Τρίτη 17 Ιουνίου 2014

Από τις ασιατικές τίγρεις, στα αφρικανικά λιοντάρια;



Όταν στις αρχές Απριλίου η Ελλάδα έκανε το ντεμπούτο της στις αγορές αντλώντας €3 δις με κουπόνι 4.75%, και με τη συγκυβέρνηση να χτυπάει παλαμάκια για τα success stories της, κάποια μοχθηρά trolls των social media έβγαλαν στη φόρα τις αποδόσεις των ομολόγων χωρών της υποσαχάριας Αφρικής, που προς έκπληξή μας είδαμε ότι δεν απείχαν και πολύ από τις ελληνικές. Μοιραία λοιπόν γεννήθηκε αυθόρμητα το ερώτημα: «τι γίνεται εκεί κάτω ρε παιδιά;».

Οι περισσότεροι από μας είχαμε μείνει ακόμα στις εικόνες της εποχής Μπιάφρα με τα σκελετωμένα παιδάκια, και συνεχίζαμε να αναφερόμαστε στη Γκάνα, ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτυχημένης και υπανάπτυκτης χώρας. Ατυχώς βέβαια, ειδικά για τη Γκάνα, η οποία αποτέλεσε το role model, τη star των αναδυόμενων αγορών γενικώς και όχι μόνο της Αφρικής. Τα τελευταία ένα-δυο χρόνια πολλά διεθνή έντυπα, όπως το SPIEGEL και ο ECONOMIST, παρουσίασαν εκτεταμένα αφιερώματα στην κοσμογονία της περιοχής, σαστισμένοι κι αυτοί από το απροσδόκητο boom.

Την ίδια έκπληξη είχα δοκιμάσει κι εγώ με άλλο τρόπο. Πριν από μερικές βδομάδες είχε πέσει στα χέρια μου η ταξιδιωτική περιγραφή (“Riding the Desert Trail”), της Bettina Selby, μιας θαρραλέας και έμπειρης Αγγλίδας συγγραφέα, η οποία αποφάσισε πριν από είκοσι χρόνια, στα 47 της, να διανύσει τα 4500 μίλια από την Αλεξάνδρεια στην Ουγκάντα κατά μήκος του Νείλου με μοναδική παρέα το ποδήλατό της, την Agala, όπως το ονόμασαν οι ντόπιοι, ενθουσιασμένοι απ’ την ομορφιά και την τεχνική του αρτιότητα. Παρέα με το google και το youtube ακολουθούσα κι εγώ το ταξίδι της, μόνο που οι λεπτομερείς περιγραφές της δεν αντιστοιχούσαν σ’ αυτά που έβλεπα εγώ. Για παράδειγμα, αν ήταν σήμερα, η Bettina δεν θα τραβούσε των παθών της τον τάραχο να διανύσει την τεράστια απόσταση από το Wadi Halfa στα σύνορα Αιγύπτου-Σουδάν ως το Χαρτούμ, πάνω σε αμμώδες terrain χωρίς δρόμο, χωρίς σήμανση, παρά ακολουθώντας τα σβησμένα από τις ανεμοθύελλες ίχνη των φορτηγών, την πυξίδα, το ένστικτο και την καλή της τύχη, αλλά θα ποδηλατούσε ξεκούραστα πάνω σε έναν άψογα ασφαλτοστρωμένο δρόμο.

Η ίδια αναντιστοιχία υπήρχε και στις περιγραφές της Selby για τη Juba, σήμερα πρωτεύουσα του ανεξάρτητου Ν. Σουδάν, καθώς και για χωριά της Ουγκάντα στην περιοχή της λίμνης Albert και του εθνικού πάρκου Rwenzori. Αντί για ξεχαρβαλωμένες καλύβες με υποσιτισμένους ενοίκους (αν και με μεταπτυχιακούς τίτλους από Γιαπωνέζικα Πανεπιστήμια) και ξεσχισμένα στρώματα, το youtube έδειχνε περιποιημένα, έως πολυτελή τουριστικά καταλύμματα και μια ανθούσα τοπική οικονομία. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά, αλλά δεν χρειάζεται να παίρνουμε και φόρα. 
 
