Τρίτη 3 Μαΐου 2011

Εισοδηματική ανισότητα και οικονομική κρίση



Αν πριν το ξέσπασμα της κρίσης γινόταν συζήτηση για τα καλά της παγκοσμιοποίησης, η απάντηση από τους περισσότερους θα ήταν δεδομένη: Η παγκοσμιοποίηση δεν έφερε παρά ανάπτυξη και πλούτο, οι φτωχοί του τρίτου κόσμου είδαν τα εισοδήματά τους ν’ ανεβαίνουν από τα 2 δολάρια τη μέρα στα 2,20, (τα νούμερα δεν είναι ακριβή, αλλά όχι και μακριά από τα πραγματικά), καινούργιες οικονομίες βγήκαν στο τρίστρατο της γης με λόγο και αξιώσεις, ενώ ο πρώτος κόσμος δεν χόρταινε ν’ απολαμβάνει τους μαλακούς