Ιστορική Αναδρομή της Πρόσφατης Κρίσης στην Αμερική

Αν ρίξετε μια ματιά στη λίστα των ιστολογίων μου θα βρείτε κάποιο blog με το όνομα The Threat to Reason, το οποίο κρατάει κάποιος Dan Hind, freelance συγγραφέας, που θα πρέπει να ψάρεψα πριν από καιρό, είτε από το NewScientist, είτε από το Scientific American. Μου αρέσει αρκετά ο τρόπος που αναλύει τα πράγματα και κάπου- κάπου τον διαβάζω.

Στο τελευταίο του ποστ κάνει link στο YouTube σε μια ομιλία εν είδη ιστορικής αναδρομής, για την αρχή και τη φύση της τωρινής κρίσης, του Richard Wolff, αμερικανού, μαρξιστή καθηγητή οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Amherst της Μασαχουσέτης, ενός πληθωρικού και εμπνευσμένου δασκάλου, από αυτούς που ζουν πραγματικά αυτά που λέγουν, που έχουν το χάρισμα να κάνουν κατανοητά ακόμα και τα πιο δύσκολα πράγματα και που τελικά καταφέρνουν να καθηλώνουν το ακροατήριό τους.

Ξεκίνησα κι εγώ να παρακολουθώ το βίντεο και όταν τελείωσε δεν είχα καν καταλάβει ότι είχαν περάσει γύρω στα 40 λεπτά. Τόσο πολύ ενθουσιάστηκα, που αποφάσισα να μεταφέρω κι εδώ, κάπως περιληπτικά, τα κύρια σημεία της ομιλίας του, που πρέπει να την έδωσε σε φοιτητές.

Λοιπόν, για 150 περίπου χρόνια, από το 1820 έως το 1970, η Αμερική γνωρίζει μια συνεχή άνοδο και ευημερία, και των χρόνων του κραχ, συμπεριλαμβανομένων. Αυτό που συμβαίνει είναι μια συνεχής αύξηση της παραγωγικότητας, μια συνεχής αύξηση των κερδών, αλλά και μια ταυτόχρονη αύξηση των μισθών, κάτι που είδαμε και στο πρόσφατο βιβλίο του Krugman, «Η Συνείδηση ενός Προοδευτικού». Δηλαδή στην περίοδο αυτή μισθοί και κέρδη συμπλέουν. Μια τέτοια πορεία δεν μπορεί παρά να τη βρούμε αποτυπωμένη και στην ψυχολογία των αμερικανών. Με τα χρόνια τούς καλλιεργείται η πίστη ότι είναι οι εκλεκτοί του θεού, ότι είναι ιδιαίτεροι και ευλογημένοι, ότι τα παιδιά τους θα ζουν καλύτερα απ’ αυτούς, ότι τα εγγόνια τους θα ζουν καλύτερα απ’ τα παιδιά τους κ.ο.κ. Αποκτούν την αίσθηση του επιτυχημένου, αρχίζουν να υπολογίζουν περισσότερο τα αντικείμενα από τους ανθρώπους και τις σχέσεις, στρέφονται στην κατανάλωση, κοντολογίς αρχίζει να διαμορφώνεται η σημερινή ψυχολογία τής οποίας τα συστατικά στοιχεία, μάς είναι κάτι από παρά πάνω γνωστά.


Όλα αυτά όμως χοντρικά μέχρι το 1970. Από κει και μετά όλα αρχίζουν να αλλάζουν. Τι έχει συμβεί εν τω μεταξύ; Πολλοί ήταν οι παράγοντες που άλλαξαν τον ρου των πραγμάτων.

Η αρχή της δεκαετίας αυτής μπορούμε να πούμε ότι είναι μια καλή εποχή που τόσο οι εταίροι όσο και οι εχθροί της Αμερικής κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν ήδη ανακάμψει και έχουν εισέλθει για τα καλά στις αγορές σαν ανταγωνιστές. Οι Αμερικανικές επιχειρήσεις και η κοινωνία βρίσκονται μεν σε μια καλή κατάσταση, με τους επιχειρηματίες να πληρώνουν φόρους έως και 90%, όπως συμβαίνει για κάποιο διάστημα επί Ρούσβελτ, και με την Κυβέρνηση να έχει χρήματα για να ασκεί κοινωνική πολιτική, αλλά από την άλλη αυτά τα πλεονεκτήματα φαίνεται γρήγορα να μετατρέπονται σε μειονεκτήματα όσον αφορά τον ανταγωνισμό. Το αντίπαλο δέος, οι Ιάπωνες κυρίως μπορούν να παράγουν και καλά και φτηνά προϊόντα και να κατακτούν τις αμερικανικές αγορές.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι αμερικανικές επιχειρήσεις ζήτησαν μείωση των φόρων, πράγμα που εν μέρει πέτυχαν. Κάποιες μετανάστευσαν στην κεντρική Αμερική, ή Ασία, ενώ για να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό άρχισαν να επιστρατεύουν όλο και περισσότερους μετανάστες οι οποίοι όλο και πιο συχνά περνούσαν τα σύνορα εκείνη την περίοδο. Εν τω μεταξύ και με την ταυτόχρονη είσοδο των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, τα πράγματα άρχισαν να γέρνουν προς την πλευρά της προσφοράς περισσότερου και φτηνότερου εργατικού δυναμικού, παρά προς την πλευρά της ζήτησης.

Εν τω μεταξύ με την μείωση των φόρων, η Κυβέρνηση άρχισε να βλέπει τα ταμεία της να είναι περισσότερο άδεια σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες. Λιγότερα χρήματα στα δημόσια ταμεία σήμαινε και λιγότερες δημόσιες θέσεις εργασίας, οπότε όλο και περισσότερος κόσμος άρχισε να στρέφεται στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό το γεγονός μαζί με την πλεονάζουσα προσφορά φτηνότερου εργατικού δυναμικού από μετανάστες και γυναίκες, είχε σαν αποτέλεσμα πτώση των μισθών, ή στην καλύτερη περίπτωση διατήρησή τους στα παλαιότερα επίπεδα.

Τι συνέβαινε όμως με την παραγωγικότητα; Αυτή δεν είχε κανένα λόγο να μένει στάσιμη, παρά ανέβαινε χρονιά τη χρονιά. Οι λόγοι ήταν η ανάπτυξη της τεχνολογίας και δη των υπολογιστών. Με την αύξηση της παραγωγικότητας, ανέβαιναν και τα κέρδη, αυτή τη φορά όμως με πολύ μεγαλύτερο ρυθμό, απ’ ότι πριν το 1970, διότι όπως είδαμε οι μισθοί παρέμεναν σταθεροί. Τα τελευταία 30 χρόνια χαρακτηρίζονται από μια ανεπανάληπτη φρενίτιδα ανόδου των κερδών των επιχειρηματιών και των μετόχων.

Το αποτέλεσμα (λόγω καθήλωσης των μισθών) ήταν ότι οι εργαζόμενοι για να διατηρήσουν το προηγούμενο επίπεδο ζωής είτε άρχισαν να εργάζονται σε δυο και τρεις δουλειές, είτε έβγαλαν τις γυναίκες στο κλαρί, είτε έκαναν και τα δυο μαζί. Υπολογίζεται ότι οι αμερικανοί την περίοδο αυτή εργάζονταν κατά 20% περισσότερο σε σχέση με τους ευρωπαίους εργαζόμενους. Πόσο μακριά όμως μπορεί να πάει αυτός ο ρυθμός; Σύντομα η μηχανή άρχισε να δείχνει σημάδια κόπωσης, μέχρι που εμφανίστηκε ο από μηχανής θεός, αυτός που ακούει στο όνομα: Δανεισμός.

Τι σκέφτηκαν λοιπόν οι πονηροί; Σας λείπουν χρήματα για να ζήσετε όπως οι γονείς και οι παππούδες σας; ΟK. Εμείς είμαστε εδώ για να σας τα δανείσουμε. Πράγμα που έγινε. Δηλαδή το σύστημα όχι μόνο δεν τους έδινε σαν μισθούς, τα χρήματα ,που τους όφειλε από την άνοδο της παραγωγικότητας, αλλά τους έπαιρνε κι άλλα εν είδη τόκων από τα χρήματα που τους δάνειζε. Αυτή ήταν όντως μια πολύ έξυπνη και επικερδής επιχείρηση.

Σύντομα η Αμερική άρχισε σύσσωμη να δανείζεται, να δανείζεται και για να διευκολυνθεί ο δανεισμός ακόμα πιο πολύ, άρχισε και το χρήμα να γίνεται φτηνότερο. Από κει και πέρα τη σκυτάλη την παρέλαβαν τα οικιστικά δάνεια και η συνέχεια είναι πια γνωστή.

Είναι αλήθεια ότι ο Wolff είχε δώσει μια παρόμοια ομιλία τον περασμένο Φεβρουάριο, πράγμα που σημαίνει ότι το τι θα γινόταν ήταν πολύ φανερό εδώ και ένα τουλάχιστον χρόνο. Νομίζω τώρα ότι έχω πειστεί ότι έτσι ήταν τα πράγματα. Ότι το καράβι είχε πάρει κλίση, το έβλεπαν ήδη πάρα πολλοί, αλλά δεν έκαναν καμιά κίνηση επαναφοράς. Ή έκαναν και δεν τελεσφόρησε; Ή ήταν αφελείς ότι θα γύρναγε από μόνο του;

Αυτό όμως που δεν μπορώ να εξηγήσω είναι ότι παρ’ όλο που η κρίση αυτή προήλθε από υπέρμετρο δανεισμό και αθέτηση, από ένα μεγάλο μέρος των νοικοκυριών, αποπληρωμής του χρέους τους, καθημερινά συνεχίζω να δέχομαι δυο με τρία τηλεφωνήματα από τράπεζες για πιστωτικές κάρτες και για ενημέρωση σχετικά με νέα τραπεζικά προϊόντα.
Καλά,θα μου πει κανείς τι συμβαίνει;

Οι Χαρούμενοι Λαοί

Ολοένα και πιο πολύ γίνεται κατανοητό ανάμεσα στους ανθρώπους ότι τα αυστηρά οικονομικά μεγέθη μιας χώρας από μόνα τους, όπως το ΑΕΠ για παράδειγμα, δεν είναι αρκετά για να απεικονίσουν την ικανοποίηση που παίρνουν απ’ τη ζωή τους ζώντας στη συγκεκριμένη χώρα. Για το σκοπό αυτό γίνονται προσπάθειες συγκρότησης εναλλακτικών δεικτών οι οποίοι θα περιλαμβάνουν και άλλες ποσότητες, ει δυνατόν εγγύτερα στις ανάγκες του καθημερινού βίου και σε συνάρτηση με τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος.

Ένας από αυτούς είναι και ο δείκτης ευτυχίας (Happy Planet Index), ο οποίος διαμορφώθηκε από το NEF (New Economics Foundation), μη κερδοσκοπικό Ίδρυμα (think-and-do-tank, όπως αυτοαποκαλείται), που συστάθηκε το 1986 στην Αγγλία με στόχους την αμφισβήτηση της δεσπόζουσας οικονομικής σκέψης και την προώθηση καινοτόμων λύσεων σε οικονομικά, περιβαλλοντολογικά και κοινωνικά ζητήματα.

Ο HPI συγκροτείται από τρεις επί μέρους δείκτες, 1) τον αναμενόμενο χρόνο ζωής, 2) το οικολογικό ίχνος (Ecological Footprint), που καθ’ ένας κάτοικος αφήνει στον πλανήτη και 3) την ατομική ικανοποίηση, οι οποίοι συσχετίζονται απλά ως εξής:

HPI=(Προσδόκιμο Ζωής * Βαθμός Ικανοποίησης)/(Οικολογικό Ίχνος)

Αναλυτικά:
Ο αναμενόμενος χρόνος ζωής των κατοίκων μιας χώρας είναι ένας αντικειμενικός αριθμός τον οποίον παρέχουν οι κατά τόπους στατιστικές υπηρεσίες.

Το οικολογικό ίχνος λαμβάνει υπ’ όψιν του το βαθμό που οι οικολογικές απαιτήσεις μιας οικονομίας βρίσκονται εντός των δυνατοτήτων της βιόσφαιρας να τις ικανοποιήσει. Σε πρακτικούς όρους, αντιστοιχεί στην έκταση της γης που απαιτείται για να συντηρήσει ένα δεδομένο πληθυσμό στα παρόντα επίπεδα κατανάλωσης, τεχνολογικής ανάπτυξης και αποδοτικότητας των φυσικών πόρων, και εκφράζεται σε εκτάρια. Σαν γη δε, θεωρούνται, εκτός από τις χερσαίες εκτάσεις που απαιτούνται για καλλιέργειες τροφίμων και βιοκαυσίμων, και οι ωκεανοί για την αλιεία, καθώς και οι δενδροφυτεμένες εκτάσεις που απαιτούνται για την συγκράτηση των εκπομπών CO2. Η ιδιαιτερότητα του δείκτη αυτού είναι ότι σε περιόδους παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, σαν γη δεν θεωρείται μόνο η γη εντός των γεωγραφικών ορίων μιας χώρας, αλλά και όλες οι εκτάσεις εκτός αυτής, των οποίων τα παραγόμενα προϊόντα καταναλώνονται στην υπό εξέταση χώρα. Δηλαδή, το οικολογικό ίχνος στην πραγματικότητα μετράει το επίπεδο κατανάλωσης μιας χώρας και του αντίκτυπου που έχει σε παγκόσμια κλίμακα.

Το οικολογικό ίχνος της Γης, δηλαδή η ικανότητά της να συντηρήσει τον πληθυσμό της (biocapacity), υπολογίζεται σε 1.8 εκτάρια ανά κάτοικο. Το 2001 το οικολογικό ίχνος ανά κάτοικο ανερχόταν σε 2.2 εκτάρια, δηλαδή υψηλότερο των δυνατοτήτων του πλανήτη κατά 23%.

Ο τρίτος δείκτης, που αναφέρεται στην συνολική ικανοποίηση των κατοίκων μιας χώρας είναι και ο μόνος υποκειμενικός. Μεταβάλλεται σε μια κλίμακα από 0 έως 10 και στηρίζεται σε παγκόσμιες βάσεις δεδομένων, όπως The World Database of Happiness, The World Value Surveys, The World Health Survey, The Latinobarometer, The Afrobarometer κ.α.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Τα αποτελέσματα είναι πέρα από τα αναμενόμενα και εμφανίζουν αρκετές εκπλήξεις.

Η ευτυχισμένη ζωή δεν συσχετίζεται με την κατανάλωση. Οι κάτοικοι της Αμερικής και της Γερμανίας εμφανίζουν την ίδια περίπου ικανοποίηση από τη ζωή του, ενώ το οικολογικό ίχνος της πρώτης είναι διπλάσιο της δεύτερης (9.5 και 4.8 αντίστοιχα).

Ανάμεσα στο πρώτο 25% των χωρών με τον μεγαλύτερο HPI δείκτη, οι 35 κατατάσσονται στις μετρίως ανεπτυγμένες, 1 σε αυτές με χαμηλή ανάπτυξη, και μόνο 9 ανήκουν στον πρώτο κόσμο.

