Ομοιοπαθητική και ο περί Μνήμης του Νερού Λόγος

Σε συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησης "Ομοιοπαθητική και το Placebo Effect"....

Ας αφήσουμε προς το παρόν στην άκρη τη σύνδεση placebo-effect και ομοιοπαθητικού αποτελέσματος και ας προσπαθήσουμε να εξετάσουμε τη δράση των ομοιοπαθητικών φαρμάκων από τη σκοπιά της Φυσικής.

Ως γνωστόν, τα ομοιοπαθητικά φάρμακα προκύπτουν από διαδοχικές αραιώσεις κάποιας δραστική ουσίας σε νερό ή αιθανόλη, αμφότεροι πολικοί διαλύτες. Σε πολύ μεγάλες αραιώσεις, 12C και 30C, όπου σύμφωνα με ένα από τα αξιώματα της ομοιοπαθητικής η δραστικότητα του φαρμάκου είναι και η μεγίστη, το διάλυμα δεν μπορεί να περιέχει ούτε ένα μόριο της διαλυμένης δραστικής ουσίας.

Αν λοιπόν, δεν είναι η δραστική ουσία αυτή που επιφέρει την ίαση, τότε ποιες ιδιότητες αποκτά το ομοιοπαθητικό νερό που το καθιστούν τόσο θεραπευτικό; Εξ αρχής, θεωρώ αδιαπραγμάτευτο το γεγονός ότι οι όποιες αλλαγές ιδιοτήτων θα πρέπει με κάποιο τρόπο να πιστοποιούνται πειραματικά. Οποιαδήποτε αλλαγή που δεν αποτυπώνεται σε κανένα πείραμα, προφανώς δεν εκλαμβάνεται σαν αλλαγή.

Το νερό είναι ένα απλό σχετικά υγρό, αποτελούμενο από τα γνωστά μας τριατομικά και πολικά μόρια Η2Ο. Το βίντεο στην αρχή του κειμένου δείχνει μια προσομείωση σε θερμοκρασία δωματίου. Οι κόκκινες μπάλες είναι τα οξυγόνα και οι άσπρες, τα υδρογόνα κάθε μορίου νερού.

Τα μόρια του νερού (ενώ τα ίδια είναι πολύ σταθερά), συνδέονται μεταξύ τους με ένα τρισδιάστατο δίκτυο υδρογονικών δεσμών, (δεσμοί ανάμεσα στο Υδρογόνο του ενός μορίου και του Οξυγόνου του γειτονικού του), οι οποίοι δεν είναι ούτε πολύ ισχυροί, όπως οι ομοιοπολικοί δεσμοί, αλλά ούτε πολύ και ασθενείς, όπως οι δεσμοί για παράδειγμα, που κρατούν τα ευγενή αέρια μεταξύ του και οι οποίοι, σε θερμοκρασία δωματίου, έχουν μέσο χρόνο ζωής της τάξης του 1ps, (10^(-12) sec). Δηλαδή, το δίκτυο αυτό, όντας σε μια συνεχή κίνηση, με τα μόρια να αλλάζουν συνεχώς τους γείτονές τους, δεν έχει μια σταθερή δομή που να το χαρακτηρίζει μακροσκοπικά, όπως π.χ. ένα στερεό. Η μόνη σταθερή δομή, είναι μικροσκοπική και αφορά τους τέσσερις πρώτους γείτονες ενός τυχαίου μορίου νερού, διατεταγμένους σε μια τετραεδρική διάταξη, (δείτε την παρακάτω εικόνα), χωρίς όμως ποτέ να είναι οι ίδιοι. Μόρια νερού φεύγουν, μόρια νερού έρχονται σε μια διαρκή κίνηση, όπως στο βίντεο. Και αυτό είναι όλο κι όλο που περιμένουμε από τη δομή του διαλύτη νερού σε θερμοκρασία δωματίου και κάτω από ατμοσφαιρική πίεση.

