Πέμπτη 31 Ιουλίου 2008

Οι Περιπέτειες του Ορθού Λόγου



Η εφαρμογή του Ορθού Λόγου, των κανόνων, δηλαδή, της τυπικής λογικής στις κρίσεις μας δεν αποτελούσε πάντοτε αυτονόητο εργαλείο. Ούτε επίσης το περιεχόμενο του Λογικού παρέμεινε αμετάβλητο στους χρόνους που πέρασαν.

Ο Ορθός Λόγος, μπορούμε να πούμε ότι «ανακαλύφτηκε» από τους αρχαίους Έλληνες στον καιρό της δόξας τους, και ότι με τη χρήση αυτού μπόρεσαν να παράγουν έργα θεατρικά, ποιητικά, φιλοσοφικά, επιστημονικά χωρίς να χρειαστεί να καταφύγουν στα δεκανίκια έξωθεν δυνάμεων, αποκαλύψεων, μυστηρίων, δεισιδαιμονιών και προλήψεων.

Η παρακμή του ελληνισμού συνοδεύεται μοιραία και με την εξορία και παρακμή του ορθολογισμού, εποχή που συμπίπτει με την άνοδο και επικράτηση του χριστιανισμού και που συνιστά τον πρώιμο Μεσαίωνα. Το νέο παράδειγμα που κυριαρχεί είναι αυτό της πίστης, του δόγματος, της σωτηρίας της ψυχής, της εξ’ αποκαλύψεως αλήθειας αντί της κριτικής σκέψης. Η Θεολογία πλέον ταυτίζεται με τη Φιλοσοφία που σε αντίθεση με αυτήν, εδράζεται σε ένα στενό πυρήνα ανορθολογισμών, αποκλεισμένων από κάθε λογική διερεύνηση. Ο Ορθός Λόγος χάνει την πρωτεύουσα θέση του στο Μεσαιωνικό αξιακό σύστημα, εκτοπιζόμενος από την Πίστη, σαν ιεραρχικά ανώτερη δύναμη προσέγγισης της αλήθειας.


Η επαναεισαγωγή της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στην Ευρώπη από τους Άραβες, με την κατάκτηση και κατοχή της Ιβηρικής, γίνεται κατά τον 8ο αιώνα, ενώ η προσπάθεια συμβιβασμού Πίστης και Λογικής και το πάντρεμα του Αριστοτελικού εμπειρισμού με το θεολογικό λόγο γίνεται αρκετά αργότερα, κατά τον 13ο αιώνα, με τον Θωμά Ακυινάτη. Από κει και πέρα, ο χρόνος αρχίζει να κυλά αντίστροφα πλέον για την πρωτοκαθεδρία της Πίστης.



Ο Ορθός Λόγος ξαναστήνεται, έμπλεος δόξης πλέον, στο βάθρο του κατά την Αναγέννηση και μετέπειτα στο Διαφωτισμό, (16ο-18ο αιώνα), με το να παίζει πρωτεύοντα ρόλο στη ρύθμιση της συμπεριφοράς των ανθρώπων, των μεταξύ τους σχέσεων και των σχέσεών τους με τη φύση. Η περαιτέρω έκρηξη των φυσικών επιστημών και πολύ αργότερα της τεχνολογίας θα του αποδώσει περισσότερα διαπιστευτήρια στα χρόνια που έρχονται.


Η υπέρμετρη όμως πίστη σε κάτι, στην προκειμένη περίπτωση στο Λογικό, δεν μπορεί παρά να γεννήσει αντίρροπες σκέψεις και δυνάμεις. Το ρομαντικό κίνημα κατά το 18ο-19ο αιώνα δεν αποτελεί παρά κίνημα εξύμνησης εννοιών και ιδιοτήτων παραγκωνισμένων από την ορθολογιστική λαίλαπα, όπως τα συναισθήματα, η φαντασία, το όνειρο, το ένστικτο, η διόραση.