Η Κεντρική Αμερική παρουσιάζει τους μεγαλύτερους δείκτες, μιας και η ικανοποίηση είναι αρκετά μεγάλη και το προσδόκιμο ζωής μεγάλο (~70 χρόνια) και το οικολογικό ίχνος αρκετά χαμηλό.

Η Αγγλία κατέχει την 108η θέση. Ενώ οι χώρες του G8 δεν βρίσκονται στις υψηλές θέσεις επίσης, εξ αιτίας του πολύ μεγάλου οικολογικού ίχνους.


ΚΑΤΑΤΑΞΗ
Η κατάταξη των χωρών G8 με βάση το

(ΑΕΠ ανά κάτοικο - το οικολογικό ίχνος - συνολικός δείκτης HPI)

έχουν ως εξής:

Αμερική (4 – 9.8 – 150)
Κίνα (97 – 1.5 - 31)
Ιαπωνία (13 – 4.3 - 95)
Ινδία (119 – 0.8 - 62)
Γερμανία (14 – 4.8 - 81)
Αγγλία (18 – 5.4 - 108)
Γαλλία (15 - 5.8 - 129)
Ιταλία (19 – 3.8 - 66)
Βραζιλία (66 – 2.2 - 63)
Ρωσία (61 – 4.4 - 172)
Καναδάς (7 – 6.4 - 111)

Οι τρεις πρώτες θέσεις παγκοσμίως καταλαμβάνονται από
1. Αρχιπέλαγος Βανουάτου με Προσδόκιμο=68.6, Οικολογικό. Ίχνος =1.1 και Βαθμός Ικανοποίησης=7.4
2. Κολομβία, με Προσδόκιμο=72.4, Οικολογικό. Ίχνος =1.3 και Βαθμός Ικανοποίησης=7.2
3. Κόστα Ρίκα με Προσδόκιμο=78.6, Οικολογικό. Ίχνος =2.1 και Βαθμός Ικανοποίησης=7.6

Τις τρεις τελευταίες θέσεις καταλαμβάνουν η Ζουαζιλάνδη, το Μπουρούντι και η Ζιμπάμπουε.

Οι πέντε πρώτες θέσεις στην Ευρώπη ανήκουν στη Μάλτα, Αυστρία, Ισλανδία (προτού ξεσπάσει η κρίση!), Ελβετία και Ιταλία. Η Ελλάδα καταλαμβάνει την 21η θέση σε σύνολο 24 χωρών του Δυτικού κόσμου, με αντίστοιχους δείκτες (Προσδώκιμο=78.3 – Οικ. Ιχνος=5.4 – Ικανοποίηση=6.3). Ενώ η Κύπρος την 7η με (Προσδόκιμο=78.6 – Οικ. Ίχνος=4.0 – Ικανοποίηση=6.9).


ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΙΧΝΟΣ και ΒΑΘΜΟΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ
Αν εξετάσουμε τη συσχέτιση του βαθμού Ικανοποίησης των λαών από τη Ζωή τους με το Οικολογικό Ίχνος, βλέπουμε ότι το 14.6% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι όντως ευχαριστημένο, αλλά χρειάζεται τους πόρους από περισσότερους από δυο πλανήτες, ενώ μόνο ένα 0.8% μπορεί να έχει τον ίδιο βαθμό ικανοποίησης, αλλά με τους υπάρχοντες ή και λιγότερους πόρους. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι πληθυσμοί του ανεπτυγμένου βιομηχανικού κόσμου, ενώ στη δεύτερη, πληθυσμοί από Αρχιπέλαγος Βανουάτου, Παναμά και από κάποια νησιά.

Πληροφοριακά η Ελλάδα κατατάσσεται στο 0.9% του πληθυσμού, μαζί με την Τσεχία, Εσθονία, Ταϊβάν, Πορτογαλία, που ενώ καταναλώνει πόρους όπως και ο ανεπτυγμένος κόσμος, οι κάτοικοί της δεν είναι και πολύ ευχαριστημένοι με τη ζωή τους.

Το ποσοστό του πληθυσμού, που προς το παρόν καταναλώνει εντός των ορίων της βιόσφαιρας ανέρχεται σε 33.8% (μετρίως ευχαριστημένοι) και 33.3% (καθόλου ευχαριστημένοι). Πληροφοριακά, ανάμεσα στις χώρες αυτές, (που ζουν εντός των ορίων του οικοσυστήματός τους), και οι οποίες αποτελούν τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού συμπεριλαμβάνονται η Κίνα και η Ινδία, με οικολογικό ίχνος 1.5 και 0.8 αντίστοιχα.

Και τέλος χώρες όπως η Λατβία, Λιθουανία και Ρωσία, (συνολικά 2.5% του παγκόσμιου πληθυσμού), ενώ καταναλώνουν όπως και οι ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες, δεν είναι καθόλου ευχαριστημένες με το επίπεδο ζωής που παρέχουν στους κατοίκους της.

ΚΑΠΟΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Υπάρχουν πολλοί λαοί οι οποίοι δηλώνουν αρκετά ικανοποιημένοι από τον τρόπο ζωής τους και έχουν αρκετά υψηλό προσδόκιμο ζωής χωρίς να διαθέτουν υψηλό κατά κεφαλή εισόδημα και χωρίς να χρειάζονται περισσότερους φυσικούς πόρους απ’ ότι τους αναλογούν. Παρά τις αποκλίσεις και τις ανακρίβειες που μπορεί να υπάρχουν στη βαθμολόγηση του υποκειμενικού δείκτη Ικανοποίησης, εν τούτοις οι γενικές τάσεις δεν μπορούν ν’ αμφισβητηθούν.

Η ευτυχισμένη ζωή δεν είναι συνάρτηση της κατανάλωσης, τουναντίον λαοί που δίνουν έμφαση στο χρήμα, στην εμφάνιση, στην κατοχή, στη φήμη, κοντολογίς σε παράγοντες διάκρισης και καταξίωσης στην κοινωνική κλίμακα δεν διάγουν βίο περιεκτικό και ευτυχή, όπως όλοι μας γνωρίζουμε από πρώτο χέρι. Διότι η ικανοποίηση από τα υλικά αγαθά γρήγορα ξεθωριάζει, πολύ πιο γρήγορα από τα αντικείμενα τα ίδια. Ενώ η ικανοποίηση του βίου, όπως δείχνουν κοινωνικές μελέτες, συσχετίζεται με αξίες όπως δημιουργικότητα, φροντίδα προς τους άλλους, κατανόηση, πίστη και περιπέτεια.

Ακόμα και αν φανούμε αρκετά δύσπιστοι ως προς τον δείκτη που δηλώνει τον βαθμό ικανοποίησης ενός λαού από τη ζωή του, (για το πώς διαμορφώθηκαν αυτές οι τιμές υπάρχει αναλυτική παρουσίαση της μεθοδολογίας στο site του ΝΕF), η εκτίμηση του οικολογικού ίχνους μιας χώρας είναι αρκετά χρήσιμη για το κόστος της ανάπτυξης στην χώρα αυτή. Η σύγκριση χωρών οι οποίες έχουν τους άλλους δείκτες ίσους, μπορεί να μας οδηγήσει σε συμπεράσματα και προτάσεις για το πώς το οικολογικό ίχνος μπορεί να μειωθεί χωρίς να επηρεασθεί το βιοτικό επίπεδο.

Η Κίνα και η Ινδία έχουν προς το παρόν μικρή συνεισφορά στην οικολογική επιβάρυνση. Και τούτο, διότι η ανάπτυξη στις χώρες αυτές επικεντρώνεται σε ορισμένες μόνο ζώνες και δεν αγγίζει τον ευρύτερο πληθυσμό. Και αυτό το στοιχείο είναι επίσης χρήσιμο να το έχουμε κατά νου.

Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν επίσης εισάγει ένα δικό τους δείκτη ευημερίας, τον Human Development Index, o οποίος όμως δεν περιλαμβάνει το περιβαλλοντολογικό κόστος. Ίσως ασχοληθώ μαζί του σε κάποια άλλη ανάρτηση.

ASYMMETRY

Για κάποιο γεγονός που συμβαίνει μεμονωμένα, συνήθως λέμε ότι μπορεί να ήταν και τυχαίο και το προσπερνάμε χωρίς δεύτερη σκέψη, αν όμως συμβούν πολλά μαζί, πάνω-κάτω της ιδίας υφής, τότε εγκαταλείπουμε τη θεωρία περί τυχαιότητας και αρχίζουμε να αναζητάμε αιτιότητες ή και αναγκαιότητες. Υποψιαζόμαστε ότι κάποια μεταστροφή μπορεί να έχει συντελεστεί στην κοινωνία και ότι όλα αυτά που βλέπουμε δεν είναι παρά κάποιες εύγλωττες εκδηλώσεις της.

Όταν πρωτοείδα, πριν δυο-τρια χρόνια στις βιτρίνες, τα φορέματα και οι φούστες να χάνουν την ομοιομορφία τους ως προς το μήκος, με τη μια πλευρά να βγαίνει μακρύτερη από την άλλη και κατόπιν οι μπλούζες να χάνουν κι αυτές την πατροπαράδοτη συμμετρία του δεξιού με το αριστερό μανίκι, θεώρησα ότι είχα να κάνω με ένα τυχαίο καπρίτσιο της μόδας. Καπρίτσιο μάλλον δεν ήταν, γιατί η συγκεκριμένη μόδα φάνηκε να κρατάει καιρό, γεγονός που σημαίνει ότι σκάλωσε σε κάποιες ευαίσθητες χορδές των γυναικών και των καιρών. Για να επανέλθω σε προηγούμενη ανάρτηση περί της «Δυναμικής των Κοινωνικών Αλλαγών», παρατήρησα κι εδώ το ίδιο φαινόμενο με τα σκουλαρίκια. Την επιτάχυνση, δηλαδή, της αλλαγής από τη συμμετρία στην ασυμμετρία, άπαξ και αυτή επιχειρήθηκε.

Δεν ήταν όμως μόνο επιτάχυνση αλλά και γενίκευση. Από τα ρούχα πέρασε και αλλού, ή από αλλού πέρασε και στα ρούχα, για να μην δώσω χωρίς λόγο στα ευτελή αυτά αντικείμενα ιδιότητες πάνω από το μπόι τους, και να τα αναβαθμίσω σε γενεσιουργούς δηλαδή παράγοντες κοινωνικών αλλαγών. Το αντίθετο θα έλεγα, σε ουραγούς και καθρέφτες θα ήταν το πιο σωστό.

Μια τυχαία ματιά στις βιτρίνες των υαλοπωλείων μου έδωσε, από κει που δεν το περίμενα, μια επιπρόσθετη επιβεβαίωση. Παρατήρησα ότι πολλά ποτήρια δεν είχαν πια αυτό το συνηθισμένο κυλινδρικό σχήμα, αλλά φαίνονταν να γέρνουν προς τη μια μεριά περισσότερο από την άλλη, δημιουργώντας έτσι ένα αόριστο συναίσθημα ανησυχίας. Το ίδιο και κάποια μπουκάλια κρασιού που παρατήρησε έξω από μια άλλη βιτρίνα. Και αυτά ασταθή, σχηματοποιημένα αντίγραφα ενός κεκλιμένου πύργου της Πίζας. Και μετά η ίδια εικόνα στα μαλλιά, έξω από τη βιτρίνα ενός κομμωτηρίου, με το ένα προφίλ να μην τα βρίσκει με το άλλο.
Τι έγινε βρε παιδιά και αρχίσανε ξαφνικά οι φούστες να θροΐζουν ακατάστατα, τα ποτήρια και τα μπουκάλια να κουνιούνται επισφαλή στα τραπέζια, τι έγινε και ο κόσμος γύρω μας άρχισε να ξεφεύγει από τις στέρεες και αρμονικές φόρμες και σχήματα που αιώνες τώρα μας καθησύχαζαν και μας ισορροπούσαν;

Και δεν ήταν μόνο στα αντικείμενα, αλλά το ίδιο πάνω-κάτω άρχισε να συμβαίνει και με τις νέες λέξεις που τρύπωναν στο καθημερινό λεξιλόγιο, όπως ασύμμετρη απειλή, ασύμμετρος πόλεμος, ασύμμετρη ανάπτυξη, ασύμμετρος σχεδιασμός, και μάλιστα με τέτοια ταχύτητα ώστε να μην υπάρχει πια λέξη που να μην μπορεί να δεχτεί το «ασύμμετρον» σαν επιθετικό προσδιορισμό.

Και για να πάμε ακόμα μακρύτερα, μήπως και το σημερινό σύμπαν δεν εικάζεται ότι αποτελεί προϊόν μιας θεμελιώδους ασυμμετρίας, αυτής που ελευθέρωσε τις τέσσερις δυνάμεις, που έφαγε την αντιύλη και μας έδωσε την ύλη, τα σωματίδια και τους γαλαξίες όπως τους βλέπουμε σήμερα; Αυτή τη σπασμένη συμμετρία δεν πασχίζουν σήμερα να επιβεβαιώσουν στο CERN;

Και η ανακάλυψη του χάους, και η μεγάλη εντύπωση που σχεδόν πρόσφατα προκάλεσε στο λαϊκό φαντασιακό, εκδήλωση μήπως δεν αποτελεί της παντελούς έλλειψης κανονικότητας και συμμετρίας και της μεγάλης προθυμίας του κόσμου να συνταυτιστεί με αυτήν;

Το εντυπωσιακό είναι ότι πέρασαν αιώνες μέχρι να συνειδητοποιηθεί αυτό το εύγλωττο γεγονός, ότι συνέβη στην εποχή μας και ότι άπαξ και συνειδητοποιήθηκε γενικεύτηκε και εισχώρησε και στις πιο λεπτές και απρόσμενες πτυχές του καθημερινού μας βίου.

Το Εγωιστικό Blog-ίδιο

Σε σας τους συνεπείς και παθιασμένους blogger-άδες, flicker-άδες και YouTube-άδες σκοπεύω σήμερα ν’ απευθύνω κάποιες σημαντικές ερωτήσεις. Γιατί παιδιά μου σκοτώνεστε να γράφετε, να φωτογραφίζετε, να βιντεοσκοπείτε, να χάνετε τον ύπνο σας, τον χρόνο σας και την ψυχική σας ηρεμία;

Βγάζετε κανένα φράγκο απ’ αυτά;

Όχι!

Παραμελείτε άλλες πιθανές πηγές απόκτησης πρόσθετου εισοδήματος;

Ναι!

Τότε γιατί τα κάνετε όλα αυτά;

Την απάντηση την ξέρουμε όλοι μας, φυσικά κι έτσι δεν χρειάζεται να σπαταλήσω παραπάνω λέξεις για να την διατυπώσω και γραπτώς.

Τώρα θα κάνω την ερώτηση λιγάκι πιο σύνθετη. Ας υποθέσουμε λοιπόν, ότι οι αναρτήσεις σας, οι φωτογραφίες σας, τα βιντεάκια σας πάνε φυσέκι, κι ότι πριν καλά καλά προφτάσετε να τ’ ανεβάσετε, μιλούνια οι αναγνώστες συνωστίζονται από κάτω για να τα γευτούν και να τα κατεβάσουν.