Η υποσαχάριος Αφρική μπορεί να παρουσιάζει την τελευταία δεκαετία σταθερά ανοδική πορεία στην οικονομία και τους κοινωνικούς δείκτες, πολιτική σταθερότητα, δημοκρατικά καθεστώτα που από τύποις, τείνουν να γίνουν και ουσιαστικά, εξάλειψη των εμφύλιων πολέμων, εκτός ίσως σποραδικά στο Σουδάν και το Κογκό, και γενικευμένα στη Σομαλία, αλλά δεν έγινε και παράδεισος για την πλειονότητα των κατοίκων της. Τής αναγνωρίζεται ένας πρωτόγνωρος δυναμισμός, ο οποίος τροφοδοτήθηκε αφ’ ενός από τη μαζική διαγραφή χρεών στη δεκαετία που μας πέρασε, (γι αυτά σε επόμενο σημείωμα), και την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων πετρελαίου σε Αγκόλα, Γκάνα, Ισημερινή Γουινέα, Ν. Αφρική, Ν. Σουδάν, κλπ, και αφ’ ετέρου από το μπόλικο χρήμα που προέκυψε στις ΗΠΑ λόγω των αλλεπάλληλων τυπωμάτων από τη FED, χρήμα, το οποίο με τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια των κεντρικών τραπεζών της Δύσης, έτρεχε αλλού για αποδόσεις. Έτσι βρέθηκε η Ζάμπια να πουλάει χρέος στο 5.62%, και η Ρουάντα να μην προλαβαίνει να εκδίδει ομόλογα, ακόμα και στο 6.87%. Για το 2013, η μέση απόδοση του αφρικανικού χρέους ανερχόταν στο εκπληκτικό 4.35%. 
 
Τι παρατηρούμε όμως εδώ; Ότι παρά την πρόσφατη μαζική διαγραφή χρεών ύψους $160 δις περίπου οφειλόμενα σε κράτη, τράπεζες και διεθνείς οργανισμούς (ΔΝΤ και Παγκόσμια Τράπεζα), οι ίδιοι φορείς σπεύδουν να ξαναδανείσουν και οι ίδιες χώρες να ξαναχρεωθούν, τόσο που έκαναν την Λαγκάρντ ν΄ανατριχιάσει. 
 
Στα επόμενα δυο διαγράμματα βλέπουμε την ανοδική τάση του χρέους 1) επιλεγμένων χωρών (Figure 1.18) και 2) διαχρονικά για το σύνολό της υποσαχάριας Αφρικής (Figure 1.14). Για παράδειγμα, το Κογκό μέσα στη διετία 2012-2013 αύξησε το λόγο χρέους/ΑΕΠ κατά 20%, με το Μαλάουι, τη Γκάνα και το Ν. Σουδάν ν’ ακολουθούν. Επίσης, ο αριθμός των χωρών που αύξησαν το χρέος τους την περίοδο 2009-2013 αυξήθηκε από 25 σε 31. Όχι και τόσο καλό σημάδι.







Πριν όμως προεξοφλήσουμε ένα νέο φαύλο κύκλο υπερχρέωσης της περιοχής, όπως συνέβη τις δεκαετίες '70-'80, ας εξετάσουμε από πιο κοντά κάποιους μακρο-οικονομικούς δείκτες, οι οποίοι αποτυπώνουν τις αλλαγές που συντελέστηκαν και, κατά συνέπεια την επενδυτική και χρηματιστηριακή ευφορία.

Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τη χρονική εξέλιξη του ρυθμού μεγέθυνσης της οικονομίας σε σύγκριση με άλλες περιοχές του πλανήτη. Τα προγνωστικά είναι ότι μέχρι το 2018 η υποσαχάριος Αφρική θα έχει πλησιάσει την Ασία, ενώ κινείται σταθερά πάνω από τον πλανητικό μέσο όρο. Μετά από μια πρόσκαιρη επιβράδυνση το 2009, όπως άλλωστε συνέβει παντού, το ΑΕΠ γρήγορα έπιασε τα προ κρίσης επίπεδα.


 
Οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες αναμένεται να πιάσουν ρυθμούς για το 2014 κοντά στο 6.6%, οι μεσαίου εισοδήματος στο 3%, οι πιο φτωχές στο 6.9%, και οι εύθραυστες στο 7.1%, με μέσο όρο στο 5.4%. 
 