Τόσο ο ύστερος 19ος όσο και ο πρώιμος 20ος αιώνας σημαδεύονται από την πάλη του ορθολογικού και του ρομαντικού στοιχείου, απόρροια της οποίας είναι διάφορα επί μέρους κινήματα και στάσεις. Ο σουρεαλισμός, για παράδειγμα, στις αρχές του 20ου αιώνα, δεν είναι παρά μια ρομαντική αντίδραση στην εξύμνηση της ψυχρής λογικής, σαν του μοναδικού και αξιόπιστου παράγοντα πρόσληψης και εξήγησης του κόσμου, είτε του φυσικού, είτε των κοινωνιών. Από την άλλη μεριά, η ανάδυση και επικράτηση της «τεχνοκρατικής» λογικής, στο δεύτερο μισό του ίδιου αιώνα, δεν είναι παρά απόρροια της εκρηκτικής ανάπτυξης της τεχνολογίας και του νέου τρόπου οργάνωσης των κοινωνικών και παραγωγικών σχέσεων.

Μέσα από την συνοπτική και αναπόφευκτα σχηματική αυτή ανασκόπηση, βλέπουμε την πορεία της Δύσης μέσα από διαδοχικούς κύκλους ορθολογικών και ανορθολογικών στάσεων, με πότε τη μία και πότε την άλλη στάση να κυριαρχεί.


Θα φανεί ίσως αρκετά παράξενο, αλλά το περιεχόμενο του Ορθού Λόγου δεν παρέμεινε αμετάβλητο στο χρόνο, καθώς αλλιώς αντιλαμβάνονταν το λογικό οι αρχαίοι μας πρόγονοι, αλλιώς οι μεσαιωνικοί συνάνθρωποί μας, αλλιώς ο Καρτέσιος και αλλιώς οι συγκαιρινοί μας. Για παράδειγμα, αν ο Ορθός Λόγος αποτελεί προϋπόθεση Ελευθερίας, στους αρχαίους ημών προγόνους, η ελευθερία εκλαμβανόταν στην αρνητική της εκδοχή, δηλαδή σαν «ελευθερία από» δουλεία, κ.λ.π., ενώ στον νεωτερικό άνθρωπο σαν «ελευθερία για να...», δηλαδή στην θετική της εκδοχή.

Δηλαδή, στην ερώτηση «τί είναι Λογικό;» καθ’ ένας απ’ αυτούς τους ιστορικούς ανθρώπους θα έδινε και διαφορετική απάντηση.

Οι διάφοροι τύποι της λογικής διαφέρουν ως προς τα αξιολογικά, μεθοδολογικά και διανοητικά τους εργαλεία και στο πώς κατανοούν τις σχέσεις ανάμεσα στο νου, τις επιθυμίες και τα συναισθήματα.

Παρά ταύτα, σε όσους συνεχίζουν ακράδαντα να πιστεύουν σε μια γραμμική και απαρέγκλιτη πορεία της Ιστορίας προς ό,τι φαντασιώνονται ότι συνιστά Πρόοδο ή τελική λύση, με την επικυριαρχία του Ορθολογικού επί των σκοτεινών δυνάμεων, θα ήθελα να επισημάνω ότι το Ανορθολογικό είναι όχι μόνο προ των πυλών, μα τις έχει ήδη διαβεί με όλη την ορμή και τον κουρνιαχτό μιας Μεσαιωνικής λεγεώνας.

Ήδη τις τελευταίες δεκαετίες, η αναβίωση και η επέλαση ενός εσμού ανορθολογισμών, όπως αστρολογία, ανατολικός μυστικισμός, ενεργειακή ιατρική, ομοιοπαθητική, ψευδοθρησκευτικές ή ημιεπιστημονικές θεραπείες, πνευματισμός, γιόγκα, κ.λ.π., δεν μπορεί να ιδωθεί παρά σαν αντίδραση στο βάρος και τον αντιανθρωπισμό του « Εργαλειακού/Τεχνοκρατικού Λόγου », ο οποίος και φέρεται σαν η κακέκτυπη, διαστρεβλωμένη εκδοχή του Ορθού Λόγου στη σύγχρονη εποχή.