Τι θα νοιώθατε;

Ικανοποίηση, είναι η πιο ακριβής λέξη για να περιγράψει το συναίσθημα.

Και ποια είναι η πιο φυσιολογική κίνηση μετά την αναγνώριση και την επακόλουθη ικανοποίηση; Θέλει και ρώτημα;

Η αύξηση του ρυθμού αναρτήσεων κειμένων, φωτογραφιών και βίντεο.

Είναι όπως και σε μια επιχείρηση. Όσο πιο πολύ σε ζήτηση βρίσκονται τα προϊόντα της, τόσο και επιταχύνεται η παραγωγή για να ικανοποιηθεί η ζήτηση. Στην περίπτωσή μας βέβαια, δεν μιλάμε για προϊόντα, αλλά για δημόσια αγαθά, εφ’ όσον τίθενται στη διάθεση του οποιοδήποτε αδιακρίτως και δωρεάν.

Ας πάρουμε τώρα την αντίθετη περίπτωση, όπου κανένας δεν δείχνει να συγκινείται απ’ την πραμάτεια σας και το πόστο σας στο διαδίκτυο πιάνει ν’ αραχνιάζει.

Ποια είναι πάλι η πιο φυσιολογική κίνηση;

Η αναστολή, ή ακόμα και η διακοπή των εργασιών.

Απ’ όλα όσα είπα προηγουμένως υπάρχει κάποιο απ’ αυτά που ν’ ακούγεται περίεργο και παράλογο; Νομίζω πως όχι. Όσα περιέγραψα αποτελούν λίγο-πολύ τις πιο λογικές και κοινές αντιδράσεις στις αντίστοιχες περιπτώσεις.

Κι όμως, κι όμως, όλα αυτά έπρεπε να αποδειχτούν, δηλαδή να μεταβούν σε καθεστώς ποσοτικοποίησης, να χτιστούν τα κατάλληλα μοντέλα και να επιλυθούν οι κατάλληλες εξισώσεις για να καταλήξουν, οι κ.κ. Bernardo, Huberman, Romero και Wu από το Social Computing Lab της Hewlett Packard, ότι

1. Η παραγωγικότητα που παρατηρείται σ’ αυτού του είδους τις δραστηριότητες (συγκεκριμένα, πρόκειται για στοιχεία που αντλήσανε από το YouTube) έχει ισχυρή θετική εξάρτηση από την προσοχή των άλλων, με συνέπεια η έλλειψη προσοχής να μεταφράζεται σε ελάττωση των αναρτήσεων, έως και τον μηδενισμό τους, (Μεγάλη φιλοσοφία).

2. αυτοί που αναρτούν υλικό στο διαδίκτυο τείνουν να συγκρίνουν τους εαυτούς τους με τους άλλους όταν έχουν χαμηλή επισκεψιμότητα, ενώ δεν κάνουν κανενός είδους σύγκριση όταν το στέκι τους φυσάει, κατάσταση που τους επιτρέπει, φυσικά να αισθάνονται κάπως σαν βασιλιάδες. Και

3. με το να επιζητούν την προσοχή των άλλων σαν ανταμοιβή, μετατρέπουν τα προϊόντα τους από Δημόσια σε Ιδιωτικά, εξ ου και το συμπέρασμά τους περί εγωιστών blogg-ers, Flicker-ers, YouTube-ers.

Λέτε να πρόκειται, προσθέτω εγώ, περί ενός νέου γονιδίου, του blog-ιδίου, το οποίο να ευθύνεται για την περίεργη αυτή συμπεριφορά των φορέων του; Άκου να μας πούνε και εγωιστές; Σε λίγο θα μας πούνε και μαλάκες!

Παρεμπιπτόντως το πιο χρήσιμο στοιχείο που συγκράτησα απ’ αυτή την εργασία είναι ότι το YouTube από μόνο του τραβάει το 20% της http κυκλοφορίας, ή το 10% όλης της ιντερνετικής κυκλοφορίας. Εντυπωσιακό!

Θα τελειώσω, αναφερόμενη στον Άγγλο φιλόσοφο Bernard Russell, ο οποίος αφιέρωσε αρκετή φαιά ουσία και δαπάνησε αρκετές σελίδες στο έργο του Principia Mathematica, (μαζί με τον Alfred North Whitehead), για ν’ αποδείξει ρητά ότι το 1 προστιθέμενο στο 1 δίνει πάντα, μα πάντα 2!


Το άρθρο ολόκληρο μπορείτε να το πάρετε από το τεύχος 4 Oκτωβρίου του NewScientist.

Ανάπτυξη; Όχι Ευχαριστώ!

Κάποιος μπορεί να βρει πολλές διαφορές ανάμεσα στα πολιτικά συστήματα που κυκλοφόρησαν και κυκλοφορούν, αλλά σίγουρα υπάρχει ένα σημείο προς το οποίο όλοι και όλα συγκλίνουν. Το σημείο αυτό λέγεται Οικονομική Ανάπτυξη. Μπορεί να διαφέρουν οι τρόποι επίτευξης αυτού του αδιαφιλονίκητου στόχου, αλλά το στόχο τον ίδιο κανείς δεν τόλμησε να τον θέσει υπό αμφισβήτηση.

Ακόμα και σήμερα στη δίνη μιας μεγάλης κρίσης, η έγνοια ολονών είναι η εξασφάλιση της ανάπτυξης, της συγκεκριμένου τύπου ανάπτυξης φυσικά, εξ ου και ο πακτωλός των χρημάτων που διοχετεύτηκαν στις τράπεζες, σαν αποκλειστικούς νομείς του αγαθού αυτού. Είναι χαρακτηριστικό το άγχος των απανταχού Κυβερνήσεων να εξασφαλίσουν την περαιτέρω νομιμοποίησή τους, μέσα από την αύξηση της τιμής κάποιων οικονομικών δεικτών που κωδικοποιούν την Ανάπτυξη. Πέραν τούτου ουδέν. Ουδέν;

Όχι ακριβώς. Διότι ναι μεν όλες οι Κυβερνήσεις επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν την οικονομία τους, αλλά όταν αυτό το ίδιο επιδιώκουν και οι γειτονικές οικονομίες τότε αντιλαμβάνονται ότι βρίσκονται μπροστά σε ένα εφιαλτικό σενάριο. Μας παροτρύνουν να θαυμάσουμε και να μιμηθούμε το οικονομικό θαύμα της Κίνας για παράδειγμα, ή άλλων οικονομιών που τρέχουν με πατημένα τα γκάζια, αλλά όταν κάνουμε τη σκέψη ότι η κατάληξη του οικονομικού θαύματος της Κίνας και της Ινδίας θα είναι περί τα 2 δισεκατομμύρια επί πλέον αυτοκίνητα στον πλανήτη, τότε αρχίζουμε και υποψιαζόμαστε ότι η ανάπτυξη μπορεί να μην είναι πάντοτε και τόσο καλή όσο νομίζαμε. Και άρα κάτι πρέπει να κάνουμε γι αυτήν. Φυσικά ούτε λόγος να πειστούν οι Κινέζοι να τραβήξουν λιγάκι το φρένο. Δεν είναι δα και χαζοί. Τώρα που έβαλαν το δάχτυλο στο μέλι να τους αναγκάσουμε να πληρώσουν για τα σπασμένα της Δύσης;

Από την άλλη μεριά υπάρχουν όλοι αυτοί οι ανησυχούντες, οι οικολόγοι και οι σχετικοί επιστήμονες που μιλούν για τις παράπλευρες επιπτώσεις της ανάπτυξης, καμιά όμως από αυτές τις προειδοποιήσεις δεν φαίνεται ν’ αγγίζει την ιδεοληψία των απανταχού οικονομολόγων περί της αέναης μεγέθυνσης και της συνεπακόλουθης καταλήστευσης των φυσικών πόρων.

Τι νόημα έχει να υπερηφανευόμαστε για μια ανάπτυξη, όταν την ίδια στιγμή αφαιρεί από το περιβάλλον τα ψάρια, τα ζώα, τα δάση, ενώ γεμίζει τον αέρα και τα νερά με κάθε λογής τοξικούς ρύπους. Φυσικά οι δείκτες που συμβουλεύονται οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί είναι αθροιστικοί χωρίς να λαμβάνουν υπ’ όψιν αυτά που ταυτόχρονα αφαιρούνται. Η Γη είναι ένας κλειστός οργανισμός με περιορισμένους πόρους. Ότι αποσπάται δύσκολα αναπληρώνεται, τουλάχιστον όχι με τον ίδιο ρυθμό με τον οποίο αφαιρείται. Το σύστημα θα μπορέσει να ξαναγίνει βιώσιμο μόνον όταν οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης είναι χαμηλότεροι από τους ρυθμούς αναπλήρωσης του οικοσυστήματος. Τόσο δύσκολο είναι να γίνει αυτό κατανοητό;

Για παράδειγμα στις τελευταίες δυο μόνο δεκαετίες, η ποσότητα των φυσικών πόρων που αντλήσαμε από το οικοσύστημα διπλασιάστηκε σε σχέση με όλη την προηγούμενη ιστορία της Γης.

Τι κάνουμε λοιπόν προς αυτή την κατεύθυνση; Είναι αρκετή η ελάττωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα; Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας; Η φροντίδα για εξοικονόμηση ενέργειας; Όχι, κουνούν το κεφάλι με δυσπιστία οι ειδικοί. Όχι, όσο η οικονομία συνεχίζει να βασίζεται στην απροϋπόθετη Ανάπτυξη.

Ας πάρουμε την κατά κεφαλή εκπομπή του διοξειδίου του άνθρακα. Για να είναι εντός των ασφαλών ορίων, θα πρέπει μέχρι το 2050, και για έναν πιθανό πληθυσμό 9 περίπου δισεκατομμυρίων, ν’ αναλογεί στον καθέναν γύρω στους 0.6 τόνους κατ’ έτος, πολύ λιγότερο απ’ ότι αντιστοιχεί σήμερα σε κάθε κάτοικο της Ινδίας. Μπορεί η τεχνολογία να αντισταθμίσει την αύξηση που θα προκύψει από μια οικονομία που μέχρι τότε θα μεγεθύνεται με ένα μέσο ρυθμό του 2-3%; Είναι πολύ, μα πολύ αμφίβολο!

Οι λόγοι για την τυφλή αυτή λατρεία, πέρα από ιδεολογικοί, καθ’ ότι έλκουν την καταγωγή τους από το διαφωτιστικό (ολίγον μεταφυσικό) πρόταγμα περί συνεχούς προόδου, είναι υποτίθεται και ρεαλιστικοί, διότι έτσι πιστεύεται ότι επιτυγχάνεται 1) η άρση της φτώχειας, 2) η θρέψη του παγκόσμιου πληθυσμού, 3) η αντιμετώπιση των δημοσίων δαπανών και 4) η διατήρηση ή επέκταση του ατομικού επιπέδου ζωής.

Σχετικά με την καταπολέμηση της φτώχειας μέσα από την ανάπτυξη (και εννοούμε του δυτικού πάντα κόσμου), μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό διαχέεται προς τον τρίτο κόσμο. Για παράδειγμα, το 1980 για κάθε 100$ που προστίθεντο στην παγκόσμια οικονομία, μόνο τα 2.2$ βρήκαν το δρόμο τους στους λαούς που ζούνε κάτω από το παγκόσμιο όριο της φτώχειας. Ενώ στη δεκαετία του 1990 το ποσό αυτό συρρικνώθηκε στα 0.6$. Στην πραγματικότητα απαιτούνται οι πόροι από τρεις πλανήτες σαν τη Γη για να έχει κάθε κάτοικος το επίπεδο ζωής των Βρετανών και πέντε, για να εξισωθούν με το επίπεδο ζωής των Αμερικανών. Κατά συνέπεια, η Γη θα πάψει να είναι κατοικήσιμοι προτού προλάβει καν η φτώχεια να εξαλειφθεί.

Αυτό που δείχνουν οι προηγούμενοι αριθμοί είναι ότι η φτώχεια δεν θα εξαλειφθεί με την ανάπτυξη αλλά με την αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου, μέσα από διάφορα κανάλια που δεν είναι της ώρας να αναλύσουμε.

Επίσης, είναι καιρός να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με την κατανάλωση. Δεν υπάρχει πιο δραστικός τρόπος για τη μείωση των εκπομπών παρά η μείωση της κατανάλωσης καθ’ αυτής και η αλλαγή του δεδομένου τρόπου ζωής. Προτροπή που δεν θα τη βρούμε πουθενά, διότι περιορισμός της κατανάλωσης θα σήμαινε και περιορισμό της παραγωγής, θα σήμαινε απολύσεις, θα σήμαινε λιγότερα χρήματα για επενδύσεις και κοινωνικές παροχές και λιγότερα χρήματα στο πορτοφόλι. Επομένως κάτω από την παρούσα οικονομία, δηλαδή, καπιταλισμός, η ανάπτυξη φέρεται σαν μονόδρομος και η καταστροφή του πλανήτη επίσης το ίδιο. Είπατε τίποτε;

Πέρα από τη στροφή της οικονομίας σε επιλεγμένη αλλά και μικρότερη παραγωγή με βάση το τι καταστρέφεται σε σχέση με αυτό που παράγεται και πέρα από την αναδιαμόρφωση της οργάνωσης του κράτους με βάση τις νέες αξίες που θα πηγάζουν από τη διατήρηση του οικοσυστήματος, θα πρέπει κι ο καθένας από μας να επανεξετάσει τον τρόπο ζωής του και την ικανοποίηση που παίρνει από αυτόν, μιας και είναι γνωστό ότι από ένα επίπεδο πλούτου και μετά, τα επιπλέον αγαθά δεν μεταφράζονται και σε περισσότερη ευτυχία.

Υ.Γ. Για όσους θέλουν περισσότερα, το τελευταίο τεύχος του NewScientist, 18 Οκτωβρίου 2008, είναι αφιερωμένο στην «Ανοησία της Οικονομικής Ανάπτυξης».

Η "Ποιότητα" Σκοτώνει την Ποσότητα

Δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω για την αξία της ελευθερίας, ακόμα και όταν κάποιοι για να μας μπερδέψουν, βάζουν πονηρά το δίλημμα ανάμεσα σ’ αυτήν και την ασφάλεια. Ελευθερία στη μετακίνηση, ελευθερία στο λόγο, στο γράψιμο, στη σκέψη, δεν νομίζω να τ’ αμφισβητεί κανείς. Κι όμως, να κάτι που στερούμαστε, θαρρείς σαν αντάλλαγμα για να κερδίσουμε τα παραπάνω: Το χρόνο, δηλαδή τον ελεύθερο χρόνο. Όχι ότι ποτέ η ανθρωπότητα είχε περίσσεια από το αγαθό αυτό. Αλλά, να, με την πτωτική πορεία του θεσμοθετημένου χρόνου εργασίας που παρατηρήθηκε μεταπολεμικά, και με τις ελπίδες μας στραμμένες στην τεχνολογία, που με τα θαύματά της κάτι θα σήκωνε κι αυτή στους ώμους της, αρχίσαμε να τρίβουμε τα χέρια από χαρά, για τις περισσότερες ελευθερίες που θα μπορούσε να κατακτήσει για μας ο περίσσιος χρόνος.