Στο διαταύτα όμως, το ετήσιο κατα κεφαλή ΑΕΠ παραμένει πολύ χαμηλό, με μέσο όρο τα $2500. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η Ισημερινή Γουινέα είναι η χώρα με το υψηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ για το 2012, στα $25000, προερχόμενο εξ ολοκλήρου από το πετρέλαιο, χωρίς όμως τα νούμερα αυτά να αφορούν στο γενικό πληθυσμό, παρά μόνο σε μια μικροσκοπική ελίτ, η οποία και το καρπούται. Οι επόμενες χώρες της υποσαχάριας Αφρικής με το υψηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ για το 2012 είναι οι Σεϋχέλλες ($12000), ο Μαυρίκιος ($8200), αμφότερες εξ αιτίας της ανεπτυγμένης τουριστικής βιομηχανίας, η Μποτσουάνα με $7200, εξ αιτίας της μακράς παράδοσης σταθερών και ανοιχτών πολιτικών και οικονομικών θεσμών, ήδη από την προ αποικιοκρατική εποχή, όπως αναλύεται διεξοδικά στο βιβλίο “Why Nations Fail”, των Acemoglou και Robinson, η Ν. Αφρική με $7300, η Αγκόλα με $5500 ελέω πετρελαίου, η Γκαμπόν με $11250, η Ναμίμπια με $5800 κλπ
 
Ο πληθωρισμός, από την άλλη βρίσκεται σε σχετικά υγιή επίπεδα. Για το 2014 αναμένεται να κινηθεί ανάμεσα στο 3.2% και 6.6%.

Τα δημοσιονομικά φαίνονται στο σύνολό τους συμμαζεμένα. Τα ελλείμματα από -4.2% το 2014 προβλέπεται να ελαττωθούν στο -3.3% . Παρόμοια είναι η εικόνα και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, με εξαίρεση τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες, όπου φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα με έλλειμα γύρω στο 8%. 
 
Αν λοιπόν, η υποσαχάρια Αφρική φαίνεται να έχει φτιάξει τα δημοσιονομικά της και να πορεύεται (προς το παρόν) στα χνάρια της Ασίας, το επόμενο ερώτημα που εγείρεται είναι στο κατά πόσον τα νούμερα αυτά αντανακλώνται στους κοινωνικούς δείκτες και στην καλυτέρευση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της. Αν και υπάρχει καλυτέρευση, για την οποία θα μιλήσουμε διεξοδικά σε επόμενο σημείωμα, εν τούτοις υπολείπεται σημαντικά της ποιότητας ζωής της Ασίας. Και η εικόνα αυτή διαψεύδει τις προσδοκίες του εδώ ΥΠΟΙΚ και των ξένων αφεντάδων ότι τα πρωτογενή πλεονάσματα αποτελούν την ύψιστη προϋπόθεση για την άνοδο του βιοτικού επιπέδου της χώρας μας.

Έχει μέλλον η υποσαχάρια Αφρική; 
 
Τα προγνωστικά λένε πως ναι. Η περιοχή είναι πλούσια σε πρώτες ύλες τις οποίες εποφθαλμιούν τόσο οι Κινέζοι όσο και οι Αμερικάνοι για να διασφαλίσουν τη μελλοντική τους ανάπτυξη. Επιπλέον, από δημογραφική άποψη η κατάσταση είναι εκρηκτική. Μέχρι το 2050 αναμένεται ο πληθυσμός να διπλασιαστεί και να φτάσει τα 2 δις. Νεανικός κατά πλειονότητα στη σύνθεσή του, θα αποτελέσει ευλογία εφ' όσον η οικονομία συνεχίσει να αναπτύσσεται, και αντιστρόφως, κατάρα αν παραμείνει ανενεργός. Ένα δις νέοι χωρίς απασχόληση είναι εύκολο ν'αφήσουν την καρέκλα και να πιάσουν το καλάσνικωφ. Λόγω του εξαγωγικού προσανατολισμού της οικονομίας, όπως προδιαγράφτηκε επί δεκαετιών από τα προγράμματα του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, παραμένει εξαρτώμενη από τις τιμές των μετάλλων και των βασικών προιόντων, οι οποίες όμως καθορίζονται στα ξένα χρηματιστήρια και είναι επιρρεπείς στη σπέκουλα. Μια απότομη πτώση των τιμών σε συνδιασμό με το αυξανόμενο χρέος και τις δυσκολίες εξυπηρέτησής του, θα έχει αρνητικές επιπτώσεις.

