Εμπορευματοποίηση της Επιστήμης

Η ολοένα και αυξανόμενη μερίδα ανθρώπων που αρνούνται τον εμβολιασμό στην πρόσφατη πανδημία, δεν αποτελεί παρά απόρροια της ολοένα και διογκούμενης δυσπιστίας απέναντι στις φαρμακοβιομηχανίες, στους γιατρούς και στα πανεπιστήμια για το ποιανού συμφέρον τελικά εξυπηρετούν.

Κι ενώ οι μηχανισμοί προπαγάνδας που επιστρατεύονται, επιδιώκουν να αποδώσουν την προέλευση της δυσπιστίας αυτής στον πρωτογονισμό, στον υφέρποντα ανορθολογισμό και στα φοβικά σύνδρομα που αναπτύσσουν οι μάζες απέναντι στην τεχνολογία και στα καινά της δαιμόνια, στην πραγματικότητα όλοι γνωρίζουν ότι οι κύριοι υπαίτιοι της παρατηρούμενης γενικευμένης δυσπιστίας δεν είναι παρά αυτοί οι ίδιοι με τους αήθεις τρόπους που χρησιμοποιούν στο να εξαγοράζουν, να διαφθείρουν, να δωροδοκούν ερευνητές και κυβερνήσεις, και στο να αλλοιώνουν ή να αποκρύπτουν ερευνητικά αποτελέσματα όταν έρχονται σε αντίθεση με τους εμπορικούς τους σκοπούς.

Ενώ ο κύριος όγκος της δυσπιστίας κατευθύνεται προς τις φαρμακευτικές εταιρίες και καπνοβιομηχανίες, εν τούτοις δεν είναι οι μόνες που χρηματοδοτούν την έρευνα, δεν είναι οι μόνες που εμπλέκονται με τα ακαδημαϊκά ιδρύματα ή που χαράζουν δημόσιες πολιτικές. Θα ήταν λάθος μεγάλο αν παραλείπαμε το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα, τις εταιρίες βιοτεχνολογίας και τις εταιρίες στον τομέα της ενέργειας.

Στη σημερινή εποχή οι δεσμοί ανάμεσα στην επιστήμη, την τεχνολογία και τις επιχειρήσεις είναι πολύ στενοί, εξ αιτίας της αναγνώρισης της συμβολής τους στην ανταγωνιστικότητα των οικονομιών. Ενώ λοιπόν οι κυβερνήσεις τις τελευταίες δυο δεκαετίες κατέβαλαν και συνεχίζουν να καταβάλουν έντονες προσπάθειες να πείσουν για την κοινωνική ωφέλεια μιας τέτοιας σύμπραξης, στην πραγματικότητα υπάρχει ένας αυξανόμενος όγκος πειστηρίων που μαρτυράει το ακριβώς αντίθετο.

Τον όγκο αυτό των πειστηρίων, σχετικά με τις κοινωνικές συνέπειες της εμπορευματοποίησης της έρευνας και της επιστήμης φέρνει στο φως η Οργάνωση Επιστημόνων για την Παγκόσμια Υπευθυνότητα και την Ηθική στην Επιστήμη (Scientists for Global Responsibility) σε πρόσφατη εκτεταμένη έκθεση που δημοσιεύεται ΕΔΩ.

Τα κύρια σημεία της συνοψίζονται ως εξής:
1. Η εμπλοκή των επιχειρήσεων στην έρευνα των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων έχει σαν συνέπεια την πόλωση των αποτελεσμάτων προς την κατεύθυνση των επιχειρηματικών συμφερόντων και την περιθωριοποίηση τομέων με καθαρά κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη.

2. Η απ’ ευθείας χρηματοδότηση ενός ερευνητικού προγράμματος αυξάνει την πιθανότητα τα αποτελέσματα να είναι ευνοϊκά προς το χρηματοδότη, κατάσταση γνωστή και ως «sponsorship bias», τα οποία αποτελέσματα μπορεί ακόμα και να αποκρύπτονται στην περίπτωση που δεν χωρά καμιά εποικοδομητική «επιδιόρθωση». Συνήθως οι επιχειρήσεις δεν χρηματοδοτούν κάποιον στην τύχη, αλλά αυτούς για τους οποίους γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι διάκεινται φιλικώς προς αυτές.

3. Η ιδιωτική χρηματοδότηση δρα αρκετές φορές εις βάρος της δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων της έρευνας, καθ’ όσον αυτά συχνά προστατεύονται από συμφωνίες εμπιστευτικότητας και πατέντες.