Το τι έγιναν αυτές οι ελπίδες το ξέρουμε όλοι. Η εργασία ξαναπέρασε στην αντεπίθεση, και το ωραίο τυράκι που ονειρευόμασταν πιάστηκε στη φάκα και ξεμείναμε.

Ο ελεύθερος χρόνος αποτελεί πλέον αγαθό εν σπάνη, με μεγάλη ανταλλακτική αξία, γεγονός που αποτυπώνεται σε ένα σωρό συμπεριφορές. Π.χ. ο ελεύθερος, πέραν της εργασίας, χρόνος που αφιερώνεται, αντί στο ψάρεμα, στην επί πλέον εργασία, αποτιμάται χρηματικά πολύ περισσότερο από τον άλλο, ας πούμε τον πρωινό, για όσους εργάζονται το πρωί. Επίσης, πολλοί ομιλητές τελειώνοντας την ομιλία τους συνηθίζουν να μας ευχαριστούν, χωρίς φυσικά να το εννοούν, για τον χρόνο που τους αφιερώσαμε για να τους ακούσουμε, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που εκστομίζουμε με κάποια συστολή ή και αμηχανία εκφράσεις όπως, «συγνώμη που σου παίρνω το χρόνο», ή «θα μου δώσεις λίγο από το χρόνο σου;», όπως ακριβώς, όταν ζητάμε να δανειστούμε από κάποιον κάτι, που τού είναι πολύτιμο.

Οτιδήποτε είναι σπάνιο και εξ αυτού πολύτιμο, οφείλουμε να το προσέχουμε σαν τα μάτια μας. Τόσο πολύ, που μας γεννάει και άγχος από πάνω, μπας και δεν το φροντίζουμε καλά, μπας και δεν το περιποιούμαστε όπως πρέπει, μπας και δεν το φυλάσσουμε όπως πρέπει.

Κάπως έτσι γίνεται και με τον ελεύθερο χρόνο. Αυτό το λίγο, αυτή τη τόση δα σταλίτσα δροσιάς, που μας πέφτει στα χέρια, συνήθως δεν ξέρουμε τι να την κάνουμε, δεν ξέρουμε από πού να την πιάσουμε για να τη ξεζουμίσουμε. Και με τον άλλο τον χρόνο, τον δεσμώτη, να μας κυνηγά, φοβόμαστε μήπως η άμαξα προτού καν εμφανιστεί, γίνει κιόλας κολοκύθα.

Ο ελεύθερος όμως χρόνος μας, δεν αφήνεται στην τύχη του, σε χέρια απαίδευτα κι αδρά, όπου υπάρχει κίνδυνος να σπαταληθεί και να σκορπίσει, αλλά εκχωρείται σ’ εκείνους που κάνουν δουλειά την οργάνωση και τη διαχείρισή του, στους ειδικούς, που ξέρουν να τον ζυμώνουν, να τον διαιρούν, να τον βάζουν σε ωραία κουτάκια, να τον πακετάρουν και να μάς τον σερβίρουν σαν μια χούφτα μικρές γλυκές μπουκίτσες, όχι με το αζημίωτο βέβαια, έτσι που ν’ αναλογίζεται κανείς για το τι να συμφέρει άραγε σε μια κοινωνία, ν΄ ανεβαίνει το ΑΕΠ από την περισσότερη εργασία, ή από την αύξηση του κύκλου εργασιών αυτών που θα διαχειρίζονται τον παραγόμενο επί πλέον ελεύθερο χρόνο;

Τα τελευταία χρόνια, όλο και μικραίνει σε διάρκεια, από λίγο-λίγο κάθε φορά, τόσο, που να μην το παίρνουμε αμέσως χαμπάρι, όπως η μέρα, ας πούμε, το χειμώνα, που το σκοτάδι τη ροκανίζει κι από λίγο κάθε φορά, έτσι, που όταν το καταλάβουμε, να είναι πια αργά. Και αντί να τον τραβήξουμε να μεγαλώσει και να ξανάρθει στα παλιά του τα μέτρα, κάνουμε τα μάτια στραβά και συμβιβαζόμαστε μ’ ένα χρόνο ελεύθερο μεν, αλλά κουτσουρεμένο, αρκεί πάνω απ' όλα να είναι ποιοτικός.

Παρατηρώ, ότι όσο πιο πολύ σκαρτεύουν οι άνθρωποι, τόσο πιο πολύ πλειοδοτούν στην ποιότητα και το ποιοτικό, τόσο πιο πολλά δάκρυα χύνουν για την δήθεν έλλειψή της και τόσο πιο πολύ ανακηρύσσονται σε κυνηγούς και προστάτες της. Μέσα στη ίδια συλλογιστική μαντρώθηκε κι ο ελεύθερος χρόνος, αλλά χαλάλι του, αν επρόκειτο να γίνει «ποιοτικός». Λίγος, λιγοστός, ψίχουλα δηλαδή, λίγο να φορτσάρουν τα ρολόγια και τον χάσαμε, αλλά προς τί ο πόνος και ο σπαραγμός, αφού υπάρχει η ποιότητα για να χρυσώνει το χάπι; Πετάξαμε τα παιδιά μας στους παιδικούς και στις ξένες γυναίκες, κοντέψαμε να ξεχάσουμε την κοψιά του συντρόφου μας, αλλά προς τι οι τύψεις και οι ενοχές, μήπως όλοι εμείς που χτυπιόμαστε για τις σχέσεις που ξεφτίζουν, δεν ήμασταν οι ίδιοι που ρίξαμε στάχτη στα μάτια μας, μήπως όλοι εμείς ομαδικά δεν συναινέσαμε στο κουτσούρεμα του χρόνου και στις εκπτώσεις που φέρνει, μήπως όλοι εμείς δεν επιδιώξαμε το ξεγέλασμα, με το κεφάλι χωμένο στην άμμο, όταν αποδεχόμασταν να ανταλλάξουμε την απώλεια ενός μεστού ελεύθερου χρόνου, μ’ αυτό το ισχνό απολειφάδι που βλέπουμε καθημερινά μπροστά μας, στο όνομα μιας έωλης και επιδερμικής αναβάθμισης της ποιότητας, τάχατες, των σχέσεων;

Αέρας φυσικά και φούμαρα. Αφού κανείς δεν κάθισε να σκεφτεί και να εξηγήσει τι είναι αυτό το «ποιοτικό», που να μπορεί να σερβίρεται συμπυκνωμένο και να είναι τόσο αποτελεσματικό, κάτι σαν γιατρικό express ας πούμε, ώστε ν’ αναπληρώνει όλον αυτόν τον άπλετο χρόνο που είναι αναγκαίο να σπαταληθεί, χωρίς περιορισμούς και προδιαγραφές, χωρίς τσιγκουνιές και μπακαλίστικους υπολογισμούς για να μπορέσουνε στο τέλος να χτιστούνε σχέσεις με κάποιες ρίζες και με κάποια προοπτική.

Γιατί τους Πιστεύουμε;

Είναι κοινός τόπος ανάμεσα στους πολιτικούς κυρίως, να ψεύδονται απροκάλυπτα, οι αποκοτιές τους ν’ αποκαλύπτονται με ντοκουμέντα και μάλιστα κατ’ αντιπαράθεση, και παρ’ όλα αυτά αυτοί να συνεχίζουν απτόητοι και άνετοι τις ψευδολογίες τους κι εμείς απαθείς να τις χωνεύουμε και να τις προσπερνούμε.

Σ’ ένα βίντεο, απόσπασμα από παλιότερο νυχτερινό δελτίο ειδήσεων, ο Ρουσόπουλος φαίνεται να αντιτίθεται στη σύσταση εξεταστικής επιτροπής για τη Siemens, με την αιτιολογία ότι αυτή αποτελεί χρονοβόρα διαδικασία, οχτώ-δέκα μηνών, με αποτέλεσμα να μην καταλήγει σε συμπέρασμα και κατά συνέπεια, σε καταλογισμό ευθυνών. Στη σημερινή συγκυρία περί Βατοπεδίου ο ίδιος ανεκδιήγητος κυβερνητικός εκπρόσωπος υπεραμύνεται της εξεταστικής επιτροπής με μια διαστρεβλωτική επιχειρηματολογία του ..κώλου.

Τι συμβαίνει λοιπόν, που μέσα σ’ ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα, ικανό για τη μνήμη να παραμένει διαυγής, ένας τόσο σημαντικός πολιτικός να μην ερυθριά όταν συλλαμβάνεται να κλέπτει οπώρας;

Μήπως είναι πάνω απ’ το κανονικό χοντρόπετσος; Μήπως ποντάρει ότι κανένας δεν πρόκειται να θυμάται παλιότερες δηλώσεις, ότι κάποιοι θα ξεφύγουν χωρίς να έχουν διαβάσει το συγκεκριμένο άρθρο, ή χωρίς να έχουν δει το συγκεκριμένο δελτίο; Σίγουρα, όλα αυτά είναι πάνω από πιθανά και εύλογα.

Υπάρχει όμως και ένας άλλος παράγοντας που ανάγεται στην ψυχολογία. Και έχει να κάνει με το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, τον οποίο διευθετούμε, λένε, κατατάσσοντάς τον σε κατηγορίες. Ο τρόπος αυτός σκέψης μάς εξοικονομεί χρόνο. Π.χ. ο,τιδήποτε ανάγεται στην κατηγορία Επιστήμη θεωρείται έγκυρο καθ’ ότι εννοείται ότι πληροί ορισμένους κανόνες ασφαλείας, σύμφυτους της συγκεκριμένης κατηγορίας.

Αν κάποιον, για παράδειγμα τον έχουμε κατατάξει σε μια ευρεία κατηγορία, όπως πολιτικός, και μάλιστα Υπουργός, καλώς ή κακώς, λόγω αδρανείας θα έλεγα, και παρά περί τις αντιθέτου συσσωρευμένες ενδείξεις, γενικώς θεωρούμε ότι ο λόγος του είναι έγκυρος και υπεύθυνος.

Αυτή νομίζω ότι είναι η αιτία που συνεχίζουμε και τους ακούμε, αντί να τους έχουμε να τους περιγελούμε, να τους φτύνουμε και να τους γιαουρτώνουμε!!

Θα μου πείτε τώρα, έλα καημένη, αφού όλοι γνωρίζουμε ότι λένε ψέμματα, κι ότι είναι θεομπαίχτες κι αγύρτες του κερατά, τι κι αν πουν ακόμη ένα παραπάνω; Έχετε δικαιο, και θα το δεχόμουν σαν εξήγηση αν μου αιτιολογούσατε τους λόγους για τους οποίους συνεχίζουμε να ψηφίζουμε και να ακούμε και να λαμβάνουμε σοβαρά υπ' όψιν, όλους αυτούς τους ψεύτες, τους θεομπαίχτες και τους αγύρτες...

Αναρωτιέμαι, αν άραγε θα σταματήσει ποτέ αυτό.

Το Έξυπνο Πουλί

Η εξυπνάδα, πώς να το κάνουμε, θεωρούνταν εξ απανέκαθεν μια καλή προίκα για να πορευτεί κάποιος στη ζωή του. Όχι ότι οι λιγότερο έξυπνοι ήταν προδικασμένοι να αποτύχουν. Η μαμά φύση φρόντιζε να δίνει κι σ’ αυτουνούς το κάτι τις τους, για να τα φέρνουν βόλτα, πολλές φορές καλύτερα μάλιστα κι από τα έξυπνα πουλιά. Ξέρετε δα, διάφορες άλλες αρετές, που άμα τις ξαπλώναμε στο πάτωμα θα έπιαναν όλο το φάσμα, από το πλην έως το συν άπειρο.

Παρ’ όλα αυτά, δεν ξέρω πώς, η εξυπνάδα συνέχισε να θεωρείται σημαντικός ατομικός και κοινωνικός πόρος, να εξυμνείται, να επιδεικνύεται, να μετριέται, να βαθμολογείται και να επιδιώκεται με πολιτικά μάλιστα μέτρα. Δεν ξέρω πότε ακριβώς, αλλά να, ο σεβαστός Πρόεδρος Μπους ο νεώτερος είχε υποσχεθεί να αυξήσει το IQ της Αμερικής. (Έκφραση μάλλον ατυχής, καθότι το IQ μετράει την απόκλιση από μια μέση τιμή, και συνεπώς είναι ένας σχετικός και όχι απόλυτος δείκτης. Εν πάση περιπτώσει μικρό το κακό).

Έτσι με τα χρόνια, από επιθετικός προσδιορισμός ατόμων, το «έξυπνο» άρχισε να ζητάει μερτικό και από τα άψυχα δημιουργήματα των, υποτίθεται, έξυπνων ανθρώπων, που μπορούσαν κι αυτά να ονομάζονταν πλέον έξυπνα, όπως έξυπνη κάρτα, έξυπνο πλυντήριο, έξυπνο τσιπ, έξυπνο σπίτι, έξυπνο σχολείο, έξυπνο χρήμα, και άλλα πολλά που μου διαφεύγουν. Αλλά έξυπνο σπέρμα;

Πρώτη φορά μου τύχαινε ν΄ ακούσω κάτι τέτοιο. Επιστήμονες και πάλι, (όλα κι όλα, ό,τι σας μεταφέρω εδώ είναι έγκυρο και επιστημονικώς τεκμηριωμένο), ανακάλυψαν ότι καλύτερης ποιότητας σπέρμα, δίνει και καλύτερης ποιότητας μωρά, μωρά veritable που λέμε, που το γράφουν και στην ούγια.

Το συνταρακτικό αυτό γεγονός έρχεται να ανατρέψει δοξασίες αιώνων ότι γενικώς οι έξυπνοι (εγκεφαλικά) γονείς έχουν κάποια παραπάνω ελπίδα να βγάλουν και έξυπνα παιδιά, όχι ότι το αντίθετο δεν το βλέπουμε καθημερινά γύρω μας. Γνωρίζαμε επίσης, και μάλιστα τελεσιδίκως, ότι η ευφυΐα συνδέεται άμεσα με τον εγκέφαλο, γνώση όχι αυταπόδεικτη, μιας και οι άνθρωποι πίστευαν για χρόνια ότι γι αυτήν ευθύνονταν, μπορεί, και η καρδιά, μπορεί και το διάφραγμα, (Αριστοτέλης), μπορεί και το αίμα (Εμπεδοκλής), μπορεί και άλλα. Τόσα ξέρανε, τόσα λέγανε. Εκτός βέβαια από τον Ιπποκράτη και τον Πλάτωνα που ψυχανεμίζονταν τα σωστά.

