Τι Είναι Ψευδοεπιστήμη;

Αφού εντρυφήσαμε στα της Επιστήμης, νομίζω ότι για λόγους πληρότητας θα πρέπει να παρουσιάσουμε και τα συστατικά στοιχεία της άλλης πλευράς, της ψευδοεπιστήμης.

Θα ήταν χρήσιμο να καταγράφαμε εν τάχη, όχι βέβαια όλες τις πρακτικές που εντάσσονται στο σώμα της ψευδοεπιστήμης, και που είναι αναρίθμητες, αλλά μόνον εκείνες που έχουν πλατειά διάδοση, ισχυρά κοινωνικά στηρίγματα, κυρίως στην Αμερική, μεγάλη κοινωνική επιρροή και παρεμβατικότητα, και το πιο σπουδαίο, χαρακτήρα ΕΠΙΘΕΤΙΚΟ, καθ’ ότι επιδιώκουν την εκθρόνιση αντίστοιχων τεκμηριωμένων επιστημονικών πρακτικών, με τις ίδιες πάνω κάτω τεχνικές που τα ρολόγια SFIKO, το πάλαι ποτέ επιχείρησαν να εκθρονίσουν τα ρολόγια SEIKO, και τα κροκοδειλάκια με την κάτω ουρά, τα κροκοδειλάκια με την ουρά πάνω. Δηλαδή αν με εννοείτε, το take over που επιχειρείται γίνεται με τρόπο πλάγιο, ύπουλο και παρασιτικό, με εξαπάτηση, με παραπλάνηση, με παραποίηση στοιχείων και στραμπούλιγμα της λογικής και με σφετερισμό ξένου υλικού σκοπεύοντας στην παραποίηση, την αλλοίωση και την εξουδετέρωσή του.

Οι ψευδοεπιστημονικές πρακτικές που σκοπό έχουν ν’ αμφισβητήσουν τα ευρήματα και τη μεθοδολογία της Επιστήμης διακρίνονται :
1) σ’ αυτές που είναι καλύτερα μασκαρεμένες σαν επιστημονικές, με προσεκτικά συγκαλυμμένο τον μυστικιστικό τους πυρήνα, και
2) σ’ αυτές που δομούνται πάνω σ’ έναν καθαρά θεολογικό πυρήνα.

Στην πρώτη κατηγορία θα κατέτασσα τα ψευδό-ιατρικά συστήματα, όπως α) την ομοιοπαθητική, β) την χειροπρακτική, γ) την οστεοπαθητική, δ) τον βελονισμό ε) τις υπόπτου προελεύσεως ψυχοθεραπείες κ.α. που θέλουν να υποκαταστήσουν την γνωστή ιατρική,
ενώ στη δεύτερη α) τον έξυπνο σχεδιασμό, β) τον δημιουργισμό, γ) τη θεραπεία μέσω της πίστης, κ.α., συστήματα που επιδιώκουν την αποκατάσταση του θεού ως γενικού και μοναδικού ρυθμιστή.

Όλα τα υπόλοιπα συστήματα, ουφολογία, ψυχοκινητικά φαινόμενα, ύπνωση, out of body experience, λυγισμένα κουτάλια, μαχαίρια, πιρούνια, κρυσταλλοθεραπεία, New-Age spirituality, τρίγωνο Βερμούδων, κούφια Γη, απευθύνονται κατά τη γνώμη μου σε περιθωριακές κυρίως ομάδες και εντάσσονται στην κατηγορία των προσωπικών δοξασιών και πρακτικών, χωρίς πολλές δυνατότητες και αξιώσεις για κοινωνική παρέμβαση. Η αστρολογία, παρά την εκτενή της διάδοση, ποτέ δεν θέλησε να παίξει κυριαρχικό ρόλο στην σύγχρονη κοινωνία, προσπαθώντας να εκθρονίσει άλλες επιστήμες με τις οποίες πολλοί θα ήταν πρόθυμοι, λόγω άγνοιας να την ταυτίσουν, όπως π.χ. με την Αστρονομία και που αν ήθελε θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί το γεγονός. Για το λόγο αυτό δεν θεωρώ ότι αποτελεί σημαντική κοινωνική απειλή.

