Ομοιοπαθητική και το Placebo Effect

Το placebo effect βρίσκεται στο κέντρο της διαμάχης ανάμεσα στην ομοιοπαθητική και την κλασική ιατρική. Ως γνωστόν οι «αλλοπαθητικοί» γιατροί και όχι μόνον αυτοί, αλλά και οι νόμοι της φύσης, θεωρούν ότι τα ομοιοπαθητικά φάρμακα με τις πολύ μεγάλες αραιώσεις τους δεν μπορούν να περιέχουν ούτε ένα μόριο της δραστικής ουσίας, οπότε σε περιπτώσεις όπου αυτά φαίνεται να δρουν, το φαινόμενο δεν μπορεί να αποδοθεί παρά στο placebo effect.

Από τη μεριά τους, οι υποστηρικτές της ομοιοπαθητικής ιατρικής μην αποδεχόμενοι το φαινόμενο placebo, διότι αν το έκαναν θα έμεναν χωρίς δουλειά, αποδίδουν τη δράση των φαρμάκων στη «μνήμη» του διαλύτη, που κατά κύριο λόγο είναι το νερό, στην ικανότητα δηλαδή του νερού να διατηρεί την ιδιαίτερη δομή που είχε αποκτήσει, εν όσω βρισκόταν σε αυτό διαλυμένη η ενεργός ουσία. Στην πραγματικότητα, βέβαια, υπάρχουν πολλοί λόγοι όπου αυτό δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει, αλλά ας αφήσουμε τη σχετική φιλολογία για άλλη φορά.

Σχετικά με την ομοιοπαθητική ιατρική υπάρχουν δυο μεγάλα κεντρικά ερωτήματα γύρω από τα οποία έχει αναπτυχθεί μια έντονη διαμάχη. Το ένα ερώτημα αφορά στο αν η ομοιοπαθητική γιατρεύει και το άλλο, στο αν το placebo effect, στο οποίο εδράζεται η ερμηνεία της ομοιοπαθητικής θεραπείας, είναι πραγματικό ή όχι.

Σχετικά με το πρώτο, υπάρχουν ποικίλες κλινικές έρευνες, από τις οποίες, όσες διενεργήθηκαν σωστά, (double blind randomized controlled trials) και σε μεγάλο δείγμα ασθενών, δεν προέκυψαν κάποιες θετικές, εκτός στατιστικού σφάλματος, αποκλίσεις. Αλλά και αυτό το θέμα είναι εξ ίσου μεγάλο, οπότε θα το αφήσω έξω προς το παρόν.

Προς το παρόν θα δεχτώ σαν αληθινή την πρόταση ότι τα ομοιοπαθητικά φάρμακα σε ορισμένες περιπτώσεις γιατρεύουν, οπότε αν αποκλείσω τα φαινόμενα «μνήμης» του νερού, σαν ανυπόστατα, τότε δεν μένει παρά να εξετάσω από πιο κοντά το placebo effect.

Το φαινόμενο placebo δεν είναι κάποιος μυστήριος μηχανισμός που θεραπεύει, αλλά ένα περίπλοκο πλέγμα ψυχολογικών μηχανισμών που αναπτύσσονται γύρω από μια ιατρική θεραπεία, είτε αυτή βασίζεται σε φαρμακευτικά προϊόντα που λειτουργούν, είτε βασίζεται σε αδρανείς ουσίες ή διαδικασίες. Ενώ το placebo μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να δράσει θεραπευτικά, σε άλλες περιπτώσεις αυτό που συμβαίνει είναι ότι αλλάζει τη συναισθηματική προσέγγιση του ασθενούς, ας πούμε προς τον πόνο. Δεν είναι ότι ο πόνος παύει να υφίσταται,. Εκείνο που αλλάζει είναι η πρόσληψή του, η οποία γίνεται ηπιότερη.

Πόσο στα σοβαρά, όμως, μπορούμε να πάρουμε το placebo effect; Μπορεί να υπάρξει βελτίωση του ασθενούς με μόνη την προσδοκία ότι θα θεραπευτεί από κάποιο φάρμακο, για το οποίο όμως δεν γνωρίζει ότι είναι τζούφιο; Εδώ οι απόψεις διίστανται, διότι η αποτίμηση της κατάστασης του ασθενούς βασίζεται εν πολλοίς σε υποκειμενικές εκτιμήσεις, κυρίως του ασθενούς του ίδιου. Σε αυτές τις περιπτώσεις το placebo δείχνει να δουλεύει, ενώ όπου η κατάσταση του ασθενούς αποτιμάται με αντικειμενικές εργαστηριακές μεθόδους, δεν σημειώνεται καμιά διαφορά. Τα placebos δεν λειτουργούν σε ασθενείς που κοιμούνται ή είναι αναίσθητοι, και δεν φέρνουν μεταβολή στην αρτηριακή πίεση, στην περιεκτικότητα του αίματος σε ζάχαρο, χοληστερίνη κ.λ.π. Έχουν αποτέλεσμα μόνο σε συμπτώματα που δεν μπορούν να αξιολογηθούν μετρώντας τα, όπως πονοκέφαλος, δυσφορία, κατάθλιψη, φαγούρα κ.λ.π.