Πάντως δοσμένης της κατάστασης αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη, και ειδικά στο Νότο, αρκετοί είναι αυτοί που επιχειρούν το πήδημα στην Αφρική ευελπιστώντας ένα νέο ξεκίνημα. Όπως είχε προσπαθήσει και ο πατέρας μου πριν από άπειρα χρόνια, και δυστυχώς δεν του βγήκε.

Στα επόμενα, θα προσπαθήθουμε να σκιαγραφήσουμε τις αιτίες για τις οποίες η Αφρική παρέμεινε μέχρι πρόσφατα από τις φτωχότερες γωνιές του πλανήτη. Και σ' αυτό συνετέλεσαν δυο παράγοντες, αφ' ενός η ανυπαρξία θεσμών, και αφ' ετέρου τα υπέρογκα χρέη. Για τα δεύτερα έχουμε να πούμε, και τα πιο πολλά.


9 σχόλια:

  1. "Οι οφειλέτες είναι δούλοι όλων των δανειστών τους. Είναι δούλοι δούλων αναιδών και βάρβαρων και βάναυσων".
    "Οι δανειστές μετατρέπουν την αγορά σε κολαστήριο για τους δύσμοιρους οφειλέτες, σαν όρνεα τους κατακρεουργούν και τους κατασπαράζουν βυθίζοντας το ράμφος στα σωθικά τους"
    (Πλούταρχος)

    Και επιχειρηματολογεί.
    Και φέρνει παραδείγματα από την ιστορία της εποχής του, από τους μύθους αλλά και από τα παθήματα των απλών ανθρώπων.
    Και χιούμορ επιστρατεύει ενίοτε μάλιστα μαύρο!
    Γιατί το κείμενο -μία ομιλία στην πραγματικότητα- δεν γράφτηκε τυχαία.
    Η Αθήνα και οι άλλες ελληνικές πόλεις μαστίζονταν από τις συνέπειες της υπερχρέωσης, όταν ο Πλούταρχος περί το 92 μ.Χ. αποφάσισε να μιλήσει μπροστά σε ακροατήριο για τις σοβαρές συνέπειες του δανεισμού.

    Οι συμφορές του δανεισμού
    (Περί του μη δειν δανείζεσθαι)
    Πλούταρχος
    Εκδόσεις Νεφέλη 2011

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. @spiral,

    από την αλλη ομως χωρις δανεικα δεν αναπτυσσονται οι επιχειρησεις, ουτε χτιζονται σπιτια. Κοιτα που φωναζουμε οτι οι τραπεζες δεν δανειζουν.