Τί είναι όμως λογικό;
Μπροστά στην αμηχανία που γεννά η ερώτηση, ο μέσος άνθρωπος σήμερα, θ’ απαντήσει ότι λογικό είναι ό,τι χρήσιμο, ό,τι εξυπηρετεί τον ίδιο και την κοινωνία, εφ’ όσον φυσικά αποτελεί μέλος της. Αυτός ο τύπος λογικής όμως, που ασχολείται με τα μέσα και όχι με τους σκοπούς, θεωρώντας τούς τελευταίους λογικούς εφ’ όσον εξυπηρετούν δικές του επιδιώξεις, είναι τελείως ξένος με τον τύπο εκείνο της λογικής που πρεσβεύει ότι ένας στόχος μπορεί να είναι λογικός καθ’ εαυτόν, χωρίς απαραίτητα ν’ αναφέρεται σε κάποιο είδος υποκειμενικού κέρδους, (Δείτε, Max Horkheimer, «Η έκλειψη του Λόγου», εκδ. Κριτική, 1987). Ο τελευταίος αυτός τρόπος σκέψης απαντάται στα μεγάλα φιλοσοφικά συστήματα του Πλάτωνα και Αριστοτέλη και στον Γερμανικό Ιδεαλισμό και είναι φανερό ότι είναι παντελώς ξένος με τον τρέχοντα τρόπο κατανόησης της λογικότητας μιας πράξης για παράδειγμα.


Τι είναι ο Εργαλειακός Λόγος;
Είναι το είδος εκείνο της ορθολογικότητας που ασκούμε όταν υπολογίζουμε την οικονομικότερη προσαρμογή των μέσων σ’ ένα δεδομένο σκοπό. Η μεγίστη αποδοτικότητα, η καλύτερη αναλογία κόστους/αποτελέσματος είναι το κριτήριο επιτυχίας της. Ακόμη, ο Εργαλειακός Λόγος, βάζει στον πυρήνα του μια ανορθολογική, αλλά πάντα υστερόβουλη, αρχή την οποία κατόπιν θέλει να εξυπηρετήσει με ορθολογικό τρόπο.

33 σχόλια:

PN είπε...

Το πρόβλημα του προσδιορισμού της ορθολογικότητας είναι έντονο στα οικονομικά. Αν όχι στα νεοκλασσικα οικονομικά (αν και εκεί έχουν γίνει πολλές απόπειρες επαναπροσδιορισμού), στα ετερρόδοξα οικονομικά έχουν ξοδευτεί εκατοντάδες δέντρα του Αμαζονίου.

Ο εργαλειακός ορθολογισμός ορίζεται ως η μέγιστοποίηση της ωφέλειας με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. Αυτό βέβαια - και εδώ είναι η μόνη μου διόρθωση - δεν σημαίνει κατ' ανάγκη αποτελεσματικότητα ή αποδοτικότητα (τουλάχιστον κοινωνική).

Πάντως έχει πολύ ψωμί το θέμα και άπειρη οικονομική βιβλιογραφία.

cynical είπε...

Καλημέρα VK. Έχοντας υπ' όψιν μου το τελευταιο τευχος του NewScientist που αφιερωνει ενα μεγαλο μερος του στο προβλημα της απαξιωσης της λογικης, θα αναφερθω σε επομενη αναρτηση στις τελευταιες αποψεις νευροεπιστημονων σχετικά με το κατα πόσον οι ανθρωποι δρουν ορθολογικά. Γιαυτους (νευρο-τετοιους) ειναι φανερό ότι δεν δρουν. Παρομοιο αρθρο βρηκα επισης και στο Scientific American. Και οτι ειναι embedded στον εγκέφαλο περισοτερο δρασεις που λαμβανουν περισσοτερο υπ' όψιν την ομάδα...

Οπότε το ξανασυζητάμε.

Ανώνυμος είπε...

Ξεκινώντας τις διακοπές λέω να παρεκκλίνω λίγο από τις αυστηρότητες του ορθού και αυστηρού λόγου που μου προσάπτουν πολλοί. Να κάνω ανορθολογικές ατασθαλίες πνεύματος και σώματος…

Μόνο που φοβάμαι ότι θα πάθω ότι ο Βλάχος στην πόλη! Ποιος με σώζει τότε; Και χωρίς σύνδεση ΙΝΤΕΡΝΕΤ με βλέπω να είμαι απολωλός…

Α, μου λένε εδώ ότι κανείς δεν πέθανε μόνο από φόβο εκτός από έναν που πνίγηκε στη προσπάθειά του να… πνίξει το φόβο! Δεν θα το κάνω άρα θα επιβιώσω!