Με μια όμως κυκλωτική κίνηση, μερικοί σημερινοί έξυπνοι επιστήμονες, μας ξαναπήγαν πάλι πίσω και προσγειώθηκαν, όχι στα όργανα που θεωρούνταν εκείνη την ωραία εποχή σημαντικά, αλλά σ’ αυτά που ανατιμήθηκαν και υπερτιμήθηκαν στη δική μας, κοντολογίς, στα πουλιά. Ποιος λοιπόν, μπορεί ν’ αρνηθεί ότι η ιδεολογία δεν καβαλικεύει καμιά φορά την επιστήμη; Και ότι απ’ αυτό το καβαλίκεμα υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να προκύψουν και κάποια πολύ ανόητα παιδιά;

Η μελέτη αυτή καταδεικνύει, δίχως άλλο, την απ’ ευθείας σύνδεση της σπερμικής με την εγκεφαλική λειτουργία, πράγμα που δίχως άλλο εμείς οι γυναίκες, το γνωρίζαμε από παλιά, δεν είχαμε όμως τρόπο, έως τώρα, να το αποδείξουμε. Από δω και πέρα, λοιπόν μπορούμε να το ξεστομίζουμε άφοβα, χωρίς να κινδυνεύουμε να κατηγορηθούμε ότι επαναλαμβάνουμε ανυπόστατα περί φύλων στερεότυπα.

Στη συγκεκριμένη έρευνα, η παράβλεψη της συνεισφοράς της μαμάς και της ποιότητας του ωαρίου της στην ποιότητα του βρεφικού εγκεφάλου, δύναται να εκληφθεί σαν τυχαία και αμελητέα παράληψις μόνο.

Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι: Το έξυπνο παιδί από το σπέρμα φαίνεται...

Ενώ προς τεκμηρίωσιν των ανωτέρω μπορείτε να ανατρέξετε στην πηγή.

Η Φτώχεια στην Ελλάδα, (με αριθμούς)

Πριν η κρίση μας κάνει την τιμή και μας επισκεφτεί, ας δούμε σε ποια κατάσταση θα μας εύρει. Η σημερινή ανάρτηση παρουσιάζει αποσπάσματα από το 8ο μέρος της ετήσιας, καθ’ όλα έγκυρης και αναλυτικής έκθεσης του Ινστιτούτου Εργασίας ΙΝΕ, της ΓΣΕΕ για το 2008. Η συνολική έκθεση εκτείνεται σε 11 μέρη και βρίσκεται τακτοποιημένη ΕΔΩ.

Ορισμός Χρηματικού Ορίου Φτώχειας.
Το χρηματικό όριο της φτώχειας ορίζεται ως το 60% του ΔΙΑΜΕΣΟΥ εισοδήματος, το οποίο υπολογίζεται ως εξής:
Ο πληθυσμός, ταξινομημένος με αυξητική σειρά εισοδήματος χωρίζεται σε δυο ίσα μέρη, με το 50% να διαθέτει λιγότερο και το 50% περισσότερο της διαμέσου. Οι φτωχοί λοιπόν έχουν εισόδημα λιγότερο από το 60% του διαμέσου εισοδήματος.

Χρηματικό Όριο Φτώχειας.
Σύμφωνα με την έκθεση της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας το χρηματικό όριο της φτώχειας για το 2005, (βασισμένο σε οικονομικά στοιχεία του 2004), διαμορφώνεται στο ετήσιο ποσό των 5.649,78 ευρώ ανά άτομο και σε 11.864,54 ευρώ για νοικοκυριά με δυο ενήλικες και 2 παιδιά κάτω των 14 ετών.

Έτσι, το 2004 στην Ελλάδα το 19.6% του πληθυσμού διέμενε σε νοικοκυριά με ετήσιο εισόδημα χαμηλότερο από τα προαναφερθέντα όρια. Σε απόλυτους αριθμούς αυτό μεταφράζεται σε περίπου 2 εκατομμύρια άτομα, ή 832.456 νοικοκυριά.

Αν όμως ληφθούν υπ’ όψιν και άλλοι παράγοντες όπως ιδιοκατοίκηση και παροχές σε είδος, τότε το ποσοστό φτώχειας θα μπορούσε να μειωθεί κατά 2 περίπου ποσοστιαίες μονάδες. Η ΕΣΥΕ, ωστόσο εφιστά την προσοχή ότι στις μετρήσεις της δεν ελήφθησαν υπ’ όψιν ομάδες κατά τεκμήριο φτωχές, όπως οι αθίγγανοι και οι άστεγοι, ενώ υποεκπροσωπείται η σημαντική κατηγορία των οικονομικών μεταναστών.

Στον παρακάτω πίνακα αναγράφεται η εξέλιξη των ορίων της φτώχειας ανάμεσα στα έτη 1995 και 2006.

Στην περίοδο αυτή το ποσοστό αυτό δεν έχει μειωθεί και είναι σταθερά πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ-15 κατά 3-5 μονάδες. Από τα στοιχεία της Eurostat η Ελλάδα με ποσοστό 21% συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών με τα μεγαλύτερα ποσοστά φτώχειας στην ΕΕ των 27, και μόνο η Λετονία παρουσιάζει μεγαλύτερο ποσοστό (23%). Ενώ, είναι η πρώτη μεταξύ των 15.

Εισοδηματικές ανισότητες και φτώχεια.
Βασικός δείκτης ανισότητας, γνωστός ως δείκτης S80/S20, είναι ο λόγος του εισοδήματος των 20% περισσότερο εύπορων προς το εισόδημα των 20% λιγότερο εύπορων.
Η Ελλάδα διακρίνεται για τις οικονομικές ανισότητές της. Πράγματι, το εισόδημα των 20% περισσότερο εύπορων Ελλήνων είναι συστηματικά περίπου 6 φορές υψηλότερο από το εισόδημα των 20% λιγότερο εύπορων Ελλήνων και δεν διακρίνεται καμία τάση μείωσης των εισοδηματικών ανισοτήτων. Μόνον η Πορτογαλία, η Λιθουανία και κυρίως η Λετονία παρουσιάζουν υψηλότερους δείκτες εισοδηματικής ανισότητας .

Στον παρακάτω Πίνακα παρουσιάζεται ο δείκτης ανισότητας για της χώρες της ΕΕ-27, και αμέσως μετά η διαχρονική εξέλιξη του΄ίδιου δείκτη για την Ελλάδα .

Επίσης σύμφωνα με την ΕΣΥΕ (στοιχεία για το 2004) σε ότι αφορά στην οικονομική ανισότητα το 20% του φτωχότερου πληθυσμού κατέχει το 7% του εισοδήματος, ενώ το 20% του πλουσιότερου πληθυσμού κατέχει το 40,4%. Παράλληλα από την δείκτη ανισοκατανομής ανά δεκατημόριο προκύπτει ότι το 10% του φτωχότερου πληθυσμού κατέχει το 2,5% του διαθέσιμου εισοδήματος, ενώ το 10% του πλουσιότερου τμήματος του πληθυσμού κατέχει το 25,1%.

Βασικά χαρακτηριστικά της φτώχειας στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση
Όπως προκύπτει από τα στοιχεία οι νέοι και οι ηλικιωμένοι αποτελούν τις πιο ευάλωτες ηλικιακές ομάδες, στοιχεία που αναδεικνύουν την φτώχεια των ηλικιωμένων καθώς και την παιδική φτώχεια.

Η ανάλυση ανάλογα με τον τύπο του νοικοκυριού αναδεικνύει τέσσερις ευαίσθητες ζώνες: τα άτομα που ζουν μόνα τους, μονομελή νοικοκυριά 25% (ειδικότερα όταν πρόκειται για ενήλικα άνω των 65ετών το ποσοστό ανέρχεται στο 34%), τα μονογονεϊκά νοικοκυριά, τα ζευγάρια όταν το ένα τουλάχιστον άτομο είναι άνω των 65 ετών και τα νοικοκυριά με 3 ή περισσότερα παιδιά (38%).

Διαπιστώνεται επίσης ότι μεγάλος είναι ο κίνδυνος φτώχειας για άτομα που εξαρτώνται από κοινωνικές μεταβιβάσεις, όπως οι άνεργοι (33%) και οι συνταξιούχοι (24%), ενώ δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο το ποσοστό των φτωχών εργαζόμενων στην Ελλάδα (14% έναντι 7% στην Ευρωπαϊκή Ένωση). Υψηλότατος είναι ο κίνδυνος φτώχειας για τα νοικοκυριά με εξαρτώμενα παιδιά όταν κανένα μέλος του νοικοκυριού δεν εργάζεται (53%). Ωστόσο, ο κίνδυνος φτώχειας μειώνεται όταν η «ένταση εργασίας του νοικοκυριού» αυξάνεται.

Οι ηλικιωμένοι και οι νέοι είναι οι πιο ευάλωτες ηλικιακές ομάδες. Από τον παρακάτω πίνακα προκύπτει, ότι η Ελλάδα έχει πολύ υψηλότερα ποσοστά κινδύνου φτώχειας από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκή Ένωση, τόσο σε ότι αφορά στα άτομα τρίτης ηλικίας όσο και στα παιδιά που διαμένουν σε φτωχά νοικοκυριά.

Αναλύοντας την κατανομή του φτωχού πληθυσμού στην Ελλάδα (όπως αυτή προκύπτει από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ για το έτος 2004), αξίζει να παρατηρήσουμε ότι το 1/3 περίπου του φτωχού πληθυσμού είναι εργαζόμενοι (32%), το 8% είναι άνεργοι, το 27% είναι συνταξιούχοι, και το 33% λοιποί μη ενεργοί.

Η φτώχεια των εργαζομένων οφείλεται στα χαμηλά εισοδήματα λόγω αρκετών προβλημάτων που σχετίζονται με την αγορά εργασίας, όπως, η υψηλή ανεργία, η αδυναμία εξεύρεσης πλήρους απασχόλησης και σταθερής απασχόλησης, οι χαμηλοί μισθοί ή παραπέμπει σε μία οικογενειακή δομή που αποτελείται από δύο ή περισσότερα εξαρτώμενα άτομα και ένα μόνο εργαζόμενο. Όλοι αυτοί οι παράγοντες βρίσκονται στην αφετηρία του προβλήματος των αποκαλούμενων φτωχών εργαζομένων.

Οι φτωχοί εργαζόμενοι απασχολούνται συχνά σε θέσεις εργασίας ορισμένου χρόνου (μερική απασχόληση ή απασχόληση που διακόπτεται από περιόδους ανεργίας), με αποτέλεσμα το εισόδημα του νοικοκυριού να υστερεί του ορίου φτώχειας, ενώ οι κοινωνικές μεταβιβάσεις (κοινωνικά επιδόματα) δεν αρκούν ώστε να ξεπεράσει ο φτωχός εργαζόμενος το όριο φτώχειας. Η φτώχεια επομένως σήμερα εμπεριέχει και αυτή την πτυχή των φτωχών εργαζομένων που είτε λόγω δυσκολιών πρόσβασης στην απασχόληση (μακροχρόνια ανεργία, μονογονεϊκές οικογένειες με προ βλήματα φύλαξης παιδιών), είτε από απασχόληση σε «κακές θέσεις εργασίας» δεν επιτρέπουν στα άτομα αυτά να εξέλθουν από την φτώχεια.

Οι χαμηλοί μισθοί αποτελούν αναμφισβήτητα σημαντικό παράγοντα κινδύνου φτώχειας των εργαζομένων, αλλά επίσης η χαμηλή ειδίκευση και η επισφαλής απασχόληση που συχνά συνδυάζεται και με μερική απασχόληση μπορούν να οδηγήσουν κάτω από το κατώφλι της φτώχειας.

Η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό φτωχών εργαζομένων (14%) στην Ευρωπα-ϊκή Ένωση των 27 ενώ παρουσιάζει διαχρονικά περίπου διπλάσιο ποσοστό φτωχών εργαζομένων από ό,τι ο μέσος όρος της ΕΕ-15.

Η ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΦΟΥΣΚΑ (Ο Ρόλος του Κράτους)

Σε κάθε οικονομική κρίση, δυο, φαντάζομαι θα είναι οι πιο συχνές ερωτήσεις:

Ποιοι φταίνε για την κατάσταση και
πού πήγαν τα λεφτά.

Η παρούσα κρίση, όπως και οτιδήποτε στη ζωή, δύσκολα θα αποδιδόταν σε έναν και μόνον παράγοντα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι και ο καθένας από τους συμμετέχοντες πρέπει να ευθύνεται και στον ίδιο βαθμό. Στο δίπτυχο τράπεζες (δανειστές) και δανειζόμενοι αναφερθήκαμε μόνο επιδερμικά στον τρίτο πόλο της κρίσης που είναι ο ρόλος της κυβέρνησης Μπους, αλλά και προηγούμενων δημοκρατικών πολιτικών στην πυροδότηση της δανειστικής ευφορίας.
Αλλά ας τα δούμε από πιο κοντά.

Δεν ήταν μακριά, μόλις τον Οκτώβριο του 2004 και λίγο πριν από τις εκλογές, που ο πρόεδρος Μπους έλεγε: «America is a stronger country every single time a family moves into a home of their own». Η δικαιολογία ήταν ότι με τον τρόπο αυτό η Αμερική θα γινόταν περισσότερο σταθερή και εύπορη. Και δεν είχε άδικο. Οικογένειες στεγασμένες σε κάποιο προάστιο, με αυτοκίνητο, τηλεόραση με επίπεδη οθόνη, dVd και τα λοιπά αποτελούν την καλύτερη πελατεία για τους ρεπουμπλικάνους.

Την ίδια περίοδο ο Μπους εισηγήθηκε μέτρα ούτως ώστε να μπορεί κάποιος να πάρει δάνειο κατοικίας ακόμα και με μηδενική προκαταβολή. Στην πορεία ακολούθησαν ακόμα πιο περίεργα προγράμματα δανεισμού, για παράδειγμα χωρίς καμιά δόση για τα πρώτα δυο χρόνια, ενώ άλλα δεν χρειάζονταν καθόλου αποδεικτικά στοιχεία για τη δανειοληπτική ικανότητα του αιτούντος.

Σύμφωνα με το άρθρο του Zachary Karabell στο NEWSWEEK, τεύχος 20 Οκτωβρίου, το όνειρο μιας καλύτερης κοινωνίας μέσω της απόκτησης ενός σπιτιού, δεν ξεκίνησε με τον σημερινό πρόεδρο, αλλά ανάγεται στην παλιότερη ιστορία της χώρας, τότε που το 1862 με νομοθετική πράξη, η γη χαριζόταν στον οποιονδήποτε τολμούσε να μεταναστεύσει στα άγρια εδάφη της δυτικής ακτής. Η ίδια πολιτική συνεχίστηκε και μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με παράδειγμα τη Levittown, προάστιο της Ν. Υόρκης στο Long Island, το οποίο απαρτιζόταν από προσιτά σπίτια, τα οποία αγόραζαν κυρίως βετεράνοι με μικρή προκαταβολή και μικρές δόσεις.

Η σημερινή συγκυρία είναι η κατάληξη μιας μακρόχρονης οικονομικής πολιτικής που ξεκινάει από το 2000 με την dot com φούσκα και την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, γεγονότα που επηρέασαν την οικονομική ανάπτυξη. Στην προσπάθειά της να δώσει ώθηση στην οικονομία, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (FED) μείωσε σημαντικά τα επιτόκια, μέχρι και 1%. Το φτηνό χρήμα καθώς και η συνεχής εισροή κεφαλαίων από τις νέες οικονομίες της ανατολής και τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες της αραβικής χερσονήσου, είχαν σαν αποτέλεσμα τον υπέρμετρο, αλλά και εύκολο δανεισμό για καταναλωτικά αγαθά, αλλά κυρίως για σπίτια.