4. Συγκρουόμενα οικονομικά συμφέροντα ανάμεσα σε ερευνητές, συνήθως επιδρούν και στα αν και ποια και πώς θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα μιας έρευνας.

5. Οι κυβερνήσεις καθορίζουν τις ερευνητικές προτεραιότητες της χώρας με βάση στενά και βραχυπρόθεσμα οικονομικά κριτήρια. Το δε ποιοι τομείς θα προωθηθούν και θα χρηματοδοτηθούν αποφασίζονται από εκείνα τα επιχειρηματικά συμφέροντα που διαθέτουν τα αποτελεσματικότερα μέσα πίεσης.

6. Τα πανεπιστήμια αναγκάζονται να οργανώνονται εσωτερικώς με όρους επιχειρήσεων, δείτε για παράδειγμα παλιότερη ανάρτηση με τίτλο «Η Βιομηχανία των Πιστοποιήσεων» και παλιές καλές αξίες όπως διαφάνεια, ακεραιότητα, φιλομάθεια, περιέργεια και κοινωνική υπευθυνότητα ροκανίζονται κι αυτές σιγά-σιγά μαζί με τόσες άλλες. Τα πανεπιστήμια οφείλουν να φέρνουν κέρδη για να εξασφαλίζουν την χρηματοδότησή τους.

7. Υπάρχει μεγάλη πίεση από επιχειρήσεις και κυβερνήσεις προς τα πανεπιστήμια για διεξαγωγή εξωτερικά χρηματοδοτούμενης έρευνας, με συνέπεια κάποια τμήματα να λειτουργούν σαν παραρτήματα των επιχειρήσεων για την παραγωγή ή τη βελτίωση προϊόντων του δικού τους ενδιαφέροντος. Οι κυβερνήσεις φαίνονται αποφασισμένες να εκχωρήσουν σταδιακά κομμάτια της έρευνας στον ιδιωτικό τομέα, με τις ίδιες ν’ αναλαμβάνουν τις ανελαστικές και μόνο δαπάνες.

8. Κοινωνικά ευαίσθητοι και αβέβαιοι ως προς τις μελλοντικές τους συνέπειες, τομείς όπως βιοτεχνολογία και νανοτεχνολογία αφήνονται στα χέρια επιχειρηματικών συμφερόντων, χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν η κοινή γνώμη. Τουναντίον επιχειρείται παραπλάνηση και χειραγώγηση μέσα από καλά οργανωμένες επιχειρήσεις δημοσίων σχέσεων, πληρωμένους ερευνητές και υποτίθεται έγκυρες επιστημονικές δημοσιεύσεις.

Μετά από όλα όσα εκτέθηκαν δεν είναι να απορεί κανείς πώς η Επιστήμη χάνει σταδιακά την αξιοπιστία της και πώς ο κόσμος δυσπιστώντας προς τους γιατρούς δεν πάει τελικά να εμβολιαστεί.

Σκέψεις για το Προσδόκιμο Ζωής των Ελλήνων

Εκεί γύρω, στη μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης εποχή, κυκλοφορούσε μια ιστορία σχετικά με δυο Γάλλους κοινωνιολόγους που αναλύοντας σε ανύποπτο χρόνο στατιστικά στοιχεία για τη βρεφική θνησιμότητα στη χώρα είχαν παρατηρήσει ότι από το 1970 και μετά, ο δείκτης αυτός παρουσίαζε μια σταθερή αυξητική πορεία. Το γεγονός αυτό, εξ αιτίας της γνωστής ευαισθησίας του δείκτη στις οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές μιας χώρας, ήταν φυσικό να προκαλέσει μεγάλη ανησυχία. Η μετέπειτα δε εξέλιξη, όπως φάνηκε τούς δικαίωσε πανηγυρικά.

Έψαξα να βρω περισσότερα γι αυτούς στο διαδίκτυο, αλλά οι προσπάθειες δεν έφεραν αποτέλεσμα. Αντ’ αυτού βρήκα μια ανάλογη μελέτη του N. Eberstadt, με τίτλο «The health crisis in the USSR», δημοσιευμένη στο The New York Review of Books, February 19, 1981. (Reprinted Int J Epidemiol 2006;35:1384–94.) καθώς και το ακόλουθο γράφημα, από ρωσικές πηγές, το οποίο δείχνει τον αριθμό των θανάτων βρεφών ανά 1000 κατοίκους. Τονίζω ότι η μεταβολή είναι εμφανής.