Καλές διακοπές και στα διαλλείματα να ρίχνουμε και κανένα σχόλιο έτσι για να συντηρείται η φλόγα. Μας περιμένουν δύσκολα στο κοινωνικό πεδίο τις μέρες του Σεπτέμβρη εξ αιτίας του… θερινού φεστιβάλ κοινοβουλευτικών έργων.

Στέργιος

cynical είπε...

Γειά σου Στέργιε. Φεύγοντας για διακοπές, να θυμάσαι ότι τα Internet Cafe ύπάρχουν σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας, πολλές φορές ειναι μασκαρεμενα σε περιπτερα, ή σε ψησταριες, αλλά ειναι εκει και προσφέρουν παρηγοριά στους αδιόρθωτους και εξαρτημένους.
Είμαι σίγουρη ότι θα επιβιώσεις και "με" και "χωρις" υπολογιστή.

Καλές διακοπές και σε σενα.

VAD είπε...

Με αφορμή την πολύ κατατοπιστική ανάρτησή σου για τον Ορθό Λόγο,θα ήθελα την άποψή σου για την απόπειρα κάποιων(βλέπε Ζουράρις)να συνταιριάξουν τον ορθολογιστή Θουκυδίδη με το....(δε χρησιμοποιώ επίθετο)Βυζάντιο....!!!
Καλή σου μέρα,cynical...

cynical είπε...

@VaD καλησπέρα. Λυπάμαι που θα σε απογοητεύσω αλλά τον Ζουράρι δεν τον παρακολουθώ, ούτε διαβαζω τα βιβλία του. Οι παραταιρες μιξεις είναι τραβηγμενες πάντα απο τα μαλλία, όπως και οι απόπειρες συνταιριασματος της αγνης και αμολυντης ορθοδοξιας με την αριστερα, ή των πατερικών κειμενων με τον Μαρξισμό. Ο Ζουράρις ήταν και σε αυτο το μέτωπο, όπως γνωριζεις.

Αλήθεια, πώς ερμηνευει τον Θουκιδιδη από την σκοπιά των πατέρων; Αν γνωριζεις, μην κρατας τετοια μυστικα για τον εαυτό σου και μόνο!!

Nikos Lioliopoulos είπε...

απόσπασμα απο σημείωμα του μεγαλύτερου κατα τη γνώμη μου Ελληνα ορθολογιστή, Ν Δήμου:

"....Ο ορθολογισμός για μένα ορίζει τα όρια της δημόσιας σκέψης, γνώσης και πράξης. Αυτής που μοιράζεται και ρυθμίζει (ή θα έπρεπε να) την κοινωνική ζωή μας. Η επιστήμη, η γνώση, η τεχνολογία. Είναι ο ΚΟΚ, ο σεβασμός του άλλου, η κατηγορική προσταγή του Καντ. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι νόμοι, οι κανόνες. Χωρίς αυτά δεν μπορούμε να ζήσουμε. Είναι η «ελευθερία από».

Αλλά μόνο με αυτά, πάλι δεν μπορούμε να ζήσουμε. Ζούμε με ότι βρίσκεται πέρα από τον ορθολογισμό: την αγάπη, την ομορφιά, την πίστη. Την τέχνη, το συναίσθημα, την θρησκεία. Αυτά μας γεμίζουν. Είναι τα περιεχόμενα του ιδιωτικού μας χώρου. Τα οποία όμως προϋποθέτουν την ύπαρξη του δημόσιου ορθολογισμού για να λειτουργήσουν ανεμπόδιστα. Είναι η «ελευθερία προς».

Ανορθολογισμός υπάρχει όταν ο ιδιωτικός χώρος ξεχύνεται στον δημόσιο. Όταν το πάθος μου δεν σέβεται την ελευθερία του άλλου. Όταν η δική μου πίστη πρέπει να επιβληθεί στους άλλους.