Ποιοι είναι λοιπόν, οι λόγοι που οι ψευδοεπιστήμες δεν θα γίνουν ποτέ τους Επιστήμες;

Ας τους αναφέρουμε:

1). ΔΕΝ διαθέτουν ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΟ ΕΞΗΓΗΤΙΚΟ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟ που να δικαιολογεί την προέλευση των ευρημάτων τους. Και εξ αυτού, στερούνται και προβλεπτικής ικανότητας. Η ομοιοπαθητική, στην προσπάθειά της να γίνει επιστήμη υιοθέτησε κάποιο από το επιστημονικό τυπικό, με το να προτείνει έναν μηχανισμό λειτουργίας της. Επειδή, όμως δεν έχει εξ αρχής τη διανοητική πειθαρχία και δομή για κάτι τέτοιο, ξεφούρνισε σαν εξήγηση κάτι παντελώς αλλόκοτο και ανορθόδοξο, την ύπαρξη δηλαδή ΜΝΗΜΗΣ στον διαλύτη, (νερό ή αλκοόλη), ένα ad-hoc εφεύρημα, χωρίς ίχνος θεωρητικής και πειραματικής πρότερης διερεύνησης, κιαυτό ύστερα από τις επισημάνσεις των φυσικών επιστημόνων ότι στα διαλύματα που χρησιμοποιούνταν στα ομοιοπαθητικά φάρμακα, δεν υπήρχε περίπτωση να βρεθεί ούτε ένα μόριο της ενεργής διαλυμένης ουσίας.

Από την άλλη μεριά στης θεολογικής προέλευσης ψευδοεπιστήμες η μόνη πιστοποίηση έρχεται από τις βιβλικές γραφές, πράγμα που τις καθιστά και αυτοσυνεπείς με τις αρχές τους.

Η έλλειψη κάποιου διαμεσολαβητικού μηχανισμού στις περιπτώσεις θεραπείας από απόσταση, καθώς και στα περίφημα πειράματα με τις προσευχές, είναι ο κύριος παράγοντας για την κατάταξή τους στην περιοχή όπου κατατάχθηκαν. Η, (με πολλές επιφυλάξεις από τον εκδότη) δημοσίευση των πειραμάτων του J. Benveniste περί των ενεργών ιδιοτήτων του ομοιοπαθητικού νερού στο εξόχως έγκυρο περιοδικό Nature, (Vol. 333, 30 June 1988), καθώς επίσης και άλλων σχετικά με τις θεραπευτικές προσευχές, [για κριτική επισκόπηση δείτε, «Are prayer experiments legitimate? Twenty criticisms», by Larry Dossey MD and David J. Hufford PhD, The Journal of Science and Healing, Volume 1, Issue 2, March 2005, pp.109-117], δεν σημαίνει ότι οι πρακτικές που υποστηρίζουν καταξιώθηκαν και επιστημονικά. Όλα όσα ακολούθησαν, οι συνεχείς διαψεύσεις και η αδυναμία επανάληψης του πειράματος του Benveniste στη συνέχεια, δεν αφήνουν κανένα περιθώριο για θριαμβολογίες.

Για δε την περίπτωση της αστρολογίας, η έλλειψη έστω και μιας απόπειρας διατύπωσης κάποιου μηχανισμού με φυσικούς όρους, που να ευθύνεται για την επίδραση των πλανητών στην χαρακτηριοδομή και μελλοντική εξέλιξη κάποιου προσώπου, είναι επίσης ενδεικτική.

Κλείνοντας, (προς το παρόν) θα ήθελα να αναφερθώ στη γνωστή γραφική παράσταση που απεικονίζει τις καμπύλες μεταβολής των γεννήσεων μωρών και των γεννήσεων πελαργών στη Γερμανία ανάμεσα στα έτη 1965 έως 1980. Διαπιστώνοντας παρόμοια χρονική εξέλιξη (μείωση) και για τα δυο γεγονότα, κάποιος ευλόγως θα μπορούσε να εξάγει το συμπέρασμα ότι τα μωρά τα φέρνει ο πελαργός, [“New Evidence for the Theory of the Stork”, by Thomas Hoefer et al., Paediatric and Perinatal Epidemiology 2004, Vol. 18, p88]. Το οποίο συμπέρασμα θα ήταν καθολικώς αποδεκτό αν αυτός που το διαπίστωνε πρότεινε ταυτόχρονα και τον φυσικό μηχανισμό που τα δυο γεγονότα μπορούν να αλληλεξαρτηθούν.