Σκέφτηκα να κάνω το ίδιο και για την Ελλάδα, για να έχω μια αίσθηση για το πώς πορευόμαστε τα τελευταία χρόνια. Καλό είναι να εξετάζουμε τους οικονομικούς δείκτες, πόσο είναι για παράδειγμα το εσωτερικό έλλειμμα, το εξωτερικό χρέος, το ισοζύγιο πληρωμών και τα υπόλοιπα σχετικά, αλλά δεν πρόκειται να πάρουμε καμιά πραγματική εικόνα αν δεν εξετάσουμε τη μεταβολή των κοινωνικών δεικτών, οι οποίοι και αποτελούν την ουσιαστική αντανάκλαση των οικονομικών δεικτών στην πραγματική ζωή των ανθρώπων που είναι και το τελικό ζητούμενο.

Αντί για τη βρεφική θνησιμότητα, βρήκα στην ιστοσελίδα του ΟΟΣΑ πλήρη στοιχεία για το προσδόκιμο ζωής, (εξ ίσου ευαίσθητος δείκτης και αυτός), για όλες τις χώρες του οργανισμού από το 1960 έως το 2006. Προτίμησα να συγκρίνω τα στοιχεία της χώρας μας με αυτά της Αμερικής και Αγγλίας, καθώς επίσης και των χωρών της Νότιας Ευρώπης. Οι χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης έτσι κι αλλιώς είναι εκτός συναγωνισμού, οπότε για λόγους ευκρίνειας τις παρέλειψα από το γράφημα, που παραθέτω ακριβώς από κάτω. Επίσης, προτίμησα να παρουσιάσω τα στοιχεία από το 1980 και εντεύθεν, και για λόγους ευκρίνειας πάλι, αλλά και για το λόγο ότι για πολλές χώρες τα στοιχεία προηγούμενων ετών είναι λειψά.

Σχετικά με το γράφημα,

οι κόκκινοι ρόμβοι αντιστοιχούν στο προσδόκιμο ζωής των κατοίκων της Ελλάδας και βρίσκονται κάπου στη μέση. Τα μαύρα τετράγωνα αντιστοιχούν στο προσδόκιμο ζωής των Γάλλων, οι ανοιχτοί μπλε κύκλοι στο προσδόκιμο των Ισπανών, και οι πράσινοι γεμάτοι κύκλοι σε αυτό των Ιταλών. Η τελευταία καμπύλη από κάτω αντιστοιχεί στους αμερικανούς και η αμέσως από πάνω στους Εγγλέζους. Οι Πορτογάλοι βρίσκονται εξ ίσου χαμηλά και για το λόγο αυτό τους παρέλειψα επίσης.

Απ’ όσο μπορώ να κρίνω παρατηρώντας τη χρονική εξέλιξη του δείκτη αυτού θα ήθελα να επισημάνω τρία ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά.

Το ένα είναι ότι ενώ η ελληνική καμπύλη για όλα τα προηγούμενα χρόνια βρίσκεται σε υψηλότερη θέση από ότι η γαλλική, ιταλική και ισπανική, από το 1992-1994 και μετά παρατηρείται μια σημαντική αντιστροφή, με το ελληνικό προσδόκιμο ζωής να υπολείπεται κατά πολύ από το προσδόκιμο των γάλλων, ιταλών και ισπανών, πλησιάζοντας αυτό των άγγλων, που δεν είναι και από τα καλύτερα της Ευρώπης.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό που θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι ανάμεσα στα χρόνια 1993 και 2000, το προσδόκιμο ζωής των Ελλήνων, όχι μόνο αρχίζει να υστερεί σε σχέση με τους λαούς που προανέφερα, αλλά επιπλέον φαίνεται να σημειώνει και σημαντική στάση, (παύει δηλαδή να αυξάνει όπως θα έπρεπε σύμφωνα με την τάση των περισσοτέρων αναπτυγμένων χωρών).

Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι ότι από το 2001 έως και το 2005 η κατάσταση φαίνεται να βελτιώνεται με το προσδόκιμο ζωής ν’ ακολουθεί αυξητική και πάλι πορεία.

Χωρίς να θέλω να προβώ σε παρακινδυνευμένες και επιπόλαιες συσχετίσεις μεταξύ προσδόκιμου ζωής και πολιτικής εξουσίας, έχω την πεποίθηση ότι η παρατηρούμενη, πλέον της δεκαετίας, πολύ σημαντική υστέρηση του προσδόκιμου ζωής των ελλήνων σε σχέση με τους λαούς της Νότιας Ευρώπης τουλάχιστον, μετά από μακρόχρονη περίοδο υψηλών τιμών, αντανακλά μια πολύ βαθιά κρίση των κοινωνικών δομών της χώρας, πολύ βαθύτερη από ότι οι οικονομικοί δείκτες εξυπονοούν.