Συμπερασματικά: είμαι ορθολογιστής, για να μπορώ να μην είμαι. Oι μεγάλοι ποιητές που γνώρισα, από τον Ελύτη ως την Δημουλά, ήταν ορθολογιστές στην ζωή, για να μην είναι στην ποίηση."

cynical είπε...

Γειά σου Νίκο. Πολύ ωραίο το απόσπασμα του Δήμου που περέθεσες. Ειναι και αυτό το περα απο τον ορθολογισμο που μας κανει ανθρώπους, ειναι η παράλειψη αυτου του κομματιού που κανει τους ανθρώπους σημερα να απαξιώνουν τη λογική και να τρέχουν σε καθε ειδους ψευδοεπιστημες και ανατολικους μυστικισμούς.

Μάλιστα, η τελευταια προταση της αναρτησης ειναι ακριβως τα λογια του Δημου, όταν τον ειχα ρωτησει περσυ σε μια διαλεξη να μου δωσει εναν ορισμο του Εργαλειακού Λόγου.

Ανώνυμος είπε...

Εν αρχή ην ο Λόγος (του λογισμού)

Ανώνυμος είπε...

Καλησπέρα,cynical.Σε΄΄προκάλεσα΄΄,γιατί ήμουν
σίγουρος ότι θα είχες την ίδια θέση με μένα!Ναι, ήταν από τους πρώτους νεορθόδοξους,προσπάθησα κάποτε να τον παρακολουθήσω,λόγω θουκυδίδη κυρίως,τον οποίο λατρεύω,αλλά ομολογώ,εγώ ο ΄΄αγράμματος΄΄,εγκατέλειψα την απόπειρα και λογω του αταίριαστου(Θουκυδίδης -Βυζάντιο)και λόγω της ελιτίστικης χρήσης της γλώσσας από το μέγα διανοητή!Το ΄΄συναμφότερον΄΄,η μισγάγκεια΄΄,η ΄΄θεοείδεια΄΄,καπάκι ήρθαν και οι ακραίες θέσεις του για το βιβλίο Ιστορίας του Δημοτικού,σε πλήρη ταύτιση απόψεων με ο,τι συντηρητικότερο διαθέτει η ελληνική κοινωνία,άγριες και ανοίκειες επιθέσεις με κατινίστικο στιλ εναντίον ιστορικών επιστημόνων,η όλη εικόνα μόνο σε σύγχρονο διανοητή δεν παραπέμπει...

nelly είπε...

δεν ειναι παραδοξο? Η επισημη θρησκεια μας ("μας" που λεει ο λογος) λεγεται "Ορθο-δοξη"... αυτοαποκαλειται ετσι και ολοι την αποκαλουν ετσι...δεχονται αξιωματικα το χαρακτηρισμο σα να μη συμβαινει τιποτα...

Ανώνυμος είπε...

κι εσείς εύχεστε στους αναγνωστες σας "καλό μήνα" με τέτοιο περιπετειώδες ποστ ?

τι να περιμένουμε όταν ανοίξουν τα σχολεία δηλαδή ?

cynical είπε...

Καλημέρα VaD. Νομίζω πλέον ότι τον Ζουράρι τον εχουν πια για να γελάνε. Έτσι που διασύρεται ο ίδιος στα καναλια με καραγκιοζλίκια. Έχει πάρει γερή εθνικιστική στροφή. Το ίδιο και ο Καραμπελιάς. Αλλά δεν νομιζω ότι εχουν αμφοτεροι κανενα βαρος πια στα σύγχρονα πράγματα.

cynical είπε...

K. K.Κ.Μοίρη, τον Καντ τον ίδιο σας έχω φυλαγμένο, οταν ανοίξουν τα σχολεία...Αυτά ειναι η προθέρμανση.

cynical είπε...

Καλημέρα Νέλλη. Εμείς πήραμε την Ορθή-εκδοχή, οι άλλοι πήραν ομως την καθολικότητα. Τί είναι προτιμότερο;;
Α! Στην Ουκρανια ειχα συναντησει και την Ορθόδοξη-Καθολική Εκκλησία. Πρώτοι οι μάγγες!