Αλλά και πάλι οι γιατροί διαφωνούν, αντιλέγοντας ότι τα placebos μπορούν όντως να φέρουν και μετρήσιμες μεταβολές, όπως εξαφάνιση έλκους, ή διεύρυνση των αεραγωγών σε ασθματικούς, ή ελάττωση της εντερικής φλεγμονής σε περιπτώσεις κολίτιδας κ.λ.π.

Και επειδή οι αντιφάσεις δεν σταματούν εδώ, θα αναφέρω και μια πρόσφατη κλινική μελέτη που διεξήχθη σε δυο ομάδες ασθενών, στη μια εκ των οποίων δόθηκε placebo και στην άλλη κανένα απολύτως φάρμακο, και η οποία δεν διαπίστωσε καμιά διαφορά ανάμεσα σ’ αυτές τις δυο. Άντε λοιπόν να βγάλουμε συμπέρασμα.

Πάντως, ανεξάρτητα τού τι λέει η συγκεκριμένη κλινική μελέτη, υπάρχει διάχυτη η άποψη ότι τα placebos γενικά δουλεύουν, και μάλιστα με ένα αυστηρά ιεραρχημένο τρόπο. Φερ’ ειπείν, έχουν δει ότι οι ενέσεις φέρνουν μεγαλύτερο αποτέλεσμα από τα χάπια, ότι τα μεγαλύτερα χάπια είναι πιο αποτελεσματικά από τα μικρά, ότι το χρώμα δεν είναι καθόλου αδιάφορο κ.ο.κ.

Εφ’ όσον αποδεχτούμε ότι το placebo effect είναι όντως πραγματικό, μιας και συγκεντρώνει τις περισσότερες θετικές μαρτυρίες, θα πρέπει τότε να δώσουμε στοιχειωδώς και κάποιες πληροφορίες για το μηχανισμό δράσης του. Και τέτοιες υπάρχουν. Οι κυριότερες υποθέσεις προέρχονται από την ψυχολογία και είναι:

1. Η προσδοκία, η οποία ενίοτε μάς κάνει να βλέπουμε και να αισθανόμαστε πράγματα που δεν υπάρχουν,

2. Το κίνητρο τού να γίνει κάποιος καλά μπορεί να επιδράσει τελικά με θετικό τρόπο.

3. Η ύπαρξη εξαρτημένων αντανακλαστικών, σύμφωνα με τα οποία το φάρμακο είναι πάντα συνδεδεμένο με θεραπεία

4. Η ενδογενής παραγωγή οπιοειδών στο αντίκρισμα του φαρμάκου, όταν πρόκειται για πόνο.
και σγουπς!!
5. Το γονίδιο(!!!) του placebo, η τελευταία φαντασίωση των gene hunters!

Έχει βρεθεί ότι οι παραπάνω ψυχολογικοί μηχανισμοί συνδέονται με την έκκριση ορισμένων ουσιών στον εγκέφαλο ή στο σώμα, οι οποίες εγγυώνται την υλική και όχι μεταφυσική βάση του placebo effect.

Σε επόμενο ποστ σκοπεύω να εξετάσω τα είδη των ασθενειών οι οποίες είναι περισσότερο επιρρεπείς στο placebo. Κάτι μου λέει ότι είναι οι ίδιες ασθένειες τις οποίες ισχυρίζεται ότι θεραπεύει η ομοιοπαθητική. Αν και το πεδίο τόσο του placebo όσο και της ομοιοπαθητικής είναι αρκετά γλιστερά, ώστε να κυριαρχούνται από αντιφατικά αποτελέσματα που πολλές φορές αναιρουν το ένα το άλλο. Πάντως αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε να τα χαρτογραφήσουμε.


Για το αντίθετο του placebo, το nocebo-effect δείτε εδώ.

Αρκετά στοιχεία του ποστ είναι από το ομώνυμο άρθρο του περιοδικού Skeptic.