Το Χέρσο Χωράφι της Παιδείας

Δεν ξέρω σε ποιο στάδιο βρίσκεται, ο για ακόμα μια φορά καρκινοβατών διάλογος για την Παιδεία. Το πιο πιθανό είναι να βρίσκεται σε προσωρινή ύπνωση, αλλά και να μη βρισκόταν και να εξελισσόταν κανονικά, πάλι δεν θα είχαμε και πολλά να ελπίζουμε. Παρά το πολλά υποσχόμενο πλαίσιο, όπου όλα θα ετίθεντο στο τραπέζι, ξεκινώντας μάλιστα από μηδενική βάση και από τα βασικά, για το τι συνιστά Παιδεία για παράδειγμα, τελικά μέχρι σήμερα ο διάλογος, με όσους τελικά προσήλθαν και δεν τον σνόμπαραν όπως συστηματικά κάνει η αριστερά, λόγω σύγχυσης της ίδιας μάλλον και αμηχανίας, μην παρ’ ελπίδα και κληθεί να πάρει αποφάσεις που θα μπορούσαν κάποια μέρα να υλοποιηθούν, ο μέχρι σήμερα διάλογος φαίνεται να συνοψίζεται σ’ ένα μάτσο μέτρων μπακαλίστικου και τεχνικού χαρακτήρα, αποκλειστικά και μόνο γύρω από το εξεταστικό, σαν να ήταν αυτό το κεντρικό ζήτημα της Παιδείας σήμερα και η πανάκεια του πνευματικού και κοινωνικού αδιεξόδου.

Καταλαβαίνω ότι η κυβέρνηση, και ότι κάθε κυβέρνηση επείγεται να πάρει κάποια απτά και πρακτικά μέτρα, αλλά κανείς περιμένει ότι στα πλαίσια ενός εθνικού διαλόγου θα γίνει επιτέλους και κάποια εκ βαθέων συζήτηση για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της παρεχόμενης έως τα τώρα εκπαίδευσης, αλλά και για τα επιθυμητά μελλοντικά.

Μπορεί ο τόπος να βοά για την πνευματική στείρωση και τον ακρωτηριασμό που υφίστανται τουλάχιστον οι λυκειόπαιδες, για τον ευνουχισμό κάθε δημιουργικότητας και πρωτοβουλίας, για την εργαλειακή αντιμετώπιση της γνώσης, για την απώλεια της αυτονομίας της, παρά μόνο σε σχέση με κάποια εξέταση που θα εξασφαλίζει κάπου κάποια πρόσβαση και τοιουτοτρόπως θα την νομιμοποιεί, για την απώλεια της χαράς της μάθησης, για το στένεμα των οριζόντων και του ίδιου του περιεχομένου της ζωής των εφήβων, αλλά στο δια ταύτα όλες αυτές οι αναπηρίες ομογενοποιούνται με τη θεραπευτική αγωγή να συσκευάζεται σε ένα και μόνο χάπι: το Εξεταστικό!

Τι σχέση μπορούν να έχουν τα προηγούμενα με τα προτεινόμενα χάπια της κας Διαμαντοπούλου, όπως «Αξιοκρατία» και «Συναίνεση»; Μπορεί να λείπει η συναίνεση από το δημόσιο χώρο γενικά, αλλά λείπουν και οι βασικοί άξονες που θα έδιναν και κάποιο ουσιαστικό νόημα στην επιδιωκόμενη «Συναίνεση» επί του συγκεκριμένου θέματος. Εξασφάλιση συναίνεσης πάνω στο εξεταστικό δεν είναι δα και τόσο σπουδαίο κατόρθωμα για να μπορεί κανείς να υπερηφανεύεται.

Από την άλλη, η «Αξιοκρατία» φαίνεται να έχει γίνει το πασπαρτού της νέας κυβέρνησης, που με το κλειδί αυτό και μόνο φιλοδοξεί να ξεκλειδώσει τις χρόνιες δυσλειτουργίες της χώρας. Δεν πιστεύω να αμφιβάλει κανείς ότι συγκριτικά, η δημόσια Εκπαίδευση είναι ο χώρος με τους περισσότερους θεσμούς που λειτουργούν και τη λιγότερη αναξιοκρατία. Διότι, οι μεν μαθητές εισάγονται στα πανεπιστήμια κατόπιν σκληρών, αλλά εντελώς ανώφελων εξετάσεων, το δε εκπαιδευτικό προσωπικό προσλαμβάνεται είτε μέσω ΑΣΕΠ είτε, για τα ΑΕΙ μέσω σκληρού επίσης ανταγωνισμού. Δεν είναι ότι οι δάσκαλοι δεν γνωρίζουν πώς να διδάξουν, είναι ότι δεν έχουν την αυτονομία και τα μέσα για να διδάξουν και να κινητοποιήσουν τους μαθητές.