Εύκολος δανεισμός σήμαινε ότι σταδιακά εξέλιπαν οι όροι που θα έκαναν πιο ασφαλή το δανεισμό. Σε πολλές περιπτώσεις δεν ζητούσαν καν αποδεικτικά στοιχεία για το αν ο δικαιούχος είχε όντως την οικονομική επιφάνεια για να ξεπληρώσει το δάνειο, αν ακόμα είχε κάποια δουλειά, ή αν είχε καν άδεια παραμονής στη χώρα. Τα εύκολα αυτά δάνεια είναι τα λεγόμενα subprime mortgages. Για να πάρουμε ένα δείγμα της έκρηξης του φαινομένου, την περίοδο 1990-1995 κατασκευάζονταν 610,000 νέα σπίτια το χρόνο, ενώ μόνο το 2005 ο αριθμός αυτός έφτασε στα 1,283,000.

Το τι επρόκειτο να συμβεί δεν είναι πολύ δύσκολο να το φανταστούμε. Όσο αυξάνει η ζήτηση, τι παθαίνουν οι τιμές; Αυξάνονται. Όσο υπάρχει ζήτηση, τι κάνουν οι κατασκευαστές; Χτίζουν όλο και πιο πολλά σπίτια. Και τι συμβαίνει όταν υπάρχει μεγάλη προσφορά, αλλά η ζήτηση περιορίζεται, λόγω υπερβολικής ανόδου των τιμών των σπιτιών; Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η αύξηση ανάμεσα στο 1997 και 2006 ήταν γύρω στο 124%.

Τότε, οι τιμές αρχίζουν να πέφτουν, τα σπίτια μένουν απούλητα, και αυτοί οι οποίοι ήλπιζαν να αναχρηματοδοτήσουν τα δάνειά τους με καλύτερους όρους λόγω ανόδου των τιμών, βρέθηκαν εκτεθειμένοι και με τις αξίες των υποθηκευμένων σπιτιών τους σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα απ’ ότι τον καιρό που είχαν αγοραστεί, καταγράφοντας πτώσεις έως και 26.4% το 2007. Τελικά συνέπεια ήταν να αρχίσουν οι κατασχέσεις, οι οποίες όπως φαίνεται και από το παρακάτω γράφημα, πήραν τη μορφή χιονοστιβάδας.

Η Αμερική είναι μια χώρα που έχει μάθει να ζει βουτηγμένη στο χρέος, τόσο σαν κράτος όσο και σαν μεμονωμένα νοικοκυριά. Το 2008 οι αμερικάνοι ξόδεψαν 800 δισεκατομμύρια δολάρια παραπάνω απ’ ότι κέρδισαν. Το χρέος των νοικοκυριών εκτοξεύτηκε από τα 680 δις το 1974, στα 14 τρις το 2008, ενώ ανάμεσα στο 2001 και το 2008, σε εφτά μόλις χρόνια διπλασιάστηκε.

Ο ρόλος της κυβέρνησης σ’ αυτή την πορεία προς την καταστροφή, πέρα από άμεσος, μέσω παροτρύνσεων προς τον κόσμο να αγοράσει επί τέλους το σπίτι των ονείρων του, ήταν μέσα από τους ημι-κρατικούς οργανισμούς οικιστικών δανείων, τους γνωστούς πλέον Fanny-Mae και Freddie Mac, αλλά και μέσα από νομοθετικές ρυθμίσεις, όπως η Community Reinvestment Act το 1977, που για να επεκτείνουν την απόκτηση κατοικίας σε μη προνομιούχους, ενεθάρρυναν τα εύκολα δάνεια.

Επίσης το U.S. Department of Housing and Urban Development έριξε κι αυτό λάδι στη φωτιά με τα subprimes. Το 1995, οι δυο FM άρχισαν να αγοράζουν securities με επισφαλή δάνεια, τα οποία ξαναπουλούσαν σε διάφορους επενδυτικούς οργανισμούς. Ανάμεσα στο 1994 και 2003 τα συγκεκριμένα δάνεια αυξάνονταν κατά 25% το χρόνο.

Τον Σεπτέμβριο του 1999 οι ΝΥ Times κατονόμαζαν τον πρόεδρο Κλίντον για την πίεση που εξασκούσε στην Fannie Mae για εύκολα δάνεια. Και παρόμοιες καταγγελίες υπήρξαν και από άλλους σε διάφορες περιόδους.

Η γιγάντωση των δυο FM έγινε με κυβερνητική κάλυψη, αλλά κι αυτές δεν φάνηκαν αγνώμονες καθ’ ότι συνεισέφεραν τεράστια ποσά σε εκλογικές καμπάνιες. Μάλιστα η Freddie Mac τιμωρήθηκε με τεράστιο πρόστιμο 3.8 εκατομμυρίων δολαρίων για παράνομες χρηματοδοτήσεις. Επίσης αναρίθμητοι πολιτικοί της Washington DC, που είχαν συμπεριληφθεί στη λίστα των φίλων του Angelo, CEO της Countrywide Financial, οικιστικής τράπεζας, ιδιοκτησίας της Bank of America, κατηγορήθηκαν το 2008 για προνομιακές δανειοδοτήσεις σπιτιών. Παρεμπιπτόντως η Fannie Mae ήταν ο μεγαλύτερος αγοραστής δανείων από την Countrywide Financial.

Από δω και πέρα, όταν αρχίζουν τα αλισβερίσια και τα μπερδέματα αρχίζει να με πιάνει σοβαρός ίλιγγος και αδυνατώ να συνεχίσω. Νομίζω, ότι όλοι αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε το μπλέξιμο και το βαθμό διαφθοράς.
Στο σύντομα αυτό σημείωμα παρέλειψα για λόγους οικονομίας αλλά και ατελούς γνώσης, να αναφερθώ στον πολύπλοκο τρόπο με τον οποίον τα επισφαλή δάνεια βρέθηκαν μέσα σε δομημένα πακέτα σκορπισμένα σε διάφορες τράπεζες ανά τον κόσμο και στις τσέπες πολλών ανυποψίαστων.

Το γεγονός πάντως είναι ότι τόσο το κράτος, όσο και οι τράπεζες και οι μεμονωμένοι πολίτες ενθάρρυναν τον υπερβολικό δανεισμό, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, οι κυβερνήσεις για να παρουσιάσουν ανάπτυξη, οι τράπεζες για να κερδίσουν (στην κατοικία το ρίσκο δεν φαίνεται τόσο μεγάλο, διότι στο κάτω-κάτω μπαίνει σαν υποθήκη το ίδιο το σπίτι), και οι ιδιώτες για να ζήσουν το μεγάλο όνειρο, στα γρήγορα και στα φτηνά. Και δεν ήταν όλοι αυτοί που μπλέχτηκαν στην φούσκα μεροκαματιάρηδες, ένα 40% των κατοικιών που αγοράστηκαν με τον τρόπο αυτό, αντιστοιχούσαν είτε σε εξοχικές είτε σε δεύτερες κατοικίες. Πολλοί δε άλλοι βλέποντας την άνοδο των τιμών, χρησιμοποίησαν την κατοικία κερδοσκοπικά, ξαναπουλώντας την σε μεγαλύτερη τιμή, κ.ο.κ.

Το δε δεύτερο ερώτημα για το πού πήγαν τα λεφτά, θα το καταλάβουμε σύντομα.

ΥΓ. Το παρόν κείμενο στηρίχτηκε στην πληθώρα στοιχείων του άρθρου Subprime mortgage crisis της Wikipedia.

Σκέψεις περί της Σημερινής Κρίσης

Πριν από λίγο καιρό και πριν η παρούσα χρηματιστηριακή κρίση ξεσπάσει, στο κέντρο της καθ’ ημάς επικαιρότητας ήταν η περίπτωση Βουλγαράκη και το καίριο φιλοσοφικό ερώτημα που ανέσυρε στην επιφάνεια περί της σύνδεσης της Νομιμότητας με την Ηθική. Απάντηση σαφής δεν εδόθη, μάλλον εδόθη έμμεσα, μιας και αυτό που μέτρησε και που ο Βουλγαράκης δεν είναι πίσω από τα σίδερα, ήταν ο Νόμος και τίποτε άλλο. Όπερ σημαίνει ότι η ταύτιση του νόμιμου και του ηθικού δεν έχει διαχρονική ισχύ, ότι σε σχέση με τους αρχαίους στοχαστές, Αριστοτέλη για παράδειγμα, όπου ο Νόμος εξασκεί και εκπαιδεύει τον πολίτη στον ενάρετο βίο, τα πράγματα έχουν σαφώς αλλάξει και ότι σήμερα το Ηθικό έχει πλήρως απορροφηθεί από το Νόμιμο. Αυτό είναι και το δόγμα της θετικιτιστικής σχολής η οποία προσκολλάται στο νόμο με τρόπο τεχνοκρατικό, χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν της τα συμφραζόμενα μιας πράξης. Σύμφωνα λοιπόν με αυτό, ο Βουλγαράκης και ο όποιος Βουλγαράκης έχει απόλυτο δίκαιο σαν άτομο. Σαν πολιτικός ίσως όχι, αλλά αυτό δεν αλλάζει και το αποτέλεσμα.

Η εξουσία δεν μπορεί να υφίσταται παρά ως κατάχρηση, γι αυτό και δημιουργεί θεσμούς για να περιστέλλουν τις αυθαιρεσίες της. Κανονικά οι Νόμοι αποτελούν κρυστάλλωση κοινωνικών σχέσεων και για να νομιμοποιούνται οφείλουν να αντανακλούν την τρέχουσα κοινωνική ηθική. Είναι όμως έτσι; Υπάρχει όντως καθολικό αίτημα γεφύρωσης αυτής της διάστασης ή υπόρρητη αποδοχή της από τις πλατιές μάζες όταν αυτές προσπαθούν να συμμορφωθούν στα κατ’ επίφαση νόμιμα κάνοντας σκόντο και οι ίδιες στην ηθική;

Το ερώτημα της σύνδεσης αυτής επανέρχεται επίκαιρο στη σημερινή συγκυρία, όπου η αχαλίνωτη κερδοσκοπία χρηματιστηριακών και τραπεζικών κύκλων κοντεύει να τινάξει στον αέρα την παγκόσμια μπάνκα. Έχει νόημα να ρωτάμε, το κατά πόσον ο καπιταλισμός με τη σημερινή του επιθετική μορφή, όπως εκδηλώνεται, είναι ηθικός; Το μόνο ερώτημα που έχει πλέον νόημα είναι το κατά πόσον μια πράξη είναι νόμιμη.

Ο Soros που μέσα σε μια νύχτα επιτέθηκε στη στερλίνα πριν από χρόνια και κόντεψε να γονατίσει την τράπεζα της Αγγλίας ήταν καθ’ όλα νόμιμος και σήμερα μας στέλνει χαιρετίσματα. Οι ξένες χρηματιστηριακές που επιτέθηκαν στο ελληνικό χρηματιστήριο το 1999, έκανα μια καθ’ όλα νόμιμη δουλειά. Οι σημερινοί CEO που πουλούσαν και ξαναπουλούσαν τραπεζικά προϊόντα αποτελούμενα από μια αλληλουχία χρεών ήταν καθ’ όλα νόμιμοι. Πόσο εφικτό είναι να ζητάς από κάποιον, στον οποίο παρέχεται η ελευθερία να χώσει ολόκληρο το χέρι στο μέλι, να αυτοσυγκρατηθεί και να χώσει μόνο το δαχτυλάκι, στο όνομα κάποιας περιρρέουσας ηθικής και μη θεσμοποιημένης απαίτησης ανάληψης κοινωνικής ευθύνης; Η αλήθεια είναι ότι στο βαθμό που η απουσία τους δεν ποινικοποιείται, παύουν και να λαμβάνονται υπ’ όψιν.

Το δικό μου ερώτημα είναι, πού στηριζόταν όλος αυτός ο χορός της κερδοσκοπίας; Σε τρία σκέλη, θεωρώ ότι είναι η απάντηση. Πρώτον, στην εσκεμμένη απουσία ελεγκτικών μηχανισμών από τις κυβερνήσεις, η οποία απουσία στηριζόταν στο δόγμα αυτορρύθμισης των αγορών και στο ότι αυτός που δανείζει θα πρέπει να προσέχει σε ποιον τα δίνει, δεύτερον, στην αδυναμία όλο και περισσότερων στρωμάτων αλλά και της ίδιας, τής πάλαι ποτέ κραταιάς μεσαίας τάξης, να ανταπεξέλθoυν στον παρόντα ή σ’ ένα πρότερο τρόπο ζωής αντίστοιχα, και τρίτον, στην γενικευμένη και επιτακτική επιθυμία συμμετοχής, εδώ και τώρα, σε ένα πλούτο ο οποίος παραγόταν μεν, αλλά δεν ήταν στην γειτονιά τους. Και όπως αποδείχτηκε περίτρανα πλέον, σ’ ένα πλούτο ο οποίος ήταν κι αυτός δανεικός και αέρινος.

Αυτοί που μπορούσαν να δανείσουν, βρήκαν λοιπόν ένα έτοιμο κοινό που εκλιπαρούσε με κάθε τίμημα να δανειστεί. Όλα νόμιμα.

Η απόπειρα γρήγορου πλουτισμού πλατειών στρωμάτων μέσα από το χρηματιστήριο, αποδείχθηκε απατηλή και επώδυνη, πράγμα αναμενόμενο, όταν κάποιος προσπαθεί να παίξει σε άγνωστα και πολύ επικίνδυνα γήπεδα, τα οποία έχουν πιο πριν περπατηθεί από επιτήδειους που καραδοκούν. Μοιραία, το επόμενο βήμα ήταν ο δανεισμός, ο οποίος κατά συγκυρία κατέστη και εφικτός. Επί τέλους δινόταν η ευκαιρία σε ένα πλήθος νοικοκυριών να υποστασιοποιήσουν ένα επίπεδο ζωής που χρόνια τώρα προπαγάνδιζαν τα απανταχού ΜΜΕ. Μόνο που από ένα σημείο και μετά όλα άρχισαν να ξεφεύγουν. Χτυπούσαν τα καμπανάκια για τον επερχόμενο κίνδυνο, αλλά κανείς δεν ήταν διατεθειμένος να τα ακούσει, τόσο οι δανειστές, όσο και οι δανειζόμενοι, μπλεγμένοι αμφότεροι σε ένα θανάσιμο χορό.