2). Χρησιμοποιούν όρους που ΛΕΗΛΑΤΟΥΝ από τις επιστήμες, παραποιώντας τους και μεταλλάσσοντας το περιεχόμενό τους: Βιοδυναμικό πεδίο, δυναμοποίηση, θετική ενέργεια είναι μερικοί απ’ αυτούς, που ριγμένοι ατάκτως εδώ κι εκεί έχουν σαν μόνο στόχο την επιστημονικοφάνεια και την πομπώδη σύγχυση. Το πόσο κβάντο και πόσο Χάος έχει χρησιμοποιηθεί τελευταία δεν περιγράφεται. Απ’ αυτό εδώ το blog έχω αναφερθεί στο θέμα πολλές φορές μέχρι τώρα και μάλιστα με ιδιαίτερα καυστικό τρόπο. Ό,τι δεν καταλαβαίνουμε, ή ό,τι μας φαίνεται περίπλοκο του κοτσάρουμε κι ένα χαοτικό ή κβαντικό επίθετο, αναλόγως της διάθεσης και από κει και πέρα θεωρούμε ότι ξεμπερδεύουμε με τις επεξηγήσεις που οφείλουμε. Είναι αυτό εντιμότητα; Είναι αυτό ορθοφροσύνη;

Η επεξήγηση είναι μια πολύ σφιχτή διαδικασία, πολύ προσεκτική και διαφανής. Που προχωράει με μικρά βήματα από την μια πρόταση στην άλλη χωρίς να αφήνει λογικά κενά, που τονίζει τα «πώς» και «διατί» των υποθέσεων που υιοθετεί σε κάθε βήμα, που ξεκαθαρίζει τι είναι κατοχυρωμένο και αδιαμφισβήτητο από τα επιχειρήματά της, και που αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο να κάνει λάθος, υποδεικνύοντας μάλιστα και τα σημεία που τα λάθη αυτά είναι δυνατόν να εντοπισθούν.

Η Επεξήγηση, όπως όλες οι Εξηγήσεις θέλουν καθαρό κούτελο, μακριά παντελόνια, θάρρος της γνώμης και μαγκιά και όχι μισόλογα, στρουθοκαμηλισμούς, ψελλίσματα, απατεωνιές, υπεκφυγές, σουσουδίσματα, δικολαβίες και στρεψοδικίες! Θέλουν αυτό που λέμε «Αντριλίκι»! (Κι ας είμαι εγώ γυναίκα που τα γράφω!)

3). Καταφεύγουν σε θεωρίες ΣΥΝΩΜΟΣΙΑΣ όταν στριμώχνονται για να καλύψουν τη γύμνια τους. Οι αντιρρήσεις και οι διευκρινήσεις, οι καθ’ όλα εύλογες που απευθύνονται σ΄αυτούς που εξασκούν, για παράδειγμα, την ομοιοπαθητική, αντιμετωπίζονται με την επίκληση των μεγάλων συμφερόντων των φαρμακευτικών εταιριών και τον πόλεμο των ιατρικών lobbies, σαν να μπορούσαν τάχατες τα ομοιοπαθητικά υγρά, με τα δυο-τρια ξόρκια και τα πέντε-έξι χτυπήματα, να συναγωνιστούν ακόμα και την ασπιρίνη. Το ίδιο γίνεται και με τα data που κρύβει η NASA σχετικά με τους εξωγήινους, ή με την πολύτιμη γνώση που κάποιοι, και μη κατονομαζόμενοι, κρατούν σφιχτοκλεισμένη στα συρτάρια τους σε βάρος του λαού και της ευημερίας του. Όπως επίσης και με τη μετάθεση της αποτυχίας των πειραμάτων τους στην κακή ενέργεια που εκπέμπουν οι παρόντες σκεπτικιστές παρατηρητές. Αηδία! Και για την ακύρωση της στοιχειώδους λογικής, η οποία ταυτόχρονα ακυρώνει και κάθε προσπάθεια σενεννόησης και αλληλοκατανόησης.