Η εκπαίδευση, έτσι όπως είναι σχεδιασμένη σήμερα, λέει ο Ken Robinson, και αναφέρεται σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, δεν αποτελεί παρά προθάλαμο για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, σχεδιάζεται από πανεπιστημιακούς κατ’ εικόνα και ομοίωσή τους, που δεν αποτελούν και την καλύτερη δυνατή ράτσα, και προσανατολισμένη όπως είναι προς την επαγγελματική αποκατάσταση, το μόνο αγαθό με το οποίο συνδέεται τελικά είναι το χρήμα. Σε ολόκληρο τον πλανήτη το εκπαιδευτικό σύστημα ακολουθεί την ίδια ιεραρχία, στην κορυφή τα μαθηματικά και στον πάτο οι ανθρωπιστικές σπουδές και οι τέχνες. Και όμως τα παιδιά το πρώτο πράγμα που κάνουν από μικρά είναι να ζωγραφίζουν, να χορεύουν, να φαντάζονται, να καινοτομούν, να επινοούν και να δημιουργούν. Σχολείο αυτόματα σημαίνει την υποβίβαση και την υποβάθμιση όλων αυτών των δραστηριοτήτων, και την αντικατάστασή τους με στείρες και πειθαρχημένες εγκεφαλικές λειτουργίες.

Η εκπαίδευση άρχισε να καθίσταται δημόσια μόνο κατά τον 19ο αιώνα, στις απαρχές δηλαδή της βιομηχανικής επανάστασης και έκτοτε παρέμεινε προσανατολισμένη προς την αγορά εργασίας και όχι προς την πραγματική Παιδεία που σχετίζεται με την πολύπλευρη και ελέυθερη ανάπτυξη του ατόμου.

Το σχολείο δολοφονεί τη δημιουργικότητα, την πρωτοβουλία, τον πειραματισμό. Επιβραβεύει αυτούς που «αριστεύουν» και στιγματίζει αυτούς που κάνουν λάθη. Κι όμως αν κάποιος δεν είναι προετοιμασμένος να αποτυγχάνει και να λαθεύει, πώς θα μπορέσει ποτέ να βγει μπροστά με κάτι πρωτότυπο και καινούργιο; Και άτομα έξυπνα και δημιουργικά, εγκλωβισμένα στο στείρο σχολείο της παπαγαλίας καταλήγουν να νοιώθουν ανάξια και αποτυχημένα.

Η δημόσια εκπαίδευση με το δρόμο που έχει πάρει δεν έχει και πολύ μέλλον, μιας και κάθε επιπλέον βαθμίδα σπουδών απαξιώνει την αμέσως προηγουμένη. Το Μaster απαξιώνει το πτυχίο, το διδακτορικό απαξιώνει το Master, το ΜΒΑ απαξιώνει το ΒΑ και μιας και η ιεραρχία πτυχίων δεν είναι ατέρμονη, κάποια στιγμή ολόκληρη η εκπαίδευση θ’ απαξιωθεί και επισήμως και αμετακλήτως. Το εφεύρημα της δια βίου εκπαίδευσης, μπορεί να δώσει προς το παρόν κάποια παράταση, αλλά και πάλι θα έρθει στιγμή που θα στομώσει κι αυτό, μιας και θα απαιτεί την ανάλωση όλο και μεγαλύτερου χρόνου στα θρανία, και την τελική καθυπόταξη του βίου στην επαγγελματική και μόνο κατάρτιση.

Μου φαίνεται ότι κανένα από τα προηγούμενα δεν βρίσκεται εντός των οριζόντων των εγχώριων ταγών της εκπαίδευσης, ούτε σαν μια σκέψη απλή, ούτε τουλάχιστον σαν μια ανεπαίσθητη εγκεφαλική διαταραχή, ούτε σαν αίσθηση, ούτε σαν όνειρο, ούτε σαν ευχή. Το μόνο που κάνουν είναι να ξορκίζουν το μέλλον με λέξεις κλειδιά, με κενές ρητορικές και με λογιστικές προσθαφαιρέσεις.

