Οι Χαρούμενοι Λαοί

Ολοένα και πιο πολύ γίνεται κατανοητό ανάμεσα στους ανθρώπους ότι τα αυστηρά οικονομικά μεγέθη μιας χώρας από μόνα τους, όπως το ΑΕΠ για παράδειγμα, δεν είναι αρκετά για να απεικονίσουν την ικανοποίηση που παίρνουν απ’ τη ζωή τους ζώντας στη συγκεκριμένη χώρα. Για το σκοπό αυτό γίνονται προσπάθειες συγκρότησης εναλλακτικών δεικτών οι οποίοι θα περιλαμβάνουν και άλλες ποσότητες, ει δυνατόν εγγύτερα στις ανάγκες του καθημερινού βίου και σε συνάρτηση με τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος.

Ένας από αυτούς είναι και ο δείκτης ευτυχίας (Happy Planet Index), ο οποίος διαμορφώθηκε από το NEF (New Economics Foundation), μη κερδοσκοπικό Ίδρυμα (think-and-do-tank, όπως αυτοαποκαλείται), που συστάθηκε το 1986 στην Αγγλία με στόχους την αμφισβήτηση της δεσπόζουσας οικονομικής σκέψης και την προώθηση καινοτόμων λύσεων σε οικονομικά, περιβαλλοντολογικά και κοινωνικά ζητήματα.

Ο HPI συγκροτείται από τρεις επί μέρους δείκτες, 1) τον αναμενόμενο χρόνο ζωής, 2) το οικολογικό ίχνος (Ecological Footprint), που καθ’ ένας κάτοικος αφήνει στον πλανήτη και 3) την ατομική ικανοποίηση, οι οποίοι συσχετίζονται απλά ως εξής:

HPI=(Προσδόκιμο Ζωής * Βαθμός Ικανοποίησης)/(Οικολογικό Ίχνος)

Αναλυτικά:
Ο αναμενόμενος χρόνος ζωής των κατοίκων μιας χώρας είναι ένας αντικειμενικός αριθμός τον οποίον παρέχουν οι κατά τόπους στατιστικές υπηρεσίες.

Το οικολογικό ίχνος λαμβάνει υπ’ όψιν του το βαθμό που οι οικολογικές απαιτήσεις μιας οικονομίας βρίσκονται εντός των δυνατοτήτων της βιόσφαιρας να τις ικανοποιήσει. Σε πρακτικούς όρους, αντιστοιχεί στην έκταση της γης που απαιτείται για να συντηρήσει ένα δεδομένο πληθυσμό στα παρόντα επίπεδα κατανάλωσης, τεχνολογικής ανάπτυξης και αποδοτικότητας των φυσικών πόρων, και εκφράζεται σε εκτάρια. Σαν γη δε, θεωρούνται, εκτός από τις χερσαίες εκτάσεις που απαιτούνται για καλλιέργειες τροφίμων και βιοκαυσίμων, και οι ωκεανοί για την αλιεία, καθώς και οι δενδροφυτεμένες εκτάσεις που απαιτούνται για την συγκράτηση των εκπομπών CO2. Η ιδιαιτερότητα του δείκτη αυτού είναι ότι σε περιόδους παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, σαν γη δεν θεωρείται μόνο η γη εντός των γεωγραφικών ορίων μιας χώρας, αλλά και όλες οι εκτάσεις εκτός αυτής, των οποίων τα παραγόμενα προϊόντα καταναλώνονται στην υπό εξέταση χώρα. Δηλαδή, το οικολογικό ίχνος στην πραγματικότητα μετράει το επίπεδο κατανάλωσης μιας χώρας και του αντίκτυπου που έχει σε παγκόσμια κλίμακα.

Το οικολογικό ίχνος της Γης, δηλαδή η ικανότητά της να συντηρήσει τον πληθυσμό της (biocapacity), υπολογίζεται σε 1.8 εκτάρια ανά κάτοικο. Το 2001 το οικολογικό ίχνος ανά κάτοικο ανερχόταν σε 2.2 εκτάρια, δηλαδή υψηλότερο των δυνατοτήτων του πλανήτη κατά 23%.

Ο τρίτος δείκτης, που αναφέρεται στην συνολική ικανοποίηση των κατοίκων μιας χώρας είναι και ο μόνος υποκειμενικός. Μεταβάλλεται σε μια κλίμακα από 0 έως 10 και στηρίζεται σε παγκόσμιες βάσεις δεδομένων, όπως The World Database of Happiness, The World Value Surveys, The World Health Survey, The Latinobarometer, The Afrobarometer κ.α.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Τα αποτελέσματα είναι πέρα από τα αναμενόμενα και εμφανίζουν αρκετές εκπλήξεις.