Η παρούσα δραματική στιγμή, για το λόγο ότι πολύ γρήγορα η χρηματιστηριακή κρίση, από έλλειψη ρευστότητας και αδυναμία χρηματοδότησης επιχειρήσεων και ιδιωτών αναμένεται να περάσει και στην πραγματική οικονομία, απαίτησε άμεσα μέτρα, τα οποία και μεταφράστηκαν στην απ’ ευθείας διοχέτευση από τις κυβερνήσεις φρέσκου χρήματος στους επενδυτικούς οργανισμούς που κατέρρευσαν, ώστε να εξασφαλιστεί όσο το δυνατόν η οικονομική ροή. Δεν γνωρίζω ποιες θα είναι οι παράπλευρες συνέπειες αυτής της μετάγγισης, ούτε αν υπήρχαν άλλα περισσότερο δραστικά μέτρα που αγνοήθηκαν. Πάντως το θετικό είναι ότι οι κυβερνήσεις κινήθηκαν γρήγορα. Η αντίθετη άποψη, ότι τα χρήματα αυτά θα μπορούσαν κάλλιστα να είχαν δοθεί απ’ ευθείας στους οφειλέτες, σύνολο μερικών εκατομμυρίων, όπως έγραφε την Παρασκευή 10/10 ο Βεργόπουλος στην Ελευθεροτυπία, ώστε και τα σπίτια τους να κρατήσουν και οι επενδυτικοί οργανισμοί να εξοφληθούν, κρίνεται ως ανεδαφική και αναποτελεσματική, για το λόγο ότι οι όποιες ενέργειες διάσωσης θα έπρεπε να είναι ταχύτατες και στοχευμένες.

Δυστυχώς η διάσωση των χρηματιστηριακών και τραπεζικών αγορών δεν είναι κάτι που δεν μας αφορά. Μια πιθανή ολική κατάρρευση αποτελεί εφιαλτικό σενάριο που θα επηρεάσει βαθύτατα όλους. Και δεν πιστεύω να υπάρχει έστω και ένας που να θεωρεί ότι η όποια αλλαγή του συστήματος και η εκπαραθύρωση του καπιταλισμού θα επέλθουν μέσα από μια καταστροφική κρίση. Στο βαθμό μάλιστα, που δεν υπάρχουν καν δυνάμεις για να αναλάβουν μια τέτοια κοσμοϊστορική αλλαγή.

ΤΗΕ MARKETS

Το παρον cartoon το βρήκα μόλις τώρα στο blog του P. Krugman στους NY TIMES και μπήκα στον πειρασμό να το αναδημοσιεύσω. Αποτελει δε αναδημοσίευση από το ECONOMIST του 1987.

Πανεπιστήμια στην Πασαρέλα

Μπορεί τα ελληνικά πανεπιστήμια στο σύνολό τους να αποφεύγουν την αξιολόγηση όπως ο διάολος το λιβάνι, αυτό όμως δεν τα αποτρέπει από το ν’ αξιολογούνται διεθνώς και ερήμην τους, και να φιγουράρουν σε ειδικές λίστες που καταρτίζονται ετησίως από κάποιους οργανισμούς και εφημερίδες.

Τα πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου είναι από τα λίγα διεθνώς που αξιολογούνται περιοδικά από εξωτερικές επιτροπές, με εξονυχιστικό ξετίναγμα, όπως η έκθεση RAE (Research Assessment Exercise) για την ερευνητική τους κυρίως δραστηριότητα, καθώς και από τρεις εφημερίδες, την Guardian, τους Sunday Times και Times, στα αντίστοιχα League Tables που δημοσιεύουν και τα οποία λαμβάνονται πολύ σοβαρά υπ’ όψιν από φοιτητές και εργοδότες.

Σήμερα, θ’ αναφερθώ στην περίφημη λίστα Times-QS Τop Universities στην ιστοσελίδα http://www.topuniversities.com/worlduniversityrankings/, όπου παρουσιάζονται τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου για προπτυχιακές σπουδές, για το 2008. Στην λίστα αυτή για πρώτη φορά εμφανίζεται στην 200 θέση το Πανεπιστήμιο Αθηνών, από την θέση 248 που είχε το 2007, και την 508 που είχε το 2006. Θεαματική λοιπόν άνοδος τα τελευταία δυο χρόνια, κατά 308 μονάδες!

Το περίφημο ΕΜΠ είχε λιγότερη θεαματική άνοδο, δηλαδή από την 468 θέση το 2006, μεταπήδησε μόλις στην 356 σειρά την επόμενη χρονιά. Για το 2008 δεν είχα πρόσβαση στη λίστα πέραν των διακοσίων πρώτων. Οπότε θα μείνουμε με την αγωνία και για τα υπόλοιπα ελληνικά πανεπιστήμια.

Σχετικά με τις υπόλοιπες θέσεις τα αποτελέσματα τα γνωρίζετε, καταλαμβάνονται αποκλειστικά από πανεπιστήμια του αγγλόφωνου χώρου, όπως ΗΠΑ, ΗΒ, Αυστραλία, Καναδάς, και από αρκετά Γιαπωνέζικα, Κινέζικα, Σιγκαπουριάνικα κ.λ.π. Καλά, μην κατσουφιάζετε, υπάρχουν και μερικά ευρωπαϊκά, εκτός ΗΒ. Τώρα, γιατί τα αγγλόφωνα πανεπιστήμια είναι και τα καλύτερα, το αναλύσαμε σε προηγούμενες αναρτήσεις, περί Ανωτάτης Παιδείας. Κοντολογίς, τα κριτήρια αξιολόγησης που μπαίνουν είναι αυτά και τα οποία ταιριάζουν και ικανοποιούνται καλύτερα από τον αγγλοσαξωνικό χώρο, ο οποίος και τα θεσπίζει. Δηλαδή, όποιος έχει το μαχαίρι έχει και το πεπόνι. Κάπως έτσι....

Αυτό που μου έκανε εντύπωση, όμως, ήταν το πώς βρήκαν άκρη με τα ελληνικά πανεπιστήμια και τα αξιολόγησαν, μιας και τέτοια στοιχεία γενικώς δεν υπάρχουν.

Κοίταξα λοιπόν την μέθοδο αξιολόγησης που ακολούθησε ο εν λόγω οργανισμός. Είναι καλό να τις εξετάζουμε για να έχουμε ιδίαν άποψη περί της αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων που προκύπτουν κάθε φορά.

Η μέθοδος λοιπόν που ακολουθήθηκε εν προκειμένω, βασίστηκε :

κατά 40% στους ίδιους τους εργαζόμενους από τους οποίους ζητήθηκε ν’ αξιολογήσουν σε χωριστές λίστες πρώτα τα πανεπιστήμια της χώρας τους και μετά τα ξένα. Τα πανεπιστήμια δεν αξιολογήθηκαν συνολικά αλλά κατά τομείς, (5), καθ’ ένας από τους οποίους συνεισέφερε με το ίδιο βάρος στο τελικό αποτέλεσμα.

Ένα 10% συνεισφορά στην αξιολόγηση είχαν οι εργοδότες, οι οποίοι βαθμολόγησαν επίσης σε διαφορετικές λίστες για υπαλλήλους, αποφοίτους πανεπιστημίων της χώρας τους και αποφοίτους ξένων χωρών αντιστοίχως.

Το επόμενο 20% ήταν από τον αριθμό των δημοσιεύσεων και αναφορών που είχαν τα μέλη του αντίστοιχου πανεπιστημίου, αριθμοί που λίγο πολύ είναι αντικειμενικοί.

Ένα γενναίο 20% προερχόταν από την αναλογία φοιτητών προς διδακτικό προσωπικό. Εδώ τα πράγματα μάλλον δεν είναι ευνοϊκά για το ελληνικό πανεπιστήμιο, με τους χιλιάδες εγγεγραμμένους πλασματικούς όμως φοιτητές. Στην περίπτωση αυτή, τα αγγλοσαξονικά πανεπιστήμια κερδίζουν αρκετό έδαφος μιας και δεν υπάρχουν τέτοιου είδους φοιτητές.

Και τέλος, το επόμενο 5% ήταν για τους αλλοδαπούς φοιτητές που φοιτούν στο εν λόγω πανεπιστήμιο, και το τελευταίο 5% για το αλλοδαπό προσωπικό που το προτιμά για να εργαστεί εκεί. Και στην περίπτωση αυτή τα αγγλοσαξονικά πανεπιστήμια ευνοούνται λόγω γλώσσας και μόνον. Αυτό ισχύει και για τη Γαλλία καθώς και για όλες τις πρώην αποικιοκρατικές χώρες. Δεν χρειάζεται να πούμε ότι η Ελλάδα δεν έχει και μεγάλη τύχη σ’ αυτό το δείκτη σε σχέση με ΗΠΑ και ΗΒ, για παράδειγμα.

Το συμπέρασμα που βγαίνει από την ανάλυση της μεθοδολογίας είναι ότι υπάρχουν τομείς αξιολόγησης, οι οποίοι λειτουργούν υπέρ των αγγλοσαξονικών πανεπιστημίων, όπως η γλώσσα που, ως περισσότερο οικεία, προσελκύει και περισσότερους ξένους φοιτητές και προσωπικό, η ανυπαρξία στους καταλόγους φοιτητών πέραν αυτών που όντως φοιτούν, γεγονός που δίνει καλύτερες αναλογίες προσωπικού/φοιτητών, όπως και η συνεισφορά της γνώμης των εργοδοτών, πρακτική που στην Ελλάδα είναι μάλλον υπανάπτυκτη.

Με αυτό θέλω μεν να δείξω και με στοιχεία, το πώς η μεθοδολογία αξιολόγησης μπορεί να είναι biased, δεν θέλω όμως, επ’ ουδενί λόγω, ν’ αποποινικοποιήσω τα ελληνικά πανεπιστήμια, τα οποία είναι όντως χάλια.

Πάνω απ' όλα η Πίστις

Μέρες τώρα, το γυρίζει το παραμύθι ο Αλογοσκούφης με τις καταθέσεις. Συνετός όμως άνθρωπος. Βγαίνει τη μια μέρα και μας πετάει την πρώτη εγγύηση. Από τα είκοσι χιλιάρικα, στα τριάντα. Όχι και πολλά πολλά, μην τυχόν και πάρουμε θάρρος και από την πολύ αισιοδοξία υπερθερμάνουμε την οικονομία. Κανενός όμως το αυτί δεν ιδρώνει. Άκου τριάντα χιλιάρικα. Τι να τα κάνουμε τόσα λίγα. Σιγά μην κλάψουμε, σιγά μην στενοχωρηθούμε που θα τα χάσουμε. Καλά, για τόσο μπατίρηδες μας έχει;

Εν τω μεταξύ στον κόσμο όλο γίνεται ο χορός της αρκούδας από τις πλειοδοσίες των κρατών. Μια μια βγαίνουν οι κυβερνήσεις και μέρα με τη μέρα, όλο και ανεβάζουν τη ταρίφα. 50 χιλιάρικα εγγυάται η Ισπανία, εβδομήντα η Γαλλία, όλα, η πονηρή η Ιρλανδία, τίποτα η απερίσκεπτη Ισλανδία. Δεν προφταίνουμε να γυρίζουμε τα κεφάλαιά μας από τη μια ξένη τράπεζα στην άλλη, εκεί όπου ακούμε και τις μεγαλύτερες εγγυήσεις. Πολύ κούραση αδελφέ μου τις τελευταίες ημέρες.

Όχι, που ο Αλογοσκούφης θα έμενε απ’ έξω απ’ το χορό. Τσιγγουνιές θα κάνουμε τώρα; Στα εκατό, έκλεισε για σήμερα το Υπουργείο Οικονομικών, και κάπως ησυχάσαμε. Όχι τίποτε άλλο, αλλά για να ξεκουραστούν τα ποδάρια μας απ’ το τρεχαλητό. Και να δεις που δεν θα εκπλαγώ, αν αύριο στις πρωινές ειδήσεις ακούσω ότι τα εκατό μπορεί να έγιναν άλλα τόσα κι άλλα τόσα, στα τριακόσια δηλαδή να κατοχυρώθηκε για σήμερα η εγγύηση.

Μα καλά που θα τα βρει τόσα λεφτά, αναρωτιέται, λίγο μαγκωμένα, ο αφελής εξωτερικός παρατηρητής. Να πεις ότι είμαστε και καμιά χώρα του φραγκοδίφραγκου; Παραλήδες είμαστε εμείς και ματσωμένοι. Τιγκαρισμένες οι Τράπεζες από τις καταθέσεις μας. Τότε;

Μα, κουτά μου παιδιά, δεν θα χρειαστεί να τα βρει, γιατί δεν θα τα δώσει ποτέ. Δηλαδή, όχι ότι δεν θα θελήσει να μας τα δώσει, όχι ότι θα πάρει το λόγο του πίσω. Προς Θεού! Αλλά, γιατί δεν θα χρειαστεί καν. Η Οικονομία είναι κατά κύριο λόγο ψυχολογία. Γιατί κατέρρευσε το σύμπαν τώρα; Κατέρρευσε, γιατί κατέρρευσε η Πίστις. Αν η Πίστις δεν είχε τσαλακωθεί, κάποιοι, ίσως πολλοί, θα χάνανε τα χρήματά τους, αλλά τι να κάνουμε έτσι είναι η ζωή, όποιος τζογάρει πρέπει να γνωρίζει ότι μπορεί και να χάσει. Δηλαδή, όταν μας πουλούσαν αποδώσεις από 10% και πάνω, ενώ όλα τα άλλα επιτόκια ήταν στο 4% και 5%, εμείς δηλαδή πώς νομίζαμε ότι θα τα εύρισκε η Τράπεζα;

Οι προσφερόμενες εγγυήσεις είναι ένα καλό αγχολυτικό χάπι. Ηρεμεί ο κόσμος και αρχίζει να βλέπει τις μέρες πάλι ηλιόλουστες. Και άμα ηρεμήσει ο κοσμάκης, θα αρχίσει να αποκαθίσταται και η Πίστις σιγά σιγά και ο τροχός της οικονομίας να ξαναγυρνά. Αυτό πιστεύω ότι είναι το σενάριο. Γιαυτό και ο Αλογοσκούφης και οι πανταχού Αλογοσκούφηδες, το έχουν ρίξει στις προσφορές.

Και να δεις, που όσο θα αυξάνεται το ποσόν των χρημάτων που εγγυάται η κυβέρνηση, τόσο θα μειωνεται και η πιθανότητα να χρειαστεί να παραγματοποιήσει την εξαγγελία.

ΥΓ. Αυτή είναι η αντίληψη μιας Φυσικού για την Οικονομία.

Περί της Δυναμικής των Αλλαγών

Αν βλέπεις το ίδιο πράγμα πολλές φορές μπροστά σου, όσο περίεργο κι αν είναι, κάποια στιγμή παύεις να το εξετάζεις και ν’ αναρωτιέσαι γιατί έτσι κι όχι αλλιώς. Μπορεί στην αρχή να εκπλαγείς ή ακόμα και να ενοχληθείς, να το αναθεματίσεις ή να το καλωσορίσεις, αλλά, πού θα πάει, στο τέλος θα το συνηθίσεις και θα το βάλεις κι αυτό στο καλάθι με τα κοινά και τετριμμένα. Με τη συνήθεια το μάτι αδρανεί και δεν προσέχει, το καινούργιο γίνεται παλιό κι έτσι αφήνει χώρο για να εγκατασταθεί το νέο καινούργιο. Η διαδοχή αυτή δεν είναι τίποτε άλλο από τον χρόνο που περνάει.