Η Monsanto και ο Πόλεμος με τα Ωμέγα-3

Στην αμέσως προηγούμενη ανάρτηση για τις παραπλανητικές διαφημίσεις σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες ορισμένων τροφίμων, αναφέρθηκα στα περίφημα λιπαρά οξέα Ω-3 μόνο περιφερειακώς και ως παράδειγμα, για ν’ ανακαλύψω στη συνέχεια ότι αποτελούν το επίκεντρο ενός ιδιαίτερα σκληρού πολέμου στην Ευρωπαϊκή Ένωση για το πώς θα γίνεται η σήμανση των τροφίμων που θα τα περιέχουν ως πρόσθετα. Μέχρι και πρωτοσέλιδο στους Times του Λονδίνου έπαιξε.

Εν συντομία, ενώ η ΕΕ καταλήγει σε σήμανση βάσει της δοσολογίας, 21 διεθνούς φήμης επιστήμονες που έχουν φάει τα νιάτα τους και τη ζωή τους στη μελέτη των ωμέγα-3 λιπαρών επιμένουν ότι η σήμανση θα πρέπει να γίνεται βάσει του μήκους της αλυσίδας των οξέων αυτών και όχι βάσει της ποσότητας. Όπως είχαμε γράψει και προηγουμένως, τα οξέα που προέρχονται από τα ψάρια έχουν μακρύτερες αλυσίδες και είναι και τα μόνα που ωφελούν στην πρόληψη καρδιοπαθειών και άλλων δεινών, ενώ τα κοντοπίθαρα ωμέγα-3, αυτά που προέρχονται από φυτά όπως σόγια και άλλα, δεν παρέχουν κανένα όφελος. Επομένως στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι η δοσολογία αυτή που μετράει αλλά η προέλευση, ζωική ή φυτική, ψάρι ή σόγια.

Δεν είχα σκοπό να ασχοληθώ περισσότερο με το θέμα αν δεν ανακάλυπτα ότι στον πόλεμο αυτό πρωταγωνιστεί και η γνωστή μας Monsanto, ο γίγαντας, για όσους δεν το γνωρίζουν, των Γενετικά Τροποποιημένων (ΓΤ) Τροφίμων. Γιατί λοιπόν επιχαίρει ο NewScientist στο τελευταίο του τεύχος; Μα, για το ότι ο αμερικανικός FDA επιτέλους απεφάνθη ότι τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα που παράγονται από γενετικά τροποποιημένη σόγια είναι πέρα ως πέρα ασφαλή, γεγονός που κάνει την Monsanto που τα παράγει να τρίβει τα χέρια της από χαρά, και τις εταιρίες τροφίμων να ετοιμάζουν τις μαργαρίνες 3^ης γενιάς!

Και ο New Scientist όχι μόνο επιχαίρει αλλά και πλειοδοτεί για την ευεργεσία της Monsanto που με την τελευταία της αυτή επιτυχία, κατά τα λεγόμενα του συντάκτη, όχι μόνο αποδεικνύει ότι φροντίζει και σκέφτεται την ανθρωπότητα με την super τροφή που θα της παράσχει, αλλά κι ότι από πάνω θα διασώσει και τα παγκόσμια αποθέματα ψαριών. «Μόνο οι Λουδίτες θα διαφωνούσαν», καταλήγει το άρθρο και μα την Παναγία δεν έχω ξαναδεί άλλο τέτοιο εμετικό γλείψιμο.

Άσχετο, αν όλα κραυγάζουν ότι άλλη μια μεγάλη απάτη με τη διατροφή μας είναι στα σκαριά. Και δεν μου το βγάζεις από το νου ότι και η ΕΕ, με την επιμονή της στο λανθασμένο τρόπο σήμανσης, δεν είναι μπλεγμένη κι αυτή.

Πηγές:

1. US FDA says omega-3 oils from GM soya are safe to eat

2. A golden age for GM crops?

3. Campaign on EU Policies for Omega-3 Fats

Παραπλάνηση στη Διαφήμιση Τροφίμων

Αν το τσιγαράκι, το καφεδάκι, η καθιστική ζωή και το φαγητό του άρπα κόλλα και στο πόδι απάνω ανοίγουν το δρόμο σε νυχτερινούς εφιάλτες, η βιομηχανία τροφίμων απεναντίας προσπαθεί να μάς τους απαλύνει, ακόμα και να τους εξολοθρεύσει. Λίγες βιταμίνες εδώ, λίγες στερόλες εκεί, λίγα Ω-3 λιπαρά παρακάτω, λίγα προβιοτικά βακτηρίδια παραπέρα, μπορεί να κάνουν το θαύμα τους, βρε αδερφέ, και να τη σκαπουλάρουμε.