Η ευτυχισμένη ζωή δεν συσχετίζεται με την κατανάλωση. Οι κάτοικοι της Αμερικής και της Γερμανίας εμφανίζουν την ίδια περίπου ικανοποίηση από τη ζωή του, ενώ το οικολογικό ίχνος της πρώτης είναι διπλάσιο της δεύτερης (9.5 και 4.8 αντίστοιχα).

Ανάμεσα στο πρώτο 25% των χωρών με τον μεγαλύτερο HPI δείκτη, οι 35 κατατάσσονται στις μετρίως ανεπτυγμένες, 1 σε αυτές με χαμηλή ανάπτυξη, και μόνο 9 ανήκουν στον πρώτο κόσμο.

Η Κεντρική Αμερική παρουσιάζει τους μεγαλύτερους δείκτες, μιας και η ικανοποίηση είναι αρκετά μεγάλη και το προσδόκιμο ζωής μεγάλο (~70 χρόνια) και το οικολογικό ίχνος αρκετά χαμηλό.

Η Αγγλία κατέχει την 108η θέση. Ενώ οι χώρες του G8 δεν βρίσκονται στις υψηλές θέσεις επίσης, εξ αιτίας του πολύ μεγάλου οικολογικού ίχνους.


ΚΑΤΑΤΑΞΗ
Η κατάταξη των χωρών G8 με βάση το

(ΑΕΠ ανά κάτοικο - το οικολογικό ίχνος - συνολικός δείκτης HPI)

έχουν ως εξής:

Αμερική (4 – 9.8 – 150)
Κίνα (97 – 1.5 - 31)
Ιαπωνία (13 – 4.3 - 95)
Ινδία (119 – 0.8 - 62)
Γερμανία (14 – 4.8 - 81)
Αγγλία (18 – 5.4 - 108)
Γαλλία (15 - 5.8 - 129)
Ιταλία (19 – 3.8 - 66)
Βραζιλία (66 – 2.2 - 63)
Ρωσία (61 – 4.4 - 172)
Καναδάς (7 – 6.4 - 111)

Οι τρεις πρώτες θέσεις παγκοσμίως καταλαμβάνονται από
1. Αρχιπέλαγος Βανουάτου με Προσδόκιμο=68.6, Οικολογικό. Ίχνος =1.1 και Βαθμός Ικανοποίησης=7.4
2. Κολομβία, με Προσδόκιμο=72.4, Οικολογικό. Ίχνος =1.3 και Βαθμός Ικανοποίησης=7.2
3. Κόστα Ρίκα με Προσδόκιμο=78.6, Οικολογικό. Ίχνος =2.1 και Βαθμός Ικανοποίησης=7.6

Τις τρεις τελευταίες θέσεις καταλαμβάνουν η Ζουαζιλάνδη, το Μπουρούντι και η Ζιμπάμπουε.

Οι πέντε πρώτες θέσεις στην Ευρώπη ανήκουν στη Μάλτα, Αυστρία, Ισλανδία (προτού ξεσπάσει η κρίση!), Ελβετία και Ιταλία. Η Ελλάδα καταλαμβάνει την 21η θέση σε σύνολο 24 χωρών του Δυτικού κόσμου, με αντίστοιχους δείκτες (Προσδώκιμο=78.3 – Οικ. Ιχνος=5.4 – Ικανοποίηση=6.3). Ενώ η Κύπρος την 7η με (Προσδόκιμο=78.6 – Οικ. Ίχνος=4.0 – Ικανοποίηση=6.9).


ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΙΧΝΟΣ και ΒΑΘΜΟΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ
Αν εξετάσουμε τη συσχέτιση του βαθμού Ικανοποίησης των λαών από τη Ζωή τους με το Οικολογικό Ίχνος, βλέπουμε ότι το 14.6% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι όντως ευχαριστημένο, αλλά χρειάζεται τους πόρους από περισσότερους από δυο πλανήτες, ενώ μόνο ένα 0.8% μπορεί να έχει τον ίδιο βαθμό ικανοποίησης, αλλά με τους υπάρχοντες ή και λιγότερους πόρους. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι πληθυσμοί του ανεπτυγμένου βιομηχανικού κόσμου, ενώ στη δεύτερη, πληθυσμοί από Αρχιπέλαγος Βανουάτου, Παναμά και από κάποια νησιά.

