπή ελέγχου.

Η περίπτωση του Εκουαδόρ είναι γνωστή για την ευτυχή της κατάληξη. Κι εκεί, τα κοινωνικά κινήματα που είχαν εν τω μεταξύ δραστηριοποιηθεί από τα πριν, βρήκαν ευήκοον ους στο πρόσωπο του νέου προέδρου Κορέα και με τη βοήθεια διεθνών οργανισμών κατόρθωσαν να διαχωρίσουν το σύνολο του χρέους σε νόμιμο και παράνομο και να το επαναδιαπραγματευθούν με καλύτερους όρους.

Οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες είναι χρεωμένες μέχρι το λαιμό με δάνεια τα οποία ως επί το πλείστον είναι χαρακτηρισμένα ως απεχθή. Η Ζιμπάμπουε ακολουθεί τα βήματα των λατιναμερικάνικων χωρών και οργανώνει επιτροπές πολιτών για τον έλεγχο του δικού της χρέους.

Για την διαλεύκανση και ακύρωση του χρέους αναπτυσσόμενων κυρίως χωρών δραστηριοποιούνται διεθνείς οργανισμοί με σημαντικούς πόρους, εμπειρία και τεχνογνωσία, όπως οι CADTM, EURODAD, και JUBILEE DEBT COALITION, στους οποίους θα μπορούσε να απευθυνθεί και η Ελλάδα, μιας και ανήκει πλέον στην κατηγορία των υπερχρεωμένων και χωρίς καμιά αμφιβολία, καταδικασμένων χωρών.

Στα καθ’ ημάς τώρα. Θα μπορούσαν να συσταθούν και στην Ελλάδα παρόμοιες επιτροπές ελέγχου από πολίτες, με την απαίτηση μέρος του χρέους να κηρυχτεί απεχθές; Κατά τη γνώμη μου, ναι, βάσει μαρτυριών των καθ’ ύλην αρμοδίων.

Δια στόματος λοιπόν του προέδρου του Eurogroup Γιουνκέρ έχουμε την εξής μαρτυρία: «Ήξερα ότι το πρόβλημα αυτό θα έφθανε, διότι συζητούσαμε, οι Γερμανοί, οι Γάλλοι, ο πρόεδρος Ζαν Κλοντ Τρισέ στην ΕΚΤ, η Επιτροπή (ευρωπαϊκή) και εγώ ο ίδιος, για τις προοπτικές για αυτό που δεν ήταν τότε γνωστό, όπως αυτό που αποκαλούμε ελληνική κρίση». Κοντολογίς, οι Γερμανοί και οι Γάλλοι συνέχιζαν εν γνώσει τους να μας δανείζουν διότι « κέρδιζαν τεράστια ποσά από τις εξαγωγές τους προς την Ελλάδα». Η δήλωση αυτή εμπίπτει σε έναν από τους τρεις λόγους σύμφωνα με τους οποίους ένα χρέος μπορεί να χαρακτηριστεί απεχθές.

Οι δανειακές συμβάσεις, οι λόγοι σύναψης, οι όροι, καθώς και τα επιτόκια δανεισμού, ουδέποτε έγιναν γνωστά στον ελληνικό λαό, ούτε και είναι προσβάσιμα, ακόμα και τώρα, εν μέσω μάλιστα του πυρετού της «Διαύγειας». Άρα, ένας ακόμα όρος του επαχθούς χρέους φαίνεται να ικανοποιείται.

Ωφέλησαν όμως τα δάνεια αυτά τον ελληνικό λαό; Το εάν και κατά πόσον, θα πρέπει να διερευνηθεί. Υπάρχουν όμως τρεις τουλάχιστον γνωστές και ύποπτες υποθέσεις που σχετίζονται με διακίνηση μαύρου χρήματος, με δωροδοκία, σπατάλη και με ιλιγγιώδεις υπερχρεώσεις. Αυτές είναι:

α) οι προμήθειες του δημόσιου τομέα (π.χ. περίπτωση Siemens, με ομολογίες Χριστοφοράκου, Τσουκάτου κ.α.),

β) οι εξοπλισμοί, όπου για ορεκτικό έχουμε τις μαρτυρίες του αναπληρωτή υπουργού εθνικής άμυνας. Λέει λοιπόν ο κ. Μπεγλίτης: «Κάποιοι έγιναν πλούσιοι και βρίσκονται εντός και εκτός του Πενταγώνου». Μιλάει για «κατασκευασμένες αμυντικές δαπάνες», για «πανηγύρι εξοπλισμών», για το ότι «φτιάχτηκαν περιουσίες, ενδεχομένως και πολιτικές καριέρες», και

γ) οι Ολυμπιακοί Αγώνες, οι οποίοι είναι γνωστό ότι κόστισαν πολλές φορές πάνω από τον αρχικό προϋπολογισμό, μπορεί και 20 δις ευρώ, και για τους οποίους η συναίνεση υφαρπάχτηκε μέσα από έντονη και κατευθυνόμενη προπαγάνδα, όπως αποκάλυψε σε πρόσφατο σημείωμά του ο Φ. Συρίγος στην Ελευθεροτυπία (4/1/2011).

Το τελευταίο δε δάνειο των 110 δις αρχίζει ήδη να αποκτά τα χαρακτηριστικά εκείνα που θα μπορούσαν να το τοποθετήσουν στην κατηγορία του απεχθούς. Δεν είναι προς όφελος του ελληνικού λαού, αλλά των πιστωτριών τραπεζών και παρέχεται σε μια ήδη υπερχρεωμένη χώρα.