4). Δεν εξελίσσονται, δεν παράγουν νέα γνώση, ούτε εξοπλίζονται με νέες τεχνικές παρά μόνο ανακυκλώνουν παλιές δοξασίες και προλήψεις. Για να παραχθεί νέα γνώση χρειάζονται πειραματισμός και αποτυχίες, μέθοδος και θεωρητικό υπόβαθρο που να ορίζει και τις ερευνητικές κατευθύνσεις. Τα εργαλεία αυτά ανήκουν όμως στην αντιπέρα όχθη, που αν τα υιοθετούσαν οι ψευδοεπιστήμες τότε και θα σταματούσαν να λέγονται έτσι φυσικά. Συνεπώς, οι ψευδοεπιστήμες στηρίζονται σε δόγματα, όπως «το όμοιο θεραπεύει το όμοιο» της ομοιοπαθητικής, και ότι ο «θεός ακούει τις προσευχές μας», σε άλλου είδους θεραπείες και ανακηρύσσουν αυθεντίες. Αν δηλαδή κάνω μπάνιο στην παγωμένη θάλασσα με πνευμονία, τι θα συμβεί; Θα γιατρευτώ ή θα φουντάρω; Ονομάστε μου κάποιον ο οποίος να έχει προκαλέσει τον Βυθούλκα, κάποιον ο οποίος να έχει διαφωνήσει με μια συγκεκριμένη τεχνική. Δημοσιευμένα στοιχεία περί αυτού πολύ θα με βοηθούσαν στο να διαμορφώσω ορθότερη κρίση.

Για να κάνω τον δικηγόρο του διαβόλου, θα μπορούσα να κατανοήσω τις σέχτες για το πνεύμα ομοφωνίας που επιδεικνύουν εξωτερικά μέχρις ότου κατοχυρωθούν και αποσπάσουν σημαντικό μερίδιο στην αγορά. Φαντάζομαι ότι μ’ ένα τέτοιο πνεύμα ομοψυχίας κινούνται και αυτοί, όπως κι όλες οι μειονότητες ώσπου να γίνουν πλειονότητες.

5). Κάνουν επιλεκτική χρήση των γεγονότων και των στοιχείων, δηλαδή λαμβάνουν υπ’ όψιν μόνο αυτά που επιβεβαιώνουν τις δοξασίες τους, ενώ παραγνωρίζουν ή αποκρύπτουν τα υπόλοιπα. Φοβούνται τον έλεγχο, πάσχουν από κλειστοφοβία, και έχουν σύνδρομα καταδίωξης, όπως είδαμε και πιο πάνω. Συνεχίζουν να επικαλούνται γεγονότα σαν παράδοξα και μυστικιστικά, όπως τις φωτογραφίες Kirlian, και την «αύρα» του σώματος για τα οποία η επιστήμη έχει δώσει επανειλημμένα λεπτομερείς επεξηγήσεις.

Για να δικαιολογήσουν το αρχικό δόγμα στο οποίο βασίζονται, παραποιούν κατάφωρα φυσικές σταθερές, όπως για παράδειγμα οι Δημιουργιστές, το χρόνο ραδιενεργούς διάσπασης των πυρήνων για να ταιριάξουν τον μετρημένο με ραδιομέτρηση γεωλογικό χρόνο με αυτόν που υιοθετούν αυτοί σαν τον χρόνο γένεσης του σύμπαντος.

Επίσης στηρίζονται σε προσωπικές μαρτυρίες και ανεκδοτολογικό υλικό για να γενικεύσουν.
Ή ακόμα σε μυθολογικό υλικό όπως ο κατακλυσμός και τα γραφόμενα στην Παλαιά Διαθήκη.

Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΨΕΥΔΟΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

“The only way it’s possible to accept faulty data is through faulty reasoning”

6). Χρησιμοποιούν την ΑΝΑΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ. Δηλαδή, παίρνουν σαν εξήγηση τη μεταφορά, την οποία και χρησιμοποιούν κατά γράμμα. Αποφεύγουν τις αυστηρές αιτιώδεις σχέσεις και όπου τις εφαρμόζουν αγνοούν τους κανόνες της τυπικής λογικής με το να επικαλούνται εξωλογικά στοιχεία σαν δικαιολογήσεις. Όπου δεν βρίσκεται λογική εξήγηση εφευρίσκεται μια φανταστική έννοια για να γεφυρώσει το χάσμα η οποία και αβασάνιστα υιοθετείται. Π.χ για την αύρα του σώματος, για την βιταλιστική ενέργεια κ.λ.π. Η αιτιολογία είναι ότι και οι επιστήμες υιοθετούν τέτοιες έννοιες και σαν τέτοια προβάλουν την Ενέργεια στην οποία και αποδίδουν ασαφή περιγράμματα.

