Κρίση συμβόλων

Πρόοδο συνιστά ο,τιδήποτε μεγαλώνει, μακραίνει, ψηλώνει, πολλαπλασιάζεται αυγατίζει. Ο,τιδήποτε άλλο που δεν μπορεί να μπει στη ζυγαριά, που δεν μπορεί να προκαλέσει ένα παραπάνω τικ σε κάποια μετρητική μηχανή, δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στο τσουβάλι της προόδου, και συνεπώς παραγκωνίζεται και αχρηστεύεται. Η Δύση είχε ανέκαθεν εμμονές με την έννοια της προόδου και ξόδεψε πολύ φαιά ουσία για να εφεύρει τρόπους να την κατοχυρώνει και να την επιδεικνύει.

Τα διαγράμματα για παράδειγμα, έπρεπε να δείχνουν πάντα ανηφορικές καμπύλες, και έτσι είχαμε συνηθίσει να προσλαμβάνουμε την πρόοδο και το «καλό», σαν κάτι δηλαδή, που διαρκώς ανεβαίνει, ενώ το κακό σαν μια καμπύλη που κάνει βουτιά. Βασιλικοί δείκτες, όπως το ΑΕΠ, το εισόδημα, το προσδόκιμο ζωής, κ.α., αποτελούσαν αντιπροσωπευτικό δείγμα της αντίληψης περί προόδου και επειδή αυξάνονταν για χρόνια, η τάση αυτή είχε παγιώσει και την συμβολική αναπαράσταση της προόδου, εν γένει.

Αυτό το βλέπουμε και σήμερα να αποτυπώνεται, από την ανάποδη όμως, σε όλες τις εικόνες και τα σχήματα που οπτικοποιούν την κρίση ή που συνοδεύουν διακοσμητικά κάποιο κείμενο σχετικό μ’ αυτή και τις επιπτώσεις της. Όλα δείχνουν είτε μια καμπύλη που γκρεμίζεται, είτε ένα βέλος που σημαδεύει τα τάρταρα.

Κι όμως αυτό αποδεικνύεται λάθος. Στην κρίση δεν παίρνουν όλοι οι δείκτες την κατηφόρα. Αντίθετα είναι περισσότεροι αυτοί, (που είναι και οι πιο άμεσα αντιληπτοί και οι πιο οδυνηροί), οι οποίοι εκτοξεύονται προς τα πάνω, διαψεύδοντας έτσι στερεότυπα και πατροπαράδοτα σύμβολα και εικόνες. Το χρέος, για παράδειγμα, περιγράφεται από μια καμπύλη που σημαδεύει τον ουρανό. Ο πληθωρισμός επίσης. Το ίδιο και οι κατασχέσεις. Το ίδιο και τα λουκέτα, το ίδιο και τα συσσίτια, το ίδιο και ο αριθμός των αστέγων. Αλλά πάνω απ’ όλα, ο αριθμός των ανέργων.

Σε μια περίοδο κρίσης λοιπόν, πολλά είναι αυτά που αυξάνουν, κι είναι μάλιστα τα περισσότερα. Τι κάνουμε τότε με τα σύμβολα; Δεν θα ‘πρεπε να τα αναπροσαρμόσουμε κι αυτά; Δεν θα ‘πρεπε πλέον το «κακό» να ταυτίζεται με μια ανοδική καμπύλη και το «καλό» με μια καθοδική;

Δεν μάς έφταναν τα προηγούμενα, έχουμε να νταντεύουμε και τα σύμβολα που περνάνε κι αυτά την κρίση τους...