Ας δούμε τώρα, τα φαινόμενα τα οποία επικαλούνται οι ομοιοπαθητικοί για να δώσουν κάποια εξήγηση για την ιαματική δράση των φαρμάκων τους. Θα ασχοληθούμε μόνο με αυτά τα οποία έχουν κάποια φυσική υπόσταση, και όχι με εκείνα τα οποία εμπίπτουν στο χώρο της ασυναρτησίας, όπως η επίκληση της quantum entanglement, που ισχύει για αλλού και κάτω από πολύ περιοριστικές συνθήκες, άντε για δυο φωτόνια το πολύ και για τίποτε παραπέρα, ή η καταφυγή σε νόμους που ακόμα δεν έχουν ανακαλυφτεί, και οι οποίοι αναμένεται να ισχύσουν ειδικά για το ομοιοπαθητικό νερό και για κανένα άλλο συμπαντικό φαινόμενο.

Πρώτο και καλύτερο έρχεται το νεοπαγές φαινόμενο της μνήμης του νερού, όρος που αναδύθηκε μετά από το φιάσκο Benveniste το 1988 στο περιοδικό Nature, και τους ισχυρισμούς τους ότι το ομοιοπαθητικό νερό μπορεί να προκαλέσει βιολογική δράση. Αν και τα πειράματα λόγω έλλειψης επαναληψιμότητας, εγκαταλείφθηκαν, μάς έμεινε όμως αμανάτι, ο εν λόγω περί μνήμης όρος, ως το τελευταίο σημείο οπισθοχώρησης στη μάχη της ερμηνείας του πώς είναι δυνατόν το νερό, χωρίς να περιέχει καμιά ενεργό ουσία, να επιδεικνύει σημάδια ευφυΐας και να «θυμάται», μέσω διατήρησης της ανάλογης δομής, τις θεραπευτικές ουσίες τις οποίες είχε κάποτε διαλύσει.

Πριν μπούμε όμως στα χωράφια της βασικής φυσικής, ο ισχυρισμός αυτός στερείται αντοχής και στην ηπιότερη κριτική, μιας και το νερό αν είχε μνήμη, δεν θα υπήρχε λόγος να λειτουργεί αυτή επιλεκτικά, εντυπώνοντας μόνο τις συγκεκριμένες ουσίες. Κανονικά θα έπρεπε να κουβαλάει και όλο το παρελθόν του, οπότε τα περί μνήμης, ακούγονται δώρον-άδωρον. Άσε που η θεωρία αυτή θα έπρεπε να εξηγήσει και το γιατί η εν λόγω εύθραυστη δομή επιβιώνει της μηχανικής κατεργασίας, όταν το διάλυμα μετατρέπεται με λακτόζη σε χάπι.

Θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι όλη η έρευνα περί νερού και των ιδιοτήτων του διεξάγεται από ταλαίπωρους φυσικούς και χημικούς σε ανάλογα τμήματα, μακριά από τις χορηγίες των φαρμακευτικών εταιριών οι οποίες ποσώς ενδιαφέρονται να επέμβουν με χρηματοδοτήσεις για το αν το νερό έχει την α ή τη β δομή, ή αν διαλύει το τάδε ή το δείνα μόριο. Επομένως, όλες οι φωνές για το δήθεν σαμποτάζ των ομοιοπαθητικών φαρμάκων από το επιστημονικό κατεστημένο στερείται βάσης. Οι εργασίες βασικής έρευνας, για να μείνουμε μόνο εδώ, δημοσιεύονται λόγω της πειστικότητάς και επαναληψιμότητάς τους και όχι βάσει της ιδεολογίας των ερευνητών που τις διεξάγουν.