Πληροφοριακά η Ελλάδα κατατάσσεται στο 0.9% του πληθυσμού, μαζί με την Τσεχία, Εσθονία, Ταϊβάν, Πορτογαλία, που ενώ καταναλώνει πόρους όπως και ο ανεπτυγμένος κόσμος, οι κάτοικοί της δεν είναι και πολύ ευχαριστημένοι με τη ζωή τους.

Το ποσοστό του πληθυσμού, που προς το παρόν καταναλώνει εντός των ορίων της βιόσφαιρας ανέρχεται σε 33.8% (μετρίως ευχαριστημένοι) και 33.3% (καθόλου ευχαριστημένοι). Πληροφοριακά, ανάμεσα στις χώρες αυτές, (που ζουν εντός των ορίων του οικοσυστήματός τους), και οι οποίες αποτελούν τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού συμπεριλαμβάνονται η Κίνα και η Ινδία, με οικολογικό ίχνος 1.5 και 0.8 αντίστοιχα.

Και τέλος χώρες όπως η Λατβία, Λιθουανία και Ρωσία, (συνολικά 2.5% του παγκόσμιου πληθυσμού), ενώ καταναλώνουν όπως και οι ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες, δεν είναι καθόλου ευχαριστημένες με το επίπεδο ζωής που παρέχουν στους κατοίκους της.

ΚΑΠΟΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Υπάρχουν πολλοί λαοί οι οποίοι δηλώνουν αρκετά ικανοποιημένοι από τον τρόπο ζωής τους και έχουν αρκετά υψηλό προσδόκιμο ζωής χωρίς να διαθέτουν υψηλό κατά κεφαλή εισόδημα και χωρίς να χρειάζονται περισσότερους φυσικούς πόρους απ’ ότι τους αναλογούν. Παρά τις αποκλίσεις και τις ανακρίβειες που μπορεί να υπάρχουν στη βαθμολόγηση του υποκειμενικού δείκτη Ικανοποίησης, εν τούτοις οι γενικές τάσεις δεν μπορούν ν’ αμφισβητηθούν.

Η ευτυχισμένη ζωή δεν είναι συνάρτηση της κατανάλωσης, τουναντίον λαοί που δίνουν έμφαση στο χρήμα, στην εμφάνιση, στην κατοχή, στη φήμη, κοντολογίς σε παράγοντες διάκρισης και καταξίωσης στην κοινωνική κλίμακα δεν διάγουν βίο περιεκτικό και ευτυχή, όπως όλοι μας γνωρίζουμε από πρώτο χέρι. Διότι η ικανοποίηση από τα υλικά αγαθά γρήγορα ξεθωριάζει, πολύ πιο γρήγορα από τα αντικείμενα τα ίδια. Ενώ η ικανοποίηση του βίου, όπως δείχνουν κοινωνικές μελέτες, συσχετίζεται με αξίες όπως δημιουργικότητα, φροντίδα προς τους άλλους, κατανόηση, πίστη και περιπέτεια.

Ακόμα και αν φανούμε αρκετά δύσπιστοι ως προς τον δείκτη που δηλώνει τον βαθμό ικανοποίησης ενός λαού από τη ζωή του, (για το πώς διαμορφώθηκαν αυτές οι τιμές υπάρχει αναλυτική παρουσίαση της μεθοδολογίας στο site του ΝΕF), η εκτίμηση του οικολογικού ίχνους μιας χώρας είναι αρκετά χρήσιμη για το κόστος της ανάπτυξης στην χώρα αυτή. Η σύγκριση χωρών οι οποίες έχουν τους άλλους δείκτες ίσους, μπορεί να μας οδηγήσει σε συμπεράσματα και προτάσεις για το πώς το οικολογικό ίχνος μπορεί να μειωθεί χωρίς να επηρεασθεί το βιοτικό επίπεδο.

Η Κίνα και η Ινδία έχουν προς το παρόν μικρή συνεισφορά στην οικολογική επιβάρυνση. Και τούτο, διότι η ανάπτυξη στις χώρες αυτές επικεντρώνεται σε ορισμένες μόνο ζώνες και δεν αγγίζει τον ευρύτερο πληθυσμό. Και αυτό το στοιχείο είναι επίσης χρήσιμο να το έχουμε κατά νου.

Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν επίσης εισάγει ένα δικό τους δείκτη ευημερίας, τον Human Development Index, o οποίος όμως δεν περιλαμβάνει το περιβαλλοντολογικό κόστος. Ίσως ασχοληθώ μαζί του σε κάποια άλλη ανάρτηση.