Αν και η διαφορά ανάμεσα στα ράφια ενός φαρμακείου και ενός supermarket είναι ακόμα αρκετά διακριτή, εν τούτοις είναι φανερή η τάση προς ομογενοποίηση και άμβλυση των διαφορών. Για παράδειγμα, υπάρχουν φαρμακεία που, πέρα από παπούτσια, τσάντες, καλλυντικά, μαξιλάρια, παπλώματα και είδη προικός, πουλάνε και μέλια και διάφορα τσάγια και ματζούνια, ενώ από την άλλη μεριά η διείσδυση φαρμακευτικών προϊόντων σε supermarkets είναι σαφώς μεγαλύτερη, όχι σε απ’ ευθείας μορφή, αλλά ενσωματωμένα με ποικίλους τρόπους σε όλο και μεγαλύτερο όγκο τροφίμων, από παιδικές τροφές, μέχρι τροφές για κατοικίδια. Γάλατα, γιαούρτια, δημητριακά, βούτυρα, όλα έχουν μπει στο χορό της χημείας, του εντυπωσιασμού, του ανταγωνισμού και της εξ αυτού προκύπτουσας παραπλανητικής διαφήμισης.

Η έξαρση της παραπληροφόρησης, όχι τόσο σε σχέση με το περιεχόμενο των θρεπτικών συστατικών των τροφίμων, γεγονός που εύκολα μπορεί να εξακριβωθεί, όσο σε σχέση με ισχυρισμούς ότι κάποια επιπρόσθετα συστατικά μπορούν να θεραπεύουν κιόλας, έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον των αντίστοιχων Οργανισμών Τροφίμων ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού, αναγκάζοντάς τους να συστήσουν αδιάβλητη επιστημονική επιτροπή (λιγάκι δύσκολο το βλέπω το εγχείρημα), δια της οποίας θα μπαίνουν κάτω από το μικροσκόπιο όλοι οι εν λόγω ισχυρισμοί. Μέχρι στιγμής δε δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να απορρίπτουν.

Είναι αλήθεια ότι οι εταιρίες το έχουν παραξηλώσει, πουλώντας συστηματικά φύκια για μεταξωτές κορδέλες. Τα παραδείγματα πολλά. Ας πάρουμε το πρόσφατο hype περί των λιπαρών οξέων Ω-3. Καλά κι άγια τα εν λόγω λιπαρά, αλλά κανείς δεν μπήκε στον κόπο να μας πληροφορήσει ότι δεν είναι όλα τα ίδια. Υπάρχουν τα μακριά και τα κοντά. Ενώ τα μακριά που κατοικοεδρεύουν σε ψάρια είναι και τα καλύτερα, τα άλλα τα κοντά, που βρίσκονται χωμένα σε σόγιες και σε άλλα ευτελή φυτά, έχουν πολύ μικρή δραστικότητα. Εδώ, στο βαθμό που δεν υπάρχει λόγος διευκρίνησης, δεν χρειάζεται να πούμε και ποιο είδος λιπαρών χρησιμοποιεί η βιομηχανία.

Εκεί που γίνεται της τρελής είναι στη διαφήμιση τροφίμων που σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της παρασκευάστριας εταιρίας προκαλούν απώλεια βάρους, στα προβιοτικά βακτήρια, για τα οποία δεν υπάρχει καμιά εμπεριστατωμένη μελέτη ότι όντως ωφελούν την υγεία, και στις μαργαρίνες που ισχυρίζονται ότι κατεβάζουν τη χοληστερίνη. Φυσικά δεν γίνεται καθόλου λόγος στις διαφημίσεις για αντενδείξεις ή κάποιες δυσάρεστες συνέπειες.

Η αγωνία των εταιριών να αποδώσουν επιστημονική κάλυψη στα προϊόντα τους είναι παραπάνω από φανερή. Όχι φυσικά με ουσιαστικό τρόπο, αλλά με διάφορα επιστημονικοφανή τερτίπια, όπως για παράδειγμα, διαφημιζόμενες σε χώρους εργαστηρίων, ή δίνοντας αόριστες ως επί το πλείστον αναφορές σε δήθεν έγκυρες επιστημονικές εργασίες.

Μια τέτοια πρακτική ακολουθεί ακριβώς η τελευταία διαφημιστική εκστρατεία της Μινέρβα για το βούτυρο Benacol. Το σποτ είναι εξ ολοκλήρου γυρισμένο στη βιβλιοθήκη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, προφανώς για ευνόητους λόγους, οι διαφημιστικές καταχωρήσεις της εταιρίας στον τύπο ακολουθούν ένα επιστημονικοφανές τυπικό, δίδοντας μάλιστα στο τέλος του κειμένου και δυο παραπομπές σε ερευνητικές εργασίες, οι οποίες, όμως, όπως σας δασκάλεψα σε προηγούμενη ανάρτηση δεν είναι δημοσιευμένες σε επιστημονικά περιοδικά, αλλά σε πρακτικά συνεδρίων(!), και ότι σε διάφορες ιστοσελίδες περί υγιεινής διατροφής η διαφήμιση αυτή δεν παρουσιάζεται σαν διαφήμιση, αλλά σαν επιστημονικό πόρισμα.

