Έχει ο Εγκέφαλος Αμμόλοφους;

Όσοι είχαν την υπομονή και το θάρρος, εν μέσω καύσωνος, να διαβάσουν την προηγούμενη ανάρτηση (Ο Θαυμαστός Κόσμος των Αμμόλοφων), για τον τρόπο που λειτουργούν οι συμπαθείς αμμόλοφοι, θα εκπλαγούν όταν μάθουν ότι και ο ανθρώπινος εγκέφαλος μοιράζεται αρκετά κοινά στοιχεία με αυτούς. Ποιο είναι το κοινό τους χαρακτηριστικό; Ότι αμφότερα τα συστήματα εντάσσονται σε αυτό που ονομάζεται αυτο-οργανωμένη κρισιμότητα, (self-organized criticality). Τουτέστιν τόσο ένας αμμόλοφος, πριν πέσει επάνω του αυτός ο τελευταίος κόκκος άμμου που θα τον καταστρέψει, όσο και ένας εγκέφαλος, προτού γίνει αυτή η μοιραία μετάπτωση που θα κάνει όλα τα «λαμπάκια» να πάρουν φωτιά, βρίσκονται σε μια τακτοποιημένη και σταθερή κατάσταση, με τον μεν τον αμμόλοφο να καλοδέχεται και να χωνεύει αδιαμαρτύρητα τον κάθε νέο κόκκο άμμου που τού ‘ρχεται στο κεφάλι, με τον δε εγκέφαλο να εκτελεί το έργο του με ηρεμία και λογική.

Όπως ένας αμμόλοφος βρίσκεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, έτσι και ένας εγκέφαλος δουλεύει πάντα στα όρια του χάους. Ενώ η σταθερότητα συνεπάγεται την λογική και δομημένη σκέψη, το χάος απ’ την άλλη μεριά εκφράζει την απροσδόκητη σκέψη, ίσως και τη διάνοια. Άλλωστε και η κοινή λαλιά έχει βρει τρόπο, χωρίς να το γνωρίζει, να περιγράφει λεκτικά αυτές τις χαοτικές, αλλά άκρως δημιουργικές εγκεφαλικές καταστάσεις, ονομάζοντάς τες «brainstorming». Ελληνιστί, «τρικυμία εν κρανίω», αλλά με την καλή έννοια! Δεν μπορεί, όλοι θα το νοιώσαμε κάποτε αυτό, στα καλά καθούμενα, εκεί που τηγανίζαμε γαύρο ας πούμε, να μάς έρθει από το πουθενά κάτι σαν ηλεκτροσόκ, να σηκωθούμε ορθοί και να αναφωνήσουμε, «Ναι ρε γαμώτο!, Αυτό είναι!». Και φυσικά να μην αφορά τον γαύρο και πώς τηγανίζονται καλύτερα οι ουρές του.

Όπως η αμμοστιβάδα αποφορτίζει τον αμμόλοφο, όπως ο κεραυνός αποφορτίζει τη ατμόσφαιρα, έτσι και μια ξαφνική ηλεκτρική εκκένωση μπορεί να ξεκινήσει από ένα νευρώνα, ο οποίος να δώσει πάσα σε έναν γειτονικό του, και αυτός σε έναν άλλο, κ.ο.κ, με κατάληξη ένα ολόκληρο νευρωνικό κύκλωμα να πάρει φωτιά από το πουθενά. Αυτή η ηλεκτρική λοιπόν χιονοστιβάδα, λέγεται ότι γεννάει τη μεγάλη σκέψη, που πιθανόν να κυοφορούσαμε καιρό, αλλά τεμπέληδες καθώς ήμασταν προτιμούσαμε την ασφάλεια της σταθερής περιοχής με τις μικρούτσικες, λογικούτσικες σκέψεις, αποφεύγοντας να κοιτάξουμε κάτω στο γκρεμό που δίνει και τα ωραία και τα μεγάλα. Εγκέφαλος, κοινώς, χωρίς αστάθειες και τυχαιότητες, είναι ένας κοινός και άχρηστος εγκέφαλος!

Και για να μην έχουμε ψευδαισθήσεις ότι ο εγκέφαλός μας δουλεύει διαφορετικά από ότι ένας αμμόλοφος, μετρήσεις του μεγέθους τέτοιων ηλεκτρονικών καταιγίδων στον εγκέφαλο ιδιαιτέρως έξυπνων ποντικών έδειξαν, άκουσον-άκουσον ότι και αυτές ακολουθούν την γνωστή μας κατανομή (Power Law). Και το καλύτερο είναι ότι κάθε νευρώνας που διεγείρεται ηλεκτρικά, διεγείρει μόνον ένα γειτονικό του και όχι περισσότερους, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τον κόκκο της άμμου, έναν δηλαδή κάθε φορά.


Να δείτε τώρα πώς η φύση έχει μάθει καλά το μάθημά της. Αν ένας νευρώνας διέγειρε περισσότερους από έναν γείτονές του κάθε φορά, τότε σίγουρα θα είχαμε μεγάλους μπελάδες, διότι το σύστημα θα έπεφτε στο βαθύ χάος και άντε να ξεμπερδεύεις. Εικάζεται ότι αυτό συμβαίνει σε μια επιληπτική κρίση, δηλαδή όταν από υπερβολικό ζήλο κάθε νευρώνας πυροδοτεί περισσότερους από έναν γείτονές του. Αν, από την άλλη μεριά πυροδοτούσε κατά μέσον όρο λιγότερους από έναν, τότε θα ήταν ένας ανιαρός και ίσως ατροφικός εγκέφαλος.

Υπάρχουν και πολλές άλλες ενδείξεις ότι ένας εγκέφαλος έχει πλεονέκτημα να δουλεύει σε τέτοιου είδους κρίσιμες καταστάσεις, στα όρια δηλαδή του χάους, διότι έτσι μπορεί να μεταφέρει πληροφορίες σε απομακρυσμένες εγκεφαλικές περιοχές, χωρίς να κινδυνεύει να πέσει στο πηγάδι της αταξίας και να χάσει τα μυαλά του. Καθώς επίσης και να μπορεί να προσαρμόζεται σε νέες καταστάσεις αναδιατάσσοντας ταχύτατα τα νευρωνικά του δίκτυα. Και δυστυχώς αυτό μπορεί να το κάνει μόνο κινούμενος οριακά. Μεταξύ μας, αυτό το βίτσιο μού θυμίζει κάποια παιδιά που δεν αποφασίζουν να ανοίξουν βιβλίο, παρά μόνον αν έχουν φτάσει τα πράγματα στο παρά πέντε. Μην ανησυχείτε λοιπόν, Φαίνεται ότι έχουν έναν πολύ ζωηρό εγκέφαλο!

Η τάση των εγκεφάλων να κινούνται στα όρια μεταξύ σταθερότητας και χάους ίσως δίνει εξήγηση και σε αυτό που πάντα γνώριζαν οι άνθρωποι, ότι δηλαδή μια μόνο λεπτή γραμμούλα χωρίζει την τρέλα από την μεγαλοφυΐα. Και για του λόγου το αληθές ας θυμηθούμε τον Νίτσε και τον Gödel, και τους δικούς μας Βιζυηνό και Χαλεπά.

Περισσότερα γιαυτά στο άρθρο του New Scientist: "Disorderly genius: How chaos drives the brain"