Εκπαίδευση και οικονομική ανισότητα

Το μείζον πρόβλημα της οικονομικής ανισότητας με το 1% του πληθυσμού των ΗΠΑ και ΕΕ, των δυτικών δημοκρατιών δηλαδή, να προσπορίζεται ένα 20% του πλούτου, (στον τρίτο κόσμο τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα), φαίνεται να απασχολεί όλο και περισσότερο τα δυτικά think tanks, εξ ου και το μακροσκελές αφιέρωμα του Economist, σε πρόσφατο τεύχος του, όπως και το συνέδριο επιφανών οικονομολόγων αυτές τις μέρες στην Αμερική.

Μη τολμώντας φυσικά να αγγίξουν την καρδιά του προβλήματος, που είναι ο τρόπος διανομής του πλούτου και η προστασία της ασυδοσίας του μεγάλου κεφαλαίου και δη του χρηματοπιστωτικού, μέσα από σειρά νομικών διευκολύνσεων, το θέμα μετατοπίζεται και πάλι στην εκπαίδευση, ως εάν η ελλιπής πρόσβαση σ’ αυτήν να αποτελεί και τον κύριο παραγωγό της οικονομικής ανισότητας. Το λέει και ο Μπέρνανκι, το είχε πει και προηγουμένως ο Ρήγκαν και ο Μπους, και ο Κλίντον, το λένε κι άλλοι, το ασπάζονται και οι δικοί μας πίθηκοι, οι οποίοι ούτε ένα σωστό copy-paste δεν είναι ικανοί να κάνουν. Κοντολογίς, λοιπόν, το πρόβλημα της ανισότητας εντοπίζεται αφ’ ενός στα «κακά» σχολεία και αφ’ ετέρου στους ανειδίκευτους εργαζόμενους, να μην προσθέσω και στους τεμπέληδες εξ αυτών. Η θεωρία Πισσαρίδη και σια, του mismatch ανάμεσα στις θέσεις εργασίας και στη διαθεσιμότητα των εργαζομένων βγήκε στην επιφάνεια την κατάλληλη στιγμή, στο ξέπλυμα μάλιστα, βοήθησε τα μάλα και η Σουηδική Ακαδημία Επιστημών προσφέροντας δώρο ένα Νόμπελ τόσο στον Πισσαρίδη και την παρέα του, όσο και στα γεράκια της Wall Street.

Το θέμα δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά παγκόσμιο και η πρεμούρα εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων που διακατέχει τις περισσότερες κυβερνήσεις, δείχνει την αμηχανία και τον πανικό τους μπροστά σε ένα θέμα που έχει πολύ βαθύτερες ρίζες.

Η μετάβαση από την εκπαίδευση των ολίγων στη μαζική εκπαίδευση των πολλών, από το 70 και μετά, φάνηκε να λειτούργησε για κάποιες δεκαετίες, μιας και συνέβαλε τόσο στην κοινωνική κινητικότητα των κατώτερων στρωμάτων, όσο και στην οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη των χωρών που υιοθέτησαν το εν λόγω σύστημα. Με τον καιρό, όμως το μοντέλο αυτό δεν φαίνεται να δουλεύει πλέον επαρκώς. Με τα χρόνια περάσαμε από την απαξίωση του απολυτηρίου του γυμνασίου, στην απαξίωση αυτού του Λυκείου, μετά στην απαξίωση των πανεπιστημιακών πτυχίων και βρισκόμαστε πολύ κοντά και στην απαξίωση των διδακτορικών διπλωμάτων, με την έννοια ότι οι κάτοχοί τους, οι οποίοι εν τω μεταξύ πληθαίνουν, ευελπιστώντας σε καλύτερες μέρες και δουλειές, ούτε βελτιώνουν σημαντικά την πρόσβαση την αγορά εργασίας, ούτε και αμείβονται καλύτερα. Η ανεργία είναι η ίδια ανεξάρτητα από το επίπεδο εκπαίδευσης, με μικρές μόνο διακυμάνσεις. Και τα πρόσφατα καραμπινάτα σκάνδαλα λογοκλοπής του υπουργού άμυνας της Γερμανίας Γκούτενμπεργκ και του υιού Καντάφι, που είναι σταγόνα στον ωκεανό ενός σαφώς μεγαλύτερης έκτασης φαινομένου, δεν αποτελούν παρά σημάδια υπονόμευσης και αυτού του ύστατου εργαλείου κοινωνικής ανόδου και καλυτέρευσης των όρων εργασίας. Με τη μετατροπή της εκπαίδευσης από δημόσιο αγαθό σε ιδιωτική επένδυση, και από αγαθό σε εμπόρευμα, ταυτόχρονα έπεσε και η αξία των εκπαιδευτικών τίτλων, όπως ακριβώς η μεγάλη παραγωγή πορτοκαλιών σε κάποιους έφορους πορτοκαλεώνες ρίχνει και την τιμή του κιλού στις απανταχού λαϊκές αγορές.

Ενώ λοιπόν βαδίζουμε ολοταχώς προς την απομείωση της ανταλλακτικής αξίας και αυτών των διδακτορικών διπλωμάτων, το ερώτημα είναι τι γίνεται μετά. Άπαξ η εκπαίδευση γίνεται προϊόν, την απάντηση, λένε, θα τη δώσει και πάλι η αγορά, μέσω της προσφοράς και της ζήτησης. Αν η αντίδραση στο κατρακύλισμα της τιμής των πορτοκαλιών είναι η καταστροφή κάποιων πορτοκαλεώνων, ή ενός μέρους της σοδειάς, το κατρακύλισμα της αξίας των τίτλων θα αποφευχθεί μέσω του ανάστροφου μηχανισμού της μείωσης παραγωγής τίτλων, δηλαδή είτε μέσω της ελάττωσης του αριθμού των σχολείων και των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, είτε μέσω της επιβολής διδάκτρων, τα οποία όπως στο χρηματιστήριο θα αυξομειώνονται αναλόγως της ροής σπουδαστών στα ανώτατα ιδρύματα.

Έτσι το μοντέλο που βρίσκεται στα σκαριά είναι αφ΄ ενός επιστροφή στο πανεπιστήμιο των ολίγων και της ελίτ, αφ’ ετέρου προώθηση προγραμμάτων δια βίου μάθησης, τα οποία, σε απόλυτη αντιστοιχία με το επιθυμητό μοντέλο εργασίας, θα παρέχουν κάποιες λίγες βασικές δεξιότητες σε ένα μεταβαλλόμενο και ευέλικτο εργατικό δυναμικό.

Η φυγή από το μοντέλο της μαζικής εκπαίδευσης αφ’ ενός θα σημάνει την ελάττωση των δημοσίων επενδύσεων, αφ’ ετέρου θα εξασφαλίσει το επίπεδο αμοιβών των αποφοίτων, οι οποίοι όμως ολοένα και περισσότερο θα προέρχονται από τις εύπορες και ανώτερες τάξεις. Έτσι το νέο μοντέλο εκπαίδευσης όχι μόνο δεν θα συμβάλλει στην εξάλειψη της οικονομικής ανισότητας, αλλά επιπλέον θα την οξύνει. H ηθική δε δικαιολόγηση καλλιεργείται και εμπεδώνεται ήδη βάσει της εισαγωγής των ιδεολογημάτων των ταλαντούχων και των αρίστων.

ΥΓ. Δείτε για παράδειγμα Το ιδεολόγημα της Αξιοκρατίας