Φυσικά δεν είναι το μόνο παράδειγμα, αλλά είναι ένα από τα πολλά που μου βγάζει το μάτι εδώ και καιρό.

Γενικά επί του θέματος, σάς παραπέμπω στον τελευταίο The Economist, (Oct 31-Nov 6).

Καπνίζοντας στα Πάρκα

Στη Νέα Υόρκη το κάπνισμα απαγορεύτηκε παντελώς στους χώρους δουλειάς εδώ και 6 χρόνια. Το αποτέλεσμα ήταν κάποιοι να το κόψουν, και κάποιοι απλώς να μετακομίσουν στα προαύλια των κτηρίων και στα κοντινά παρκάκια για τη ζωοδότρα τζούρα. Ο παρατηρούμενος συνωστισμός φαίνεται ότι ενόχλησε τους άρχοντες της πόλης, τόσο ώστε ο επιτετραμμένος επί των θεμάτων υγείας, Dr. Thomas A. Farley κινούμενος θαρρείς από σαδιστικές διαθέσεις και μόνο, να προτείνει την προέκταση της απαγόρευσης του καπνίσματος και στα πάρκα τα ίδια, αλλά και στις παραλίες, και σε οποιοδήποτε χώρο όπου ο αέρας μπορεί να φυσάει ακόμα ανεμπόδιστος.

Προηγήθηκαν βέβαια η Καλιφόρνια, με αυστηρότερες ακόμα απαγορεύσεις, ενώ πέρσι ακολούθησε και το Σικάγο, με κάποιο μικρό σκόντο αυτό, παραχωρώντας ένα περιορισμένο χώρο στους καπνιστές σε κάποια μεγάλα πάρκα.

Η επίσημη αιτία, εφ’ όσον φυσικά τεκμηριωθεί επιστημονικώς ότι το κάπνισμα στα πάρκα προκαλεί καρκίνο και καρδιοαναπνευστικά προβλήματα στους περαστικούς, είναι, τι άλλο(;), η «Προστασία της υγείας των πολιτών»! Χωρίς να αποκλείω το ενδεχόμενο ότι θα βρεθούν πολλοί εντός της επιστημονικής κοινότητας που θα τεκμηριώσουν την σχέση καπνίσματος στο ένα άκρο του πάρκου και ανάπτυξης καρκίνου στο άλλο, σαν δεύτερη γραμμή οπισθοχώρησης των αρχών υγείας, μπορεί να επιστρατευθούν, όπως και όντως έγινε από τον Dr. Farley, καινούργια επιχειρήματα που θα συνδέουν την θέαση και μόνο του αναμμένου τσιγάρου, ως προτροπή για την υιοθέτηση από παιδιά και ανύποπτους πολίτες επιβλαβών καπνιστικών συνηθειών.

Αν είναι η θέα αυτή και μόνο που θα μετρά, είτε τσιγάρο λέγεται αυτό, είτε οτιδήποτε άλλο, φαντάζομαι τι έχουν να τραβήξουν άλλες συμπαθείς κατηγορίες πολιτών της Ν. Υόρκης, μιας και ο δήμαρχος της πόλης, Mr. Bloomberg, σε πρόγραμμα που κατέθεσε, φιλοδοξεί μέχρι το 2012 να καταπολεμήσει τα ναρκωτικά, τον αλκοολισμό, το AIDS και την παχυσαρκία!

Από δω και στο εξής, θα είναι πολύ εύλογο ο Mr. Bloomberg να απαγορεύσει μαζί με τα τσιγάρα και την κυκλοφορία, όχι μόνο των παχύσαρκων, αλλά και όσων καταναλώνουν δημοσίως και προκλητικώς παχυντικές τροφές. Γιατί να ενοχοποιείται το τσιγάρο δηλαδή, και όχι το διπλό big-Mac ή το ζουμερό Hot Dog, ή ακόμα ακόμα και τα άκρως παχυντικά γαλλικά τυριά και φουα-γκρα; Αυτά τα τελευταία τα αναφέρω για να μην μας κατηγορήσουν για σνομπισμό, ότι δηλαδή ποινικοποιούμε ως είθισται αποκλειστικά και μόνο το φαγητό των φτωχών και όχι των πλουσίων.