Swell είπε...

Καλημέρα και καλό σας μήνα αγαπητή μου Αλσήνικαλ, ο ορθός λόγος έχει βρει πλέον τον εκφραστή του στην Ελλάδα. Είναι ο Τράγκας που εντοπίζει ως μεγαλύτερο πρόβλημα της κοινωνίας σήμερα, τον ΠΥΡΠΟΛΙΣΜΟ των αστυνομικών τμημάτων και των περιπολικών.

cynical είπε...

Εν Αρχή... λέει το ..ρητό. Όχι και στη συνέχεια..
Καλο μηνα de Profundis

cynical είπε...

Αν ο ορθός λόγος εκφράζεται στην Ελλάδα από τον Τράγκα, τότε ο Λιακόπουλος τί εκφράζει;

Και η κυβερνηση; Μην την αγνοείτε σας παρακαλώ.
Καλό μήνα swell.

VAD είπε...

Κι ο Καραμπελιάς; Ο παλιός αριστεριστής;
Το Ζουράρι τον πέτυχα περυσι σε μια διάλεξη εμετική εναντίον των ιστορικών επιστημόνων,με ακροατήριο ως επι το πλείστον παπάδες και παραπαπάδες!Όπως καταλαβαίνεις,αρνήθηκα ν'ανοίξω διάλογο μαζί του για τις παπαδ(ρ)ολογίες που εκτόξευε!
Καλή σου μέρα,cynical,καλο μήνα....

Ανώνυμος είπε...

εξαιρετική απάντηση με ταπώσατε.

cynical είπε...

κε De Profundis, μα τόσο κοντός είστε που σας τάπωσα!

cynical είπε...

VaD, δες το περιοδικό ΑΡΔΗΝ του γνωστού Καραμπελιά, www.ardin.gr kai βγαλε μονος σου συμπερασμα. Αναμεσα στους συντακτες ειναι και ο π. Μεταλληνός, ο Θ. Ζιάκας και άλλοι που μου διαφεύγουν.
Ναι τοσο ο Ζ. όσο και ο Κ., μαζι με την κίνηση www.antibaro.gr πρωτοστάτησαν για την αποσυρση του βιβλιου της ιστοριας το οποιο μετά δοθηκε κατ' αναθεση στον Κολιόπουλο (δες γιαυτον στο δικτυο).
Με το Ζουραρι μονο πλακα μπορεις να κανεις πια.
Καλό μήνα και σε σενα.

Alexandros είπε...

Όπως λες και εσυ cynical , ο ορθός λόγος επικράτησε και λόγω της επιστημονικής και τεχνολογικής έκρηξης. Τι από τα δύο έχει η Ελλάδα μας; Εκτός αν θεωρούμε επιστήμονες τους δικηγόρους (δεν έχω τίποτα με τον κλάδο) και τεχνολογική ανάπτυξη την παραγωγή φέτας και ελαιόλαδου. Με λίγα λόγια, είμαστε σε μεγάλα ζόρια. Από την μία η Ελληνορθόδοξη εθνικιστική κουλτούρα , από την άλλη η ανυπαρξία επιστημονικής και ορθολογικής σκέψης.

aerostatik είπε...

ευτυχώς ζω τις περιπέτειες του καθιστού λόγου.
(για τους ορθολογιστές που δεν καταλαβαίνουν = διακοπές )

cynical είπε...

@Αλέξανδρε, Οι δικηγόροι δεν ειναι επιστημονες! Για οσους εχουν αντιρρησεις, θα κανω ξεχωριστη αναρτηση!! Εμεις τι έχουμε; Στρωματοποιίες και κουφετοποιίες. Και προτροπες για ανάπτυξη και ανάθεση στους μαθητες να γραφουν εκθεσεις για την αναπτυξη. Με μαγεια και βουντου ζούμε.

cynical είπε...

Οι διακοπες ήρθαν , έφυγαν και θα ξαναεθουν από την Τριτη. Υπομονή aerostatik! Καλό σου μήνα!

ikonikos είπε...