Όσες προσπάθειες και αν έγιναν να εντοπισθούν σταθερές δομές στο υγρό νερό, ακόμα και υπό τη μορφή μικρών κρυστάλλων ή συσσωματωμάτων (clusters), απέτυχαν από κάθε άποψη. Σήμερα δεν υπάρχει κανείς που να το υποστηρίζει έστω και σαν αμυδρή πιθανότητα. Άλλωστε ο μικρός χρόνος ζωής του δικτύου των υδρογονικών δεσμών που σπάνε συνεχώς και ξανασχηματίζονται, αποκλείει τούτο το ενδεχόμενο. Λόγω αυτής της μεταβλητότητας του δικτύου, παρατηρούνται τοπικές μεταβολές της πυκνότητας του νερού, οι οποίες όμως δεν ζούνε για πολύ, αλλά «μεταναστεύουν» κάπου αλλού και συνεπώς διαδίδονται. Αυτά τα πυκνώματα και αραιώματα λοιπόν, απέχει πολύ από το να ονομαστούν clusters. Αλλά ακόμα και να υπήρχαν, το ερώτημα που θα τα συνόδευε θα ήταν το «so what?».

Ας έρθουμε τώρα στην περίπτωση το νερό δρα σαν διαλύτης. Αν η ουσία είναι πολική ή φορτισμένη, (όπως τα άλατα που σπάνε στα συστατικά τους ιόντα), τότε δημιουργείται γύρω της ένα κέλυφος από μόρια νερού τα οποία αναλόγως της ουσίας, ποικίλουν σε αριθμό, (μικρός πάντως) και καταστρέφουν την τοπική τετραεδρική δομή του υγρού. Αν τώρα η ουσία είναι μη πολική, όπως το μεθάνιο ή τα ευγενή αέρια, και η θερμοκρασία είναι πολύ χαμηλή, γύρω στους -20 βαθμούς κελσίου, τότε το κέλυφος από μόρια νερού που σχηματίζεται γύρω της, έχει μια ιδιαίτερη πολυεδρική, αποτελούμενη κυρίως από πεντάγωνα, και γενικά πιο στιβαρή δομή, που εμπίπτει στην κατηγορία των clathrates. Σε θερμοκρασία δωματίου όμως, ο πολύ μικρός χρόνος ζωής των υδρογονικών δεσμών, αποκλείει την μακροβιότητα των εν λόγω δομών, οι οποίες και δεν έχουν παρατηρηθεί. Αναφέρθηκα στα clathrates, για το λόγο ότι τους δόθηκε αυξημένη σημασία και κάπως περισσότερες από ό,τι επέτρεπε το μπόι τους, δυνατότητες.

Το παρακάτω σχήμα δείχνει το κέλυφος από μόρια νερού γύρω από το κατιόν Να+

Ακόμα περισσότερο, όταν οι ουσίες απομακρυνθούν, το δίκτυο των υδρογονικών δεσμών επανέρχεται στην πρότερή του κατάσταση. Δεν υπάρχουν τρύπες στο νερό σε υγρή κατάσταση και κάτω από κανονικές συνθήκες. Το ίδιο ισχύει και με τη διάλυση πιο πολύπλοκων amphiphilic ουσιών που μπορούν και σχηματίζουν νηματοειδείς δομές, micelles, αλλά δεν είναι της παρούσης.

Η κατάσταση μπορεί να αλλάξει όταν το νερό βρεθεί κάτω από πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, ή ισχυρά ηλεκτρικά πεδία ή μεγάλες πιέσεις. Στις περιπτώσεις αυτές υπάρχει αλλαγή δομής, και όντως διατήρηση αυτής για κάποιο μικρό χρονικό διάστημα μετά την απομάκρυνση του εξωτερικού αιτίου, αλλά τέτοιες συνθήκες είναι αρκετά ακραίες για να τις λάβουμε υπ’ όψιν μας στην προκειμένη περίπτωση.


Διευκρινίζω, ότι όλα τα προηγούμενα αφορούν στη δράση του ομοιοπαθητικού νερού σε πολύ μεγάλες αραιώσεις, όπου δεν υπάρχει επισήμως δραστική ουσία. Για τη δράση του, σε περίπτωση που όντως περιέχει ενεργό ουσία, δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη.