Το Χέρσο Χωράφι της Παιδείας

Δεν ξέρω σε ποιο στάδιο βρίσκεται, ο για ακόμα μια φορά καρκινοβατών διάλογος για την Παιδεία. Το πιο πιθανό είναι να βρίσκεται σε προσωρινή ύπνωση, αλλά και να μη βρισκόταν και να εξελισσόταν κανονικά, πάλι δεν θα είχαμε και πολλά να ελπίζουμε. Παρά το πολλά υποσχόμενο πλαίσιο, όπου όλα θα ετίθεντο στο τραπέζι, ξεκινώντας μάλιστα από μηδενική βάση και από τα βασικά, για το τι συνιστά Παιδεία για παράδειγμα, τελικά μέχρι σήμερα ο διάλογος, με όσους τελικά προσήλθαν και δεν τον σνόμπαραν όπως συστηματικά κάνει η αριστερά, λόγω σύγχυσης της ίδιας μάλλον και αμηχανίας, μην παρ’ ελπίδα και κληθεί να πάρει αποφάσεις που θα μπορούσαν κάποια μέρα να υλοποιηθούν, ο μέχρι σήμερα διάλογος φαίνεται να συνοψίζεται σ’ ένα μάτσο μέτρων μπακαλίστικου και τεχνικού χαρακτήρα, αποκλειστικά και μόνο γύρω από το εξεταστικό, σαν να ήταν αυτό το κεντρικό ζήτημα της Παιδείας σήμερα και η πανάκεια του πνευματικού και κοινωνικού αδιεξόδου.

Καταλαβαίνω ότι η κυβέρνηση, και ότι κάθε κυβέρνηση επείγεται να πάρει κάποια απτά και πρακτικά μέτρα, αλλά κανείς περιμένει ότι στα πλαίσια ενός εθνικού διαλόγου θα γίνει επιτέλους και κάποια εκ βαθέων συζήτηση για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της παρεχόμενης έως τα τώρα εκπαίδευσης, αλλά και για τα επιθυμητά μελλοντικά.

Μπορεί ο τόπος να βοά για την πνευματική στείρωση και τον ακρωτηριασμό που υφίστανται τουλάχιστον οι λυκειόπαιδες, για τον ευνουχισμό κάθε δημιουργικότητας και πρωτοβουλίας, για την εργαλειακή αντιμετώπιση της γνώσης, για την απώλεια της αυτονομίας της, παρά μόνο σε σχέση με κάποια εξέταση που θα εξασφαλίζει κάπου κάποια πρόσβαση και τοιουτοτρόπως θα την νομιμοποιεί, για την απώλεια της χαράς της μάθησης, για το στένεμα των οριζόντων και του ίδιου του περιεχομένου της ζωής των εφήβων, αλλά στο δια ταύτα όλες αυτές οι αναπηρίες ομογενοποιούνται με τη θεραπευτική αγωγή να συσκευάζεται σε ένα και μόνο χάπι: το Εξεταστικό!

Τι σχέση μπορούν να έχουν τα προηγούμενα με τα προτεινόμενα χάπια της κας Διαμαντοπούλου, όπως «Αξιοκρατία» και «Συναίνεση»; Μπορεί να λείπει η συναίνεση από το δημόσιο χώρο γενικά, αλλά λείπουν και οι βασικοί άξονες που θα έδιναν και κάποιο ουσιαστικό νόημα στην επιδιωκόμενη «Συναίνεση» επί του συγκεκριμένου θέματος. Εξασφάλιση συναίνεσης πάνω στο εξεταστικό δεν είναι δα και τόσο σπουδαίο κατόρθωμα για να μπορεί κανείς να υπερηφανεύεται.

Από την άλλη, η «Αξιοκρατία» φαίνεται να έχει γίνει το πασπαρτού της νέας κυβέρνησης, που με το κλειδί αυτό και μόνο φιλοδοξεί να ξεκλειδώσει τις χρόνιες δυσλειτουργίες της χώρας. Δεν πιστεύω να αμφιβάλει κανείς ότι συγκριτικά, η δημόσια Εκπαίδευση είναι ο χώρος με τους περισσότερους θεσμούς που λειτουργούν και τη λιγότερη αναξιοκρατία. Διότι, οι μεν μαθητές εισάγονται στα πανεπιστήμια κατόπιν σκληρών, αλλά εντελώς ανώφελων εξετάσεων, το δε εκπαιδευτικό προσωπικό προσλαμβάνεται είτε μέσω ΑΣΕΠ είτε, για τα ΑΕΙ μέσω σκληρού επίσης ανταγωνισμού. Δεν είναι ότι οι δάσκαλοι δεν γνωρίζουν πώς να διδάξουν, είναι ότι δεν έχουν την αυτονομία και τα μέσα για να διδάξουν και να κινητοποιήσουν τους μαθητές.

Η εκπαίδευση, έτσι όπως είναι σχεδιασμένη σήμερα, λέει ο Ken Robinson, και αναφέρεται σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, δεν αποτελεί παρά προθάλαμο για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, σχεδιάζεται από πανεπιστημιακούς κατ’ εικόνα και ομοίωσή τους, που δεν αποτελούν και την καλύτερη δυνατή ράτσα, και προσανατολισμένη όπως είναι προς την επαγγελματική αποκατάσταση, το μόνο αγαθό με το οποίο συνδέεται τελικά είναι το χρήμα. Σε ολόκληρο τον πλανήτη το εκπαιδευτικό σύστημα ακολουθεί την ίδια ιεραρχία, στην κορυφή τα μαθηματικά και στον πάτο οι ανθρωπιστικές σπουδές και οι τέχνες. Και όμως τα παιδιά το πρώτο πράγμα που κάνουν από μικρά είναι να ζωγραφίζουν, να χορεύουν, να φαντάζονται, να καινοτομούν, να επινοούν και να δημιουργούν. Σχολείο αυτόματα σημαίνει την υποβίβαση και την υποβάθμιση όλων αυτών των δραστηριοτήτων, και την αντικατάστασή τους με στείρες και πειθαρχημένες εγκεφαλικές λειτουργίες.

Η εκπαίδευση άρχισε να καθίσταται δημόσια μόνο κατά τον 19ο αιώνα, στις απαρχές δηλαδή της βιομηχανικής επανάστασης και έκτοτε παρέμεινε προσανατολισμένη προς την αγορά εργασίας και όχι προς την πραγματική Παιδεία που σχετίζεται με την πολύπλευρη και ελέυθερη ανάπτυξη του ατόμου.

Το σχολείο δολοφονεί τη δημιουργικότητα, την πρωτοβουλία, τον πειραματισμό. Επιβραβεύει αυτούς που «αριστεύουν» και στιγματίζει αυτούς που κάνουν λάθη. Κι όμως αν κάποιος δεν είναι προετοιμασμένος να αποτυγχάνει και να λαθεύει, πώς θα μπορέσει ποτέ να βγει μπροστά με κάτι πρωτότυπο και καινούργιο; Και άτομα έξυπνα και δημιουργικά, εγκλωβισμένα στο στείρο σχολείο της παπαγαλίας καταλήγουν να νοιώθουν ανάξια και αποτυχημένα.

Η δημόσια εκπαίδευση με το δρόμο που έχει πάρει δεν έχει και πολύ μέλλον, μιας και κάθε επιπλέον βαθμίδα σπουδών απαξιώνει την αμέσως προηγουμένη. Το Μaster απαξιώνει το πτυχίο, το διδακτορικό απαξιώνει το Master, το ΜΒΑ απαξιώνει το ΒΑ και μιας και η ιεραρχία πτυχίων δεν είναι ατέρμονη, κάποια στιγμή ολόκληρη η εκπαίδευση θ’ απαξιωθεί και επισήμως και αμετακλήτως. Το εφεύρημα της δια βίου εκπαίδευσης, μπορεί να δώσει προς το παρόν κάποια παράταση, αλλά και πάλι θα έρθει στιγμή που θα στομώσει κι αυτό, μιας και θα απαιτεί την ανάλωση όλο και μεγαλύτερου χρόνου στα θρανία, και την τελική καθυπόταξη του βίου στην επαγγελματική και μόνο κατάρτιση.

Μου φαίνεται ότι κανένα από τα προηγούμενα δεν βρίσκεται εντός των οριζόντων των εγχώριων ταγών της εκπαίδευσης, ούτε σαν μια σκέψη απλή, ούτε τουλάχιστον σαν μια ανεπαίσθητη εγκεφαλική διαταραχή, ούτε σαν αίσθηση, ούτε σαν όνειρο, ούτε σαν ευχή. Το μόνο που κάνουν είναι να ξορκίζουν το μέλλον με λέξεις κλειδιά, με κενές ρητορικές και με λογιστικές προσθαφαιρέσεις.