Η κοπέλα που κάθεται απέναντί μου στο μετρό δεν έχει τίποτε το ιδιαίτερο ώστε να της αφιερώσω κάτι παραπάνω από μια φευγαλέα ματιά. Το μάτι απομακρύνεται από πάνω της λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος, το μυαλό όμως, παραδόξως πως, φαίνεται να ακινητοποιείται σε μια μικρή, κοινή κοινότατη λεπτομέρεια, και συγκεκριμένα στα δύο σκουλαρίκια που φοράει στο καθένα απ’ τ’ αυτιά της. Περίεργο; Καθόλου. Παρατηρείται στον μισό τουλάχιστον γυναικείο πληθυσμό, ενώ στον ανδρικό το φαινόμενο είναι σαφώς λιγότερο εξαπλωμένο. Τα πολλαπλώς τρυπημένα αυτιά δεν αποτελούν πλέον παράδοξο, κι όμως έρχεται κάποια στιγμή από το πουθενά, που σε κάνει ν’ αναρωτιέσαι για τη γενεαλογία τους. Κι από κει ανάλογα με τα κέφια, κάνεις τις σκέψεις κομπολόι, τουλάχιστον μέχρι να έρθει η ώρα σου να κατέβεις.

Το σκουλαρίκι, από αρχαιοτάτων χρόνων αποτελεί ένα από τα αγαπημένα στολίδια των γυναικών. Το μαρτυρούν τόσο τα αιγυπτιακά όσο και τα μινωικά ευρήματα, κομψά και περίτεχνα, τα οποία μπορείτε κάλλιστα να θαυμάσετε στο αρχαιολογικό μουσείο του Ηρακλείου. Απ’ όσο ξέρω, για αιώνες τα σκουλαρίκια ήταν πάντα δυο. Και δεν θυμάμαι να είχα ποτέ παρατηρήσει σε πίνακες ή σε περιγραφές άλλων στα βιβλία, γυναικεία αυτιά με σκουλαρίκια περισσότερα του ενός. Το περίεργο λοιπόν, είναι ότι η μετάβαση αυτή, η τόσο απλή, από το ένα, που ήταν το σύνηθες, στα δύο, γεγονός που συντελέστηκε τα τελευταία μόνο χρόνια, πήρε ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Πέρασαν αιώνες για το ένα να γίνουν δύο, ενώ ο πολλαπλασιασμός τους, από τα δύο σε τρία ή και περισσότερα στο κάθε αυτί, συνέβη σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

Χαρούμενη για τη μεγαλοφυή αυτή παρατήρηση, άφησα το μυαλό μου να πετάξει και σε άλλα παρόμοια φαινόμενα, ώστε να μαζέψω περισσότερο υλικό, ώστε κάποια συμπεράσματα να τα γενικεύσω. Θυμήθηκα, λοιπόν, ότι το ίδιο είχε συμβεί και με τα φορέματα. Ξεκινώντας από τον Μεσαίωνα και πέρα, με τα υφάσματα να καλύπτουν τα πόδια ως τον αστράγαλο και φτάνοντας μέχρι το σήμερα, βλέπουμε ότι ενώ το κόντυμα ακολουθούσε μια ομαλή ας πούμε πορεία μέσα στους αιώνες, με τον Πάγκαλο ακόμα να κρατάει μεζούρα και να μετράει, σταμάτησε κάπως απότομα κάπου κάτω, ή γύρω από το γόνατο, όπου και κόλλησε για καιρό. Για να περάσει η φούστα αυτά τα ελάχιστα εκατοστά που χωρίζουν το κάτω από το πάνω μέρος του γόνατου χρειάστηκαν ένας παγκόσμιος πόλεμος και ένας Μάης. Με την κοσμοϊστορική αυτή εξέλιξη ήταν πλέον θέμα χρόνου το μήκος της φούστας να ελαττώνεται με αυξανόμενο πλέον ρυθμό.

Αν σχηματοποιήσουμε τις μεταβολές αυτές στο χρόνο, βλέπουμε ότι τόσο ο αριθμός των ενωτίων, όσο και το μήκος των φορεμάτων ακολουθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα μια κίνηση αργή, κατόπιν σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα επέρχεται μια ξαφνική μεταβολή, (από το ένα σκουλαρίκι στα δύο, και από τη φούστα που ήταν κάτω από το γόνατο, να μετακινείται ακριβώς από πάνω), ενώ από κει και πέρα παρατηρούμε οι αλλαγές αυτές να επιταχύνονται.

Το συμπέρασμα αυτό δεν είναι ούτε πρωτότυπο, ούτε περίεργο, αν αναλογιστεί κανείς ότι το ίδιο περίπου συνέβη και για χιλιάδες άλλα πράγματα κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Το περίεργο είναι ότι ο ρυθμός αυτός των αλλαγών αποτυπώθηκε σε δυο τόσο περιθωριακά και ασήμαντα φαινόμενα, σαν να είχε κάποια τέλος πάντων αιτιώδη σχέση η τεχνολογική επανάσταση με τον διπλασιασμό των ενωτίων ή το κόντυμα της φούστας. Κατά τα φαινόμενα όμως είχε και παραείχε.

Ο σταθμός που επρόκειτο να κατέβω αργούσε ακόμα, έτσι είχα το χρόνο να κάνω κι άλλη μια σκέψη, σχετικά με τη δυναμική των αλλαγών, και ειδικά για τις περιόδους των απότομων αλλαγών στις νοοτροπίες και συμπεριφορές των κοινωνιών. Μοιραία θα καταφύγω σε αναλογίες, τις οποίες θα δανειστώ από τη φυσική.

Σε ένα φυσικό σύστημα, π.χ. ένα υγρό, όταν ελαττώνουμε σταδιακά μια εξωτερική παράμετρο, π.χ. τη θερμοκρασία, το σύστημα κρυώνει αναλόγως με κάποιο νόμο, αλλά παραμένει ακόμα στην υγρή κατάσταση. Κάποια στιγμή όμως, φτάνουμε σε μια θερμοκρασία, όπου μια ελαχιστότατη μεταβολή της μετατρέπει το σύστημα από υγρό σε στερεό. Αν το υγρό είναι νερό τότε η θερμοκρασία αυτή είναι οι μηδέν βαθμοί Κελσίου. Η μεταβολή αυτή ονομάζεται μεταβολή φάσης και είναι από τα πιο ενδιαφέροντα φαινόμενα της φυσικής. Το ίδιο συμβαίνει και με τη μαγνήτιση. Δηλαδή οι ποιοτικές μεταβολές από τη μια φάση στην άλλη δεν γίνονται σταδιακά, αλλά απότομα. Επίσης, αν πάρουμε ένα σωρό με άμμο, στον οποίο συνεχίζουμε να προσθέτουμε κόκκους, θα έρθει κάποια στιγμή που ένας και μόνον κόκκος θα καταστρέψει το σωρό.

Αυτές οι ποιοτικές ομοιότητες ανάμεσα στα φυσικά συστήματα και τις κοινωνικές συμπεριφορές παρέσυραν αρκετούς κοινωνιολόγους του περασμένου 19ο αιώνα, και συγκεκριμένα, τους εκπροσώπους του λογικού θετικισμού, στο να προσπαθήσουν να εφαρμόσουν και στην κοινωνία τους νόμους της φύσης. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν.

Λίγο πριν κατέβω, μου πέρασε σαν αστραπή απ’ το μυαλό ο τίτλος μιας συλλογής διηγημάτων του Σωτήρη Δημητρίου: «Η βραδυπορία του καλού». Για δες, σκέφτηκα, πόσο αργεί να έρθει το καλό και πόσο γρήγορα συμβαίνει το κακό! Γιατί λοιπόν το ένα να διέπεται από διαφορετική δυναμική απ’ ότι το άλλο, μιας και τα δυο, με το να αποτελούν τα δυο μέλη ενός αντιθετικού συνόλου, κανονικά θα έπρεπε να είχαν και τον ίδιο ρυθμό εμφάνισης και εξαφάνισης; Έλα μου ντε;

Αυτό το ερώτημα όμως, απ’ ότι φαίνεται θα το βασανίσω σε κάποια άλλη διαδρομή.

O BLOG-ουρας

Τη Φωτογραφία την έστειλε ο φίλος Ν.Π. από τη Βόρεια Ελλάδα.

Αφιερώνεται σέ όλους τους Μπογκούληδες, Μπλόγκουρες, Μπλογκόπουλους, Μπλογκουλάκηδες, Μπλογκουλίδηδες,Μπλογκουλαίους, Μπλογκουλέλληδες...

Ψευδοεπιστημονικά Γλιστρήματα στην ΕΤ3

Στη σημερινή συγκυρία όλο και λιγοστεύουν τα νέα παιδιά που θέλουν ν’ ασχοληθούν με τις καθαρές επιστήμες και ν’ ακολουθήσουν τον δύσκολο, αλλά και συναρπαστικό κόσμο της έρευνας. Οι λόγοι είναι πολλοί, κυρίως όμως οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για μια τέτοια δουλειά έρχονται σε σύγκρουση με την κυρίαρχη νοοτροπία του εύκολου, του γρήγορου, του αεριτζίδικου και του κερδοφόρου. Η ερευνητική διαδικασία ούτε εύκολη είναι, ούτε άμεση, ούτε αεριτζίδικη, (αυτό μερικώς παίζεται), ούτε κερδοφόρα, (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, στην περίπτωση δηλαδή, που σου κάτσει η πατέντα).

Η εξοικείωση των ανθρώπων με την μεθοδολογία και τα προβλήματα της επιστήμης, η πληροφόρησή τους για τις προόδους της σε διάφορους τομείς, αλλά και η διάχυση της κατακτημένης γνώσης για την λειτουργία του κόσμου επιτυγχάνονται μέσω της εκλαΐκευσής σε περιοδικά, βιβλία, τηλεοπτικές εκπομπές και διαλέξεις. Αναλογικά με τον όγκο των πληροφοριών που διακινούνται σε άλλου είδους θέματα παγκοσμίως, η καθαρή επιστήμη λαμβάνει ένα απειροελάχιστο μερτικό.

Στην Ελλάδα, το τοπίο είναι περισσότερο απογοητευτικό μιας και στους μοναδικούς διακινητές της περιλαμβάνονται ένα μόνο εκλαϊκευτικό περιοδικό σε μηνιαία βάση, κάποιες σκόρπιες διαλέξεις στο Βρετανικό Ινστιτούτο (Καφέ της Επιστήμης), κάποιες σποραδικές στο Ευγενίδειο Ίδρυμα, και σαν μόνη εξαίρεση, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, το οποίο εδώ και χρόνια διοργανώνει τακτικούς κύκλους διαλέξεων για το κοινό σε εβδομαδιαία βάση πάνω σε θέματα αιχμής.

Επίσης, υπάρχουν οι εκπομπές της εκπαιδευτικής τηλεόρασης, που παίζουν κάτι απίθανες ώρες, καθώς επίσης, (παρ’ ολίγο να το ξέχναγα), και η εγχώριας παραγωγής εκπομπή της ΕΤ3 «Το Σύμπαν που αγάπησα».

Γι αυτήν ακριβώς, θα πω δυο, τρία περισσότερα πράγματα Η εν λόγω, λοιπόν, εκπομπή παρουσιάζεται εδώ και χρόνια από τους αστροφυσικούς Δανέζη-Θεοδοσίου, Επίκουρο καθηγητή του Παν Αθηνών ο πρώτος, Αναπληρωτής, ο δεύτερος και είναι η μοναδική επιστημονικού περιεχομένου. Για να συνεχίζεται δε επί τόσα χρόνια, θα πρέπει να απολαμβάνει μια σχετική δημοφιλία, η οποία σε ένα μεγάλο βαθμό οφείλεται και στα θέματα περί Σύμπαντος που παρουσιάζει, από τα πλέον πιασιάρικα και απ’ τα καλύτερα δολώματα για το απαίδευτο κοινό. Μαύρες τρύπες, άσπροι νάνοι, η φαντασία δεν θέλει και πολύ ν’ αρπάξει φωτιά.

Σε λίγες γραμμές, με την πρόσβαση που έχουν στο πλατύ κοινό, οι εν λόγω κύριοι έχουν αναδειχτεί στους κατ’ εξοχήν διαμεσολαβητές της επιστημονικής γνώσης προς τα έξω, πράγμα που δεν θα ήταν επιλήψιμο, αν αυτό που διαμεσολαβείτο εκπλήρωνε και τους όρους του επιστημονικού. Για να γίνω πιο συγκεκριμένη, πολλές φορές σε διάφορες παρουσιάσεις τους, έπιασα το λόγο τους να μετεωρίζεται επικίνδυνα προς αντιεπιστημονικές θεωρήσεις και να περνάει μ’ ευχέρεια τα σύνορα ανάμεσα στην επιστήμη και τη ψευδοεπιστήμη, καθώς και σ’ αυτό που έχει κατοχυρωθεί ως paranormal. Τα γλιστρήματα δε, σ’ ένα πεδίο έτσι κι αλλιώς δυσκολοδιάβατο, γίνονται τόσο ανεπαίσθητα, που είναι δύσκολο για κάποιον εκτός του χώρου ν’ αντιληφθεί τί γίνεται κάθε φορά.

Τα ίδια και χειρότερα συνέβησαν και χθες, Κυριακή 5/10, στις οχτώμιση το βράδυ, στην ΕΤ3, όπου το θέμα της εκπομπής ήταν η ύπαρξη νοημοσύνης και αισθήσεων στα φυτά, θέμα που απαντάται μόνο σε ιστοσελίδες σχετικές με το paranormal. Μια περιήγηση στο διαδίκτυο θα σας πείσει. Το τι έλεγαν δεν περιγράφεται Ότι για παράδειγμα, τα φυτά μπορούν ν’ αναγνωρίζουν εγκληματίες, ότι ανταποκρίνονται στην αγάπη, ότι τα φυτά γνωρίζουν ποιος τα αγαπάει και ποιος όχι, επίσης, ότι προαισθάνονται τις προθέσεις αυτών που τα πλησιάζουν, ότι η «ενέργεια» (;) των ανθρώπων μεταδίδεται με ηλεκτρικά (;) σήματα στα φυτά, τα οποία την αποκωδικοποιούν και άλλα τόσα, που θα ήταν, αν μη τι άλλο διασκεδαστικά, αν δεν εκστομίζονταν από θεσμικούς εκπροσώπους της έγκυρης γνώσης και της επιστήμης.

Εν πάση περιπτώσει, το κραυγαλέον του θέματος με απαλλάσσει από την υποχρέωση να προσκομίσω αποδείξεις προκειμένου να σας πείσω για την ανοησία του. Δεν υπάρχει ίχνος λογικής που να στοιχειοθετεί τέτοιου είδους αναζητήσεις, μιας και τα φυτά στερούνται τόσον εγκεφάλου όσο και νευρικού συστήματος.

Καλά, δεν υπάρχει εκεί πάνω στην ΕΤ3 κάποιος που να μπορεί στοιχειωδώς να κρίνει το περιεχόμενο αυτών των εκπομπών; Και δεν χρειάζονται τρία διδακτορικά από Harvard και πέντε από Cambridge για να διακρίνει κάποιος το προφανές. Μήπως ήρθε η ώρα για το αχτύπητο δίδυμο να μετακομίσει κατά Χαρδεβέλλα μεριά;