@cynical, ενδιαφέρουσα η αναδρομή σου στην έννοια του Λόγου, και παρότι έχω ένσταση στην αρχή που γράφεις ότι το "πρόβλημα" του Διαφωτισμού ήταν ο Λόγος, στο τέλος μιλάς για εργαλειακό λόγο και τη διαφορά του από τον απροκατάληπτο λόγο στην οποία συμφωνώ. Απλά να συμπληρώσω και να τονίσω ότι το πρόβλημα του Διαφωτιστικού Λόγου δεν ήταν η χρήση του Λόγου και ο Ορθολογισμός αλλά ο Αντικειμενικός Ορθολογισμός, ο οποίος λαμβάνει ως a priori πηγή της Αλήθειας ένα δόγμα που πολλές φορές δεν βασίζεται καν στον Λόγο, όπως ήταν η ταύτιση των διαφωτιστών της Προόδου με την Ανάπτυξη.

Από εκεί ξεκίνησε το μεγάλο θέμα με τον αντικειμενικό ορθολογισμό, ότι έχτισε ορθολογικά με βάση μια απαραβίαστη και αντικειμενική αρχική θέση όλην την κοινωνική εξέλιξη. Και αυτό βέβαια επιτάθηκε με την παράλληλη προσπάθεια, ειδικά τον 19ο αιώνα, του καθορισμού της κοινωνίας και των κοινωνικών νόμων με βάση τους σκληρούς φυσικούς νόμους που οδήγησε και οδηγεί ακόμα στα μαζικά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Γι' αυτό και το πρόβλημα με τον ρομαντισμό ήταν ότι προσπάθησε να αισθητικοποιήσει το συναίσθημα ως υποτιθέμενη απάντηση στην "αντικειμενικοποίηση" της κοινωνικής ζωής, αλλά το μόνο που κατάφερε τελικά είναι να "ναρκώσει" τις μάζες και να γίνει η πρωτοποριακή καλλιτεχνική ψυχαγωγία των ελίτ της εποχής. Κι αυτό χωρίς να υποβαθμίζω το πολιτικό έργο αρκετών ρομαντικών στην προσπάθεια αφύπνισης της κοινωνίας.

Επίσης, διαφωνώ στο ότι η αρχαία έννοια της ελευθερίας ήταν το "ελευθερία από" και η νεωτερική-φιλελεύθερη το "ελευθερία να". Το αντίθετο ουσιαστικά συμβαίνει, διότι π.χ. η αρχαία ελληνική δημοκρατία βασίστηκε στην έννοια της αυτονομίας που είναι βέβαια περισσότερο συμβατή με το "ελευθερία να" - ελευθερία να δημιουργείς τους νόμους σου και τους νόμους της πόλης σου δηλ. τον κόσμο σου- παρά "ελευθερία από".

cynical είπε...

@Ιkonikos, καλημερα και καλη βδομαδα.
Σωστη η διευκρίνηση σου για τον τυπο του ορθολογισμού του Διαφωτισμού που δεν ηταν Υποκειμενικός. Συμφωνώ. Και για τα υπολοιπα, περι ρομαντισμού. Νομιζω ότι λιγο πολυ ειναι στο ιδιο πνευμα με την αναρτηση.

Αν ο αντικειμενικος Λογος εφτασε σημερα σε καποιο αδιεξοδο , ο Υποκειμενικος Λογος δεν ειναι σιγουρα η διεξοδος.

Σχετικά, με την τελευταια σου objection, αυτο που ηθελα να πω ειναι ότι στις αρχαίες κοινωνιες η προσωπικη ελευθερια ερχοταν δευτερη μπρος την συλλογικότητα, σε αντιθεση με σημερα. Αν αυτο συνιστά θετικα ή αρνητικη ελευθερια, μπορει να εχεις και δικαιο. Εγω ειχα υπ 'οψιν μου τον ορισμο του Berlin. Πιθανον να μην τον μετεφρασα σωστά. Σ' ευχαριστω για την υπόδειξη

ikonikos είπε...

Καλησπέρα cynical, ναι, σωστή η αναφορά σου στον Isaac Berlin-μάλλον το ανάποδο ήθελες να γράψεις. Πράγματι η προκαπιταλιστική κοινωνία βασιζόταν περισσότερο στη συλλογικότητα γι' αυτό και ήταν πιο κοντά στο "ελευθερία να" απ' ό,τι στο κατά βάση φιλελεύθερο "ελευθερία από".