Προφανώς και η φυσική βρίθει "εισηγμένων" εννοιών, με τη διαφορά όμως ότι αυτές οι έννοιες και μετρήσιμες είναι και πολύ καλά περιγράψιμες. Οι διάφοροι τύποι ενέργειας είναι πολύ καλά προσδιορισμένοι, διέπονται από καθορισμένες σχέσεις και μπορούν να μετρηθούν, όπως και να υπολογιστούν. Ποιος έχει δώσει την μαθηματική περιγραφή της βιταλιστικής ενέργειας, ποιος την έχει μετρήσει, ποιος έχει διατυπώσει τον μηχανισμό παραγωγή της και ποιος την έχει αντιδιαστείλει με τις άλλες γνωστές μορφές ενέργειας;

Και για να προκαλέσω λίγο, θα ομολογήσω ότι και ο χρόνος είναι μια σύμβαση, μια φτιαχτή, επινοημένη έννοια, η οποία σύμφωνα με τα τελευταία reports αν εξαλειφθεί από τις εξισώσεις της κβαντομηχανικής ίσως ανοίξει το δρόμο για την ενοποίησή της με την Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. (βλ. “Time is up”: Amanda Gefter, Νew Scientist, 19 January, p.29, 2008).

Με τη διαφορά όμως ότι με την έννοια του χρόνου, που την συλλάβαμε εμείς οι άνθρωποι και η οποία δεν μας δόθηκε από κανένα με αποκαλυπτικό τρόπο, μπορέσαμε να χτίσουμε μια καλή εικόνα της πραγματικότητας να βάλουμε πέντε πραγματάκια στη σειρά και επιπλέον να τον μετρήσουμε. Δεν ήταν, λοιπόν, και τόσο αυθαίρετη αυτή η σύλληψη!

Άλλος τύπος ανορθόδοξης λογικής που χρησιμοποιούν είναι ότι απαιτούν το βάρος της απόδειξης να πέφτει σ’ αυτόν που αμφισβητεί κι όχι σ’ αυτόν που το ισχυρίζεται. Π.χ. αν ισχυριστώ, όπως ο Bernard Russell ότι υπάρχει μια τεράστια τσαγιέρα που περιστρέφεται γύρω γύρω από τη γη (τότε δεν υπήρχαν ακόμη δορυφόροι), θα πρέπει εσείς που το αμφισβητείτε να το αποδείξετε κι όλας. Γιαυτούς όμως που γνωρίζουν στοιχειωδώς τους κανόνες της λογικής, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ν’ αποδειχτεί κάτι το οποίο δεν υπάρχει. Μόνο αυτά που υπάρχουν μπορούν ν’ αποδειχτούν.

Επίσης, σε περίπτωση που παραδεχτούν ότι κάνουν κάποιο λάθος, αντί να κοιτάξουν να το διορθώσουν το προσπερνούν με την ευχή ότι θα δικαιωθούν στο μέλλον, όπως και ο Γαλιλαίος, για παράδειγμα, που στην εποχή του είχε παρεξηγηθεί.

Δεν αναγνωρίζουν την επαγωγική λογική και την εγκυρότητα του συμπεράσματος, εφ όσον οι ίδιοι δεν παρευρίσκονται σαν μάρτυρες σε όλα τα στάδια της διαδικασίας. Με τον τύπο αυτό της «λογικής» ασχοληθήκαμε επισταμένα στο κείμενο «Τι Είναι Επιστήμη» και ειδικά στο κομμάτι το σχετικό με την αμφισβήτηση της Δαρβίνειας Θεωρίας.

Οι φωτογραφίες είναι της Loretta Lux

Ιnfo:
http://www.uwgb.edu./dutchs/PSEUDOSC/Badanal.htm
http://www.chem1.com/acad/sci/pseudosci.html
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_pseudosciences_and_pseudoscientific_concepts
http://en.wikipedia.org/wiki/Pseudoscience
http://www.quackwatch.org/01QuackeryRelatedTopics/pseudo.html
http://catchpenny.org/patho.html