    Οπως παντου, ετσι κι εδω θα πρεπει να μπαινουν κανονες

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ο σοσιαλισμός (ο ορίτζιναλ!) δεν έχει ανάγκη τραπεζικών δανεισμών, στο βαθμό που υπολογίζεις και έχεις ορίσει ότι, το χρήμα είναι μόνο μέσο ανταλλαγής προϊόντων, έχοντας την τράπεζα μόνο σαν θεματοφύλακα και (αναγκαστικό) ενδιάμεσο.
    Απ' την άλλη, απ' την εποχή που (στον καπιταλισμό πια) οι τράπεζες πήραν το δικαίωμα να δημιουργούν "προϊόντα" σπεκουλάροντας, τζογάροντας και κερδίζοντας, ούσες οι γκανιότες, ακόμα και ο Πλούταρχος είναι οφτόπικ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. spiral,
    παντως απο αρχαιοτατων χρονων οι κοινωνιες ειχαν προβλημα με το χρημα. Εδω, ας λαβουμε υπ οψιν και τη σχεση των (παλαιων) χριστιανων και των μουσουλμανων με τον τοκο. Παρ' ολα αυτα οσες αποπειρες εγιναν να χτιστουν μη χρηματιστικες οικονομιες δεν πετυχαν. ΕΙναι μια σχεση ερωτα και μισους που διαιωνιζεται.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. "Ο ορισμός τού μέλλοντος θά είναι:"σοσιαλισμός ίσον ή κοινωνική τελειοποίηση τού καπιταλισμού".Στό σημείο αύτό ή σύγκλιση τών "συστημάτων" θά υπάρξη αναγκαστική.
    Δέν είναι οί δίκην σιδηρού κανόνος "κρίσεις" τής καπιταλιστικής παραγωγής πού ωδήγησαν σέ πολλά αδιέξοδα στό παρελθόν , είναι ή έπαρχιακή νοοτροπία πού δέν μπόρεσε νά διακρίνη ότι ό τεχνολογικός τρόπος παραγωγής είναι στήν σημασία του πανανθρώπινος καί όχι ίδιον ωρισμένων μόνον κοινωνιών . Καί γι' αυτό οί "άληθινοί στοχαστές" τής σήμερον είναι μιά σπουδαίας σημασίας ιστορική κατάσταση : διότι δείχνουν ότι οί εποχές τής κλειστής κοινωνικής οπτικής , όπου ό κάθε διανοούμενος εσκέπτετο μόνο μέ τά δεδομένα τής κοινωνίας του επειδή κατ' ούσίαν αγνοούσε όλες τίς άλλες , έχουν περάσει ανεπιστρεπτί .
    Η ανάπτυξη τών ανεπτυγμένων εχει εγγίσει πρό πολλού τά όριά της (βλ.π.χ. D.Meadows κ.ά : "Die Grenzen des Wachstums" ,Hamburg 1973), ή δέ έννοια "ανάπτυξη" στό μέλλον θά περιλαμβάνη αναγκαστικά καί όσους μέχρι τώρα απέκλειε .Αυτοί έχουν νά προσφέρουν τό νέο γιά μιά παραπέρα ανάπτυξη ..."
    Απόσπασμα από ένα βιβλίο πού γράφτηκε τό 1989.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Ενδιαφέρον το ποστ για την υποσαχάρια Αφρική. Ο Εξάντας έχει γυρίσει ντοκιμαντέρ για τον "οικονομικό θαύμα" της Γκάνα με τίτλο "Άνθρωποι και Αριθμοί". Ούτε λίγο ούτε πολύ, λέει πως η οικονομική ανάπτυξη στη χώρα δεν μεταφράστηκε σε αύξηση του βιοτικού επιπέδου του γενικού πληθυσμού.

    http://www.exandasdocumentaries.com/gr/documentaries/chronologically/2012-2013/349-anthropoi-kai-arithmoi

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. ευχαριστω για το λινκ.
    Αυτο ειναι εντελώς αληθεια. Το ειπε αλλωστε και ο Χαρδουβελης! Αλλο πραγμα οι αριθμοι, αλλο πραγμα η φτωχεια. Αν θυμαμαι καλα τα νουμερα για τα ποσοστα φτωχειας στην υποσαχαρια δεν εχουν βελτιωθει ουτε μετα τα κουρεματα, ουτε μετα τα τοσο προγραμματα καταπολεμησής της.

    Απο την περιοχη αυτη μπορουμε να βγαλουμε πολλα συμπερασματα και για τα δικα μας εδω, καθ' οτι η διαδικασια που ακολουθειται και τα προγραμματα ειναι εντελως μα εντελως πανομοιοτυπα. Εμεις ειμαστε μονο 4 χρονια εντος, ενω αυτοι ειναι περιπου 3 δεκαετιες απο την εποχη της υπερχρέωσής τους. Και ιδου τα αποτελέσματα...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. παντα εισαι πιο μπροστα.. Εξιρετικά διαφωτιστικο αρθρο .. Ευχαριστω

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. γεια σου Νοσφυ!

    Κι επιπλεον, η Αφρικη εχει πολλες ευκαιριες για να στησεις επιχειρηση. Τωρα που η Ελλάδα τελειωνει, καλο ειναι να την εχουμε στο μυαλο μας.
    Να 'σαι καλα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Καλώς ορίσατε!