Βέβαια, και ο υποκειμενιστικός Ορθολογισμός δεν είναι η λύση (με τη μεταμοντέρνα έννοια ότι ο καθένας έχει τη δική του "λογική αλήθεια" και ότι όλα περνούν ως "λογικά") , όπως δεν είναι και ο αντικειμενικός.
Όμως ο Δημοκρατικός Ορθολογισμός είναι η διέξοδος, διότι βασίζεται σε μια αυτοστοχαστική επιλογή ανάμεσα στην αυτονομία/δημοκρατία και στην ετερονομία που κάνει ο καθένας ατομικά, αλλά η επιλογή αυτή είναι απόλυτα αλληλένδετη με δημοκρατικούς κανόνες συλλογικής οργάνωσης και διαρκούς αυτο-θέσμισης της κοινωνίας.
Έτσι γλιτώνουμε και τον αντικειμενισμό και τον υποκειμενικισμό του Λόγου.

cynical είπε...

Καλημέρα Ikonikos. Που βρισκει καποιος περί "Δημοκρατικού Ορθολογισμού;" Ποιος τον εισηγαγε τον ορο κ.λ.π. Δεν τον εχω ξανακούσει.
Στα προσεχώς για διερευνηση. Δηλαδη μεταξυ του Αντικειμενικού και του Υποκειμενικού έρχεται σφήνα ο Δημοκρατικός ορθολογισμός;

ikonikos είπε...

Ναι, έχεις δίκιο cynical, παρέλειψα να το αναφέρω. Τον όρο τον εισήγαγε ο Τ. Φωτόπουλος και συγκεκριμένα για αναλυτική φιλοσοφική σύγκριση μεταξύ των ρευμάτων έχει ενδιαφέρον να διαβάσεις το κεφάλαιο 8: "Προς έναν Δημοκρατικό Ορθολογισμό" στο "ΠΔ - 10 Χρόνια Μετά".

cynical είπε...

Ναι ikonike. Σ'ευχαριστω για τη διευκρινηση. Το εχω το συγκεκριμενο βιβλιο, το οποιο και εχω σχεδον διαβασει πριν απο πολλά χρονια. Ευκαιρια να το ξαναπιασω.

piki piki ram είπε...

Με τη σειρά μου -και όχι ως μ.Χ. προφήτης- να επισημάνω κι εγώ ότι το Ανορθολογικό βρίσκεται ΕΝΤΟΣ των πυλών. Μπήκε σιγά-σιγά, χάρη σε αντιλήψεις σαν κι αυτή.

... και μόνον για επανατοποθέτηση πάνω σ' αυτή την ανάρτηση, θα άξιζε μια -στιγμιαία έστω- αναβίωση του ιστολογίου. Πέρα από τα πρόσωπα που εύστοχα, αλλά ανούσια αναφέρονται στα σχόλια, στο σώμα του κειμένου κυριαρχεί η αναμάσηση της αντιστροφής που προσέφερε η (βολτερική) πανεπιστημιακή "ενημέρωση" και η πλήρης (ως φαίνεται) αγνωσία περί χριστιανικών κοινοτήτων, πατερικής θεολογίας, αλλά και ιστορίας (πέρα από τον Χομπσμπάουμ και ό,τι σχετικό).

Έχοντας ταυτίσει τον άνθρωπο με τον στόχο του ωφελιμισμού, την δικαιοσύνη με το πολίτευμα του Μοντεσκιέ και έχοντας αποκλείσει την πιθανότητα ο άνθρωπος να μην προέκυψε από τυχαιότητα, τουλάχιστον θα έπρεπε να εξηγείτε γιατί υπάρχει αδικία, κατά συρροή ψεύδος, πόλεμος, προερχόμενος από την αντιχριστιανική Δύση του ορθού λόγου.

Η κρίση είναι και ευκαιρία.
Αν όχι, δώστε προσοχή στα όσα θα ακολουθήσουν, έχοντας κατά νου το παρόν σχόλιο.