Από τις ασιατικές τίγρεις, στα αφρικανικά λιοντάρια;

Όταν στις αρχές Απριλίου η Ελλάδα έκανε το ντεμπούτο της στις αγορές αντλώντας €3 δις με κουπόνι 4.75%, και με τη συγκυβέρνηση να χτυπάει παλαμάκια για τα success stories της, κάποια μοχθηρά trolls των social media έβγαλαν στη φόρα τις αποδόσεις των ομολόγων χωρών της υποσαχάριας Αφρικής, που προς έκπληξή μας είδαμε ότι δεν απείχαν και πολύ από τις ελληνικές. Μοιραία λοιπόν γεννήθηκε αυθόρμητα το ερώτημα: «τι γίνεται εκεί κάτω ρε παιδιά;».

Οι περισσότεροι από μας είχαμε μείνει ακόμα στις εικόνες της εποχής Μπιάφρα με τα σκελετωμένα παιδάκια, και συνεχίζαμε να αναφερόμαστε στη Γκάνα, ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτυχημένης και υπανάπτυκτης χώρας. Ατυχώς βέβαια, ειδικά για τη Γκάνα, η οποία αποτέλεσε το role model, τη star των αναδυόμενων αγορών γενικώς και όχι μόνο της Αφρικής. Τα τελευταία ένα-δυο χρόνια πολλά διεθνή έντυπα, όπως το SPIEGEL και ο ECONOMIST, παρουσίασαν εκτεταμένα αφιερώματα στην κοσμογονία της περιοχής, σαστισμένοι κι αυτοί από το απροσδόκητο boom.

Την ίδια έκπληξη είχα δοκιμάσει κι εγώ με άλλο τρόπο. Πριν από μερικές βδομάδες είχε πέσει στα χέρια μου η ταξιδιωτική περιγραφή (“Riding the Desert Trail”), της Bettina Selby, μιας θαρραλέας και έμπειρης Αγγλίδας συγγραφέα, η οποία αποφάσισε πριν από είκοσι χρόνια, στα 47 της, να διανύσει τα 4500 μίλια από την Αλεξάνδρεια στην Ουγκάντα κατά μήκος του Νείλου με μοναδική παρέα το ποδήλατό της, την Agala, όπως το ονόμασαν οι ντόπιοι, ενθουσιασμένοι απ’ την ομορφιά και την τεχνική του αρτιότητα. Παρέα με το google και το youtube ακολουθούσα κι εγώ το ταξίδι της, μόνο που οι λεπτομερείς περιγραφές της δεν αντιστοιχούσαν σ’ αυτά που έβλεπα εγώ. Για παράδειγμα, αν ήταν σήμερα, η Bettina δεν θα τραβούσε των παθών της τον τάραχο να διανύσει την τεράστια απόσταση από το Wadi Halfa στα σύνορα Αιγύπτου-Σουδάν ως το Χαρτούμ, πάνω σε αμμώδες terrain χωρίς δρόμο, χωρίς σήμανση, παρά ακολουθώντας τα σβησμένα από τις ανεμοθύελλες ίχνη των φορτηγών, την πυξίδα, το ένστικτο και την καλή της τύχη, αλλά θα ποδηλατούσε ξεκούραστα πάνω σε έναν άψογα ασφαλτοστρωμένο δρόμο.

Η ίδια αναντιστοιχία υπήρχε και στις περιγραφές της Selby για τη Juba, σήμερα πρωτεύουσα του ανεξάρτητου Ν. Σουδάν, καθώς και για χωριά της Ουγκάντα στην περιοχή της λίμνης Albert και του εθνικού πάρκου Rwenzori. Αντί για ξεχαρβαλωμένες καλύβες με υποσιτισμένους ενοίκους (αν και με μεταπτυχιακούς τίτλους από Γιαπωνέζικα Πανεπιστήμια) και ξεσχισμένα στρώματα, το youtube έδειχνε περιποιημένα, έως πολυτελή τουριστικά καταλύμματα και μια ανθούσα τοπική οικονομία. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά, αλλά δεν χρειάζεται να παίρνουμε και φόρα. 

 

Η υποσαχάριος Αφρική μπορεί να παρουσιάζει την τελευταία δεκαετία σταθερά ανοδική πορεία στην οικονομία και τους κοινωνικούς δείκτες, πολιτική σταθερότητα, δημοκρατικά καθεστώτα που από τύποις, τείνουν να γίνουν και ουσιαστικά, εξάλειψη των εμφύλιων πολέμων, εκτός ίσως σποραδικά στο Σουδάν και το Κογκό, και γενικευμένα στη Σομαλία, αλλά δεν έγινε και παράδεισος για την πλειονότητα των κατοίκων της. Τής αναγνωρίζεται ένας πρωτόγνωρος δυναμισμός, ο οποίος τροφοδοτήθηκε αφ’ ενός από τη μαζική διαγραφή χρεών στη δεκαετία που μας πέρασε, (γι αυτά σε επόμενο σημείωμα), και την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων πετρελαίου σε Αγκόλα, Γκάνα, Ισημερινή Γουινέα, Ν. Αφρική, Ν. Σουδάν, κλπ, και αφ’ ετέρου από το μπόλικο χρήμα που προέκυψε στις ΗΠΑ λόγω των αλλεπάλληλων τυπωμάτων από τη FED, χρήμα, το οποίο με τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια των κεντρικών τραπεζών της Δύσης, έτρεχε αλλού για αποδόσεις. Έτσι βρέθηκε η Ζάμπια να πουλάει χρέος στο 5.62%, και η Ρουάντα να μην προλαβαίνει να εκδίδει ομόλογα, ακόμα και στο 6.87%. Για το 2013, η μέση απόδοση του αφρικανικού χρέους ανερχόταν στο εκπληκτικό 4.35%. 

 

Τι παρατηρούμε όμως εδώ; Ότι παρά την πρόσφατη μαζική διαγραφή χρεών ύψους $160 δις περίπου οφειλόμενα σε κράτη, τράπεζες και διεθνείς οργανισμούς (ΔΝΤ και Παγκόσμια Τράπεζα), οι ίδιοι φορείς σπεύδουν να ξαναδανείσουν και οι ίδιες χώρες να ξαναχρεωθούν, τόσο που έκαναν την Λαγκάρντ ν΄ανατριχιάσει. 

 

Στα επόμενα δυο διαγράμματα βλέπουμε την ανοδική τάση του χρέους 1) επιλεγμένων χωρών (Figure 1.18) και 2) διαχρονικά για το σύνολό της υποσαχάριας Αφρικής (Figure 1.14). Για παράδειγμα, το Κογκό μέσα στη διετία 2012-2013 αύξησε το λόγο χρέους/ΑΕΠ κατά 20%, με το Μαλάουι, τη Γκάνα και το Ν. Σουδάν ν’ ακολουθούν. Επίσης, ο αριθμός των χωρών που αύξησαν το χρέος τους την περίοδο 2009-2013 αυξήθηκε από 25 σε 31. Όχι και τόσο καλό σημάδι.

Πριν όμως προεξοφλήσουμε ένα νέο φαύλο κύκλο υπερχρέωσης της περιοχής, όπως συνέβη τις δεκαετίες '70-'80, ας εξετάσουμε από πιο κοντά κάποιους μακρο-οικονομικούς δείκτες, οι οποίοι αποτυπώνουν τις αλλαγές που συντελέστηκαν και, κατά συνέπεια την επενδυτική και χρηματιστηριακή ευφορία.

Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τη χρονική εξέλιξη του ρυθμού μεγέθυνσης της οικονομίας σε σύγκριση με άλλες περιοχές του πλανήτη. Τα προγνωστικά είναι ότι μέχρι το 2018 η υποσαχάριος Αφρική θα έχει πλησιάσει την Ασία, ενώ κινείται σταθερά πάνω από τον πλανητικό μέσο όρο. Μετά από μια πρόσκαιρη επιβράδυνση το 2009, όπως άλλωστε συνέβει παντού, το ΑΕΠ γρήγορα έπιασε τα προ κρίσης επίπεδα.

 

Οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες αναμένεται να πιάσουν ρυθμούς για το 2014 κοντά στο 6.6%, οι μεσαίου εισοδήματος στο 3%, οι πιο φτωχές στο 6.9%, και οι εύθραυστες στο 7.1%, με μέσο όρο στο 5.4%. 

 

Στο διαταύτα όμως, το ετήσιο κατα κεφαλή ΑΕΠ παραμένει πολύ χαμηλό, με μέσο όρο τα $2500. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η Ισημερινή Γουινέα είναι η χώρα με το υψηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ για το 2012, στα $25000, προερχόμενο εξ ολοκλήρου από το πετρέλαιο, χωρίς όμως τα νούμερα αυτά να αφορούν στο γενικό πληθυσμό, παρά μόνο σε μια μικροσκοπική ελίτ, η οποία και το καρπούται. Οι επόμενες χώρες της υποσαχάριας Αφρικής με το υψηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ για το 2012 είναι οι Σεϋχέλλες ($12000), ο Μαυρίκιος ($8200), αμφότερες εξ αιτίας της ανεπτυγμένης τουριστικής βιομηχανίας, η Μποτσουάνα με $7200, εξ αιτίας της μακράς παράδοσης σταθερών και ανοιχτών πολιτικών και οικονομικών θεσμών, ήδη από την προ αποικιοκρατική εποχή, όπως αναλύεται διεξοδικά στο βιβλίο “Why Nations Fail”, των Acemoglou και Robinson, η Ν. Αφρική με $7300, η Αγκόλα με $5500 ελέω πετρελαίου, η Γκαμπόν με $11250, η Ναμίμπια με $5800 κλπ. 

 

Ο πληθωρισμός, από την άλλη βρίσκεται σε σχετικά υγιή επίπεδα. Για το 2014 αναμένεται να κινηθεί ανάμεσα στο 3.2% και 6.6%.

Τα δημοσιονομικά φαίνονται στο σύνολό τους συμμαζεμένα. Τα ελλείμματα από -4.2% το 2014 προβλέπεται να ελαττωθούν στο -3.3% . Παρόμοια είναι η εικόνα και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, με εξαίρεση τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες, όπου φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα με έλλειμα γύρω στο 8%. 

 

Αν λοιπόν, η υποσαχάρια Αφρική φαίνεται να έχει φτιάξει τα δημοσιονομικά της και να πορεύεται (προς το παρόν) στα χνάρια της Ασίας, το επόμενο ερώτημα που εγείρεται είναι στο κατά πόσον τα νούμερα αυτά αντανακλώνται στους κοινωνικούς δείκτες και στην καλυτέρευση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της. Αν και υπάρχει καλυτέρευση, για την οποία θα μιλήσουμε διεξοδικά σε επόμενο σημείωμα, εν τούτοις υπολείπεται σημαντικά της ποιότητας ζωής της Ασίας. Και η εικόνα αυτή διαψεύδει τις προσδοκίες του εδώ ΥΠΟΙΚ και των ξένων αφεντάδων ότι τα πρωτογενή πλεονάσματα αποτελούν την ύψιστη προϋπόθεση για την άνοδο του βιοτικού επιπέδου της χώρας μας.

Έχει μέλλον η υποσαχάρια Αφρική; 

 

Τα προγνωστικά λένε πως ναι. Η περιοχή είναι πλούσια σε πρώτες ύλες τις οποίες εποφθαλμιούν τόσο οι Κινέζοι όσο και οι Αμερικάνοι για να διασφαλίσουν τη μελλοντική τους ανάπτυξη. Επιπλέον, από δημογραφική άποψη η κατάσταση είναι εκρηκτική. Μέχρι το 2050 αναμένεται ο πληθυσμός να διπλασιαστεί και να φτάσει τα 2 δις. Νεανικός κατά πλειονότητα στη σύνθεσή του, θα αποτελέσει ευλογία εφ' όσον η οικονομία συνεχίσει να αναπτύσσεται, και αντιστρόφως, κατάρα αν παραμείνει ανενεργός. Ένα δις νέοι χωρίς απασχόληση είναι εύκολο ν'αφήσουν την καρέκλα και να πιάσουν το καλάσνικωφ. Λόγω του εξαγωγικού προσανατολισμού της οικονομίας, όπως προδιαγράφτηκε επί δεκαετιών από τα προγράμματα του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, παραμένει εξαρτώμενη από τις τιμές των μετάλλων και των βασικών προιόντων, οι οποίες όμως καθορίζονται στα ξένα χρηματιστήρια και είναι επιρρεπείς στη σπέκουλα. Μια απότομη πτώση των τιμών σε συνδιασμό με το αυξανόμενο χρέος και τις δυσκολίες εξυπηρέτησής του, θα έχει αρνητικές επιπτώσεις.

Πάντως δοσμένης της κατάστασης αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη, και ειδικά στο Νότο, αρκετοί είναι αυτοί που επιχειρούν το πήδημα στην Αφρική ευελπιστώντας ένα νέο ξεκίνημα. Όπως είχε προσπαθήσει και ο πατέρας μου πριν από άπειρα χρόνια, και δυστυχώς δεν του βγήκε.

Στα επόμενα, θα προσπαθήθουμε να σκιαγραφήσουμε τις αιτίες για τις οποίες η Αφρική παρέμεινε μέχρι πρόσφατα από τις φτωχότερες γωνιές του πλανήτη. Και σ' αυτό συνετέλεσαν δυο παράγοντες, αφ' ενός η ανυπαρξία θεσμών, και αφ' ετέρου τα υπέρογκα χρέη. Για τα δεύτερα έχουμε να πούμε, και τα πιο πολλά.