Ιστορική Αναδρομή της Πρόσφατης Κρίσης στην Αμερική

Αν ρίξετε μια ματιά στη λίστα των ιστολογίων μου θα βρείτε κάποιο blog με το όνομα The Threat to Reason, το οποίο κρατάει κάποιος Dan Hind, freelance συγγραφέας, που θα πρέπει να ψάρεψα πριν από καιρό, είτε από το NewScientist, είτε από το Scientific American. Μου αρέσει αρκετά ο τρόπος που αναλύει τα πράγματα και κάπου- κάπου τον διαβάζω.

Στο τελευταίο του ποστ κάνει link στο YouTube σε μια ομιλία εν είδη ιστορικής αναδρομής, για την αρχή και τη φύση της τωρινής κρίσης, του Richard Wolff, αμερικανού, μαρξιστή καθηγητή οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Amherst της Μασαχουσέτης, ενός πληθωρικού και εμπνευσμένου δασκάλου, από αυτούς που ζουν πραγματικά αυτά που λέγουν, που έχουν το χάρισμα να κάνουν κατανοητά ακόμα και τα πιο δύσκολα πράγματα και που τελικά καταφέρνουν να καθηλώνουν το ακροατήριό τους.

Ξεκίνησα κι εγώ να παρακολουθώ το βίντεο και όταν τελείωσε δεν είχα καν καταλάβει ότι είχαν περάσει γύρω στα 40 λεπτά. Τόσο πολύ ενθουσιάστηκα, που αποφάσισα να μεταφέρω κι εδώ, κάπως περιληπτικά, τα κύρια σημεία της ομιλίας του, που πρέπει να την έδωσε σε φοιτητές.

Λοιπόν, για 150 περίπου χρόνια, από το 1820 έως το 1970, η Αμερική γνωρίζει μια συνεχή άνοδο και ευημερία, και των χρόνων του κραχ, συμπεριλαμβανομένων. Αυτό που συμβαίνει είναι μια συνεχής αύξηση της παραγωγικότητας, μια συνεχής αύξηση των κερδών, αλλά και μια ταυτόχρονη αύξηση των μισθών, κάτι που είδαμε και στο πρόσφατο βιβλίο του Krugman, «Η Συνείδηση ενός Προοδευτικού». Δηλαδή στην περίοδο αυτή μισθοί και κέρδη συμπλέουν. Μια τέτοια πορεία δεν μπορεί παρά να τη βρούμε αποτυπωμένη και στην ψυχολογία των αμερικανών. Με τα χρόνια τούς καλλιεργείται η πίστη ότι είναι οι εκλεκτοί του θεού, ότι είναι ιδιαίτεροι και ευλογημένοι, ότι τα παιδιά τους θα ζουν καλύτερα απ’ αυτούς, ότι τα εγγόνια τους θα ζουν καλύτερα απ’ τα παιδιά τους κ.ο.κ. Αποκτούν την αίσθηση του επιτυχημένου, αρχίζουν να υπολογίζουν περισσότερο τα αντικείμενα από τους ανθρώπους και τις σχέσεις, στρέφονται στην κατανάλωση, κοντολογίς αρχίζει να διαμορφώνεται η σημερινή ψυχολογία τής οποίας τα συστατικά στοιχεία, μάς είναι κάτι από παρά πάνω γνωστά.


Όλα αυτά όμως χοντρικά μέχρι το 1970. Από κει και μετά όλα αρχίζουν να αλλάζουν. Τι έχει συμβεί εν τω μεταξύ; Πολλοί ήταν οι παράγοντες που άλλαξαν τον ρου των πραγμάτων.

Η αρχή της δεκαετίας αυτής μπορούμε να πούμε ότι είναι μια καλή εποχή που τόσο οι εταίροι όσο και οι εχθροί της Αμερικής κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν ήδη ανακάμψει και έχουν εισέλθει για τα καλά στις αγορές σαν ανταγωνιστές. Οι Αμερικανικές επιχειρήσεις και η κοινωνία βρίσκονται μεν σε μια καλή κατάσταση, με τους επιχειρηματίες να πληρώνουν φόρους έως και 90%, όπως συμβαίνει για κάποιο διάστημα επί Ρούσβελτ, και με την Κυβέρνηση να έχει χρήματα για να ασκεί κοινωνική πολιτική, αλλά από την άλλη αυτά τα πλεονεκτήματα φαίνεται γρήγορα να μετατρέπονται σε μειονεκτήματα όσον αφορά τον ανταγωνισμό. Το αντίπαλο δέος, οι Ιάπωνες κυρίως μπορούν να παράγουν και καλά και φτηνά προϊόντα και να κατακτούν τις αμερικανικές αγορές.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι αμερικανικές επιχειρήσεις ζήτησαν μείωση των φόρων, πράγμα που εν μέρει πέτυχαν. Κάποιες μετανάστευσαν στην κεντρική Αμερική, ή Ασία, ενώ για να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό άρχισαν να επιστρατεύουν όλο και περισσότερους μετανάστες οι οποίοι όλο και πιο συχνά περνούσαν τα σύνορα εκείνη την περίοδο. Εν τω μεταξύ και με την ταυτόχρονη είσοδο των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, τα πράγματα άρχισαν να γέρνουν προς την πλευρά της προσφοράς περισσότερου και φτηνότερου εργατικού δυναμικού, παρά προς την πλευρά της ζήτησης.

Εν τω μεταξύ με την μείωση των φόρων, η Κυβέρνηση άρχισε να βλέπει τα ταμεία της να είναι περισσότερο άδεια σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες. Λιγότερα χρήματα στα δημόσια ταμεία σήμαινε και λιγότερες δημόσιες θέσεις εργασίας, οπότε όλο και περισσότερος κόσμος άρχισε να στρέφεται στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό το γεγονός μαζί με την πλεονάζουσα προσφορά φτηνότερου εργατικού δυναμικού από μετανάστες και γυναίκες, είχε σαν αποτέλεσμα πτώση των μισθών, ή στην καλύτερη περίπτωση διατήρησή τους στα παλαιότερα επίπεδα.

Τι συνέβαινε όμως με την παραγωγικότητα; Αυτή δεν είχε κανένα λόγο να μένει στάσιμη, παρά ανέβαινε χρονιά τη χρονιά. Οι λόγοι ήταν η ανάπτυξη της τεχνολογίας και δη των υπολογιστών. Με την αύξηση της παραγωγικότητας, ανέβαιναν και τα κέρδη, αυτή τη φορά όμως με πολύ μεγαλύτερο ρυθμό, απ’ ότι πριν το 1970, διότι όπως είδαμε οι μισθοί παρέμεναν σταθεροί. Τα τελευταία 30 χρόνια χαρακτηρίζονται από μια ανεπανάληπτη φρενίτιδα ανόδου των κερδών των επιχειρηματιών και των μετόχων.

Το αποτέλεσμα (λόγω καθήλωσης των μισθών) ήταν ότι οι εργαζόμενοι για να διατηρήσουν το προηγούμενο επίπεδο ζωής είτε άρχισαν να εργάζονται σε δυο και τρεις δουλειές, είτε έβγαλαν τις γυναίκες στο κλαρί, είτε έκαναν και τα δυο μαζί. Υπολογίζεται ότι οι αμερικανοί την περίοδο αυτή εργάζονταν κατά 20% περισσότερο σε σχέση με τους ευρωπαίους εργαζόμενους. Πόσο μακριά όμως μπορεί να πάει αυτός ο ρυθμός; Σύντομα η μηχανή άρχισε να δείχνει σημάδια κόπωσης, μέχρι που εμφανίστηκε ο από μηχανής θεός, αυτός που ακούει στο όνομα: Δανεισμός.

Τι σκέφτηκαν λοιπόν οι πονηροί; Σας λείπουν χρήματα για να ζήσετε όπως οι γονείς και οι παππούδες σας; ΟK. Εμείς είμαστε εδώ για να σας τα δανείσουμε. Πράγμα που έγινε. Δηλαδή το σύστημα όχι μόνο δεν τους έδινε σαν μισθούς, τα χρήματα ,που τους όφειλε από την άνοδο της παραγωγικότητας, αλλά τους έπαιρνε κι άλλα εν είδη τόκων από τα χρήματα που τους δάνειζε. Αυτή ήταν όντως μια πολύ έξυπνη και επικερδής επιχείρηση.

Σύντομα η Αμερική άρχισε σύσσωμη να δανείζεται, να δανείζεται και για να διευκολυνθεί ο δανεισμός ακόμα πιο πολύ, άρχισε και το χρήμα να γίνεται φτηνότερο. Από κει και πέρα τη σκυτάλη την παρέλαβαν τα οικιστικά δάνεια και η συνέχεια είναι πια γνωστή.

Είναι αλήθεια ότι ο Wolff είχε δώσει μια παρόμοια ομιλία τον περασμένο Φεβρουάριο, πράγμα που σημαίνει ότι το τι θα γινόταν ήταν πολύ φανερό εδώ και ένα τουλάχιστον χρόνο. Νομίζω τώρα ότι έχω πειστεί ότι έτσι ήταν τα πράγματα. Ότι το καράβι είχε πάρει κλίση, το έβλεπαν ήδη πάρα πολλοί, αλλά δεν έκαναν καμιά κίνηση επαναφοράς. Ή έκαναν και δεν τελεσφόρησε; Ή ήταν αφελείς ότι θα γύρναγε από μόνο του;

Αυτό όμως που δεν μπορώ να εξηγήσω είναι ότι παρ’ όλο που η κρίση αυτή προήλθε από υπέρμετρο δανεισμό και αθέτηση, από ένα μεγάλο μέρος των νοικοκυριών, αποπληρωμής του χρέους τους, καθημερινά συνεχίζω να δέχομαι δυο με τρία τηλεφωνήματα από τράπεζες για πιστωτικές κάρτες και για ενημέρωση σχετικά με νέα τραπεζικά προϊόντα.
Καλά,θα μου πει κανείς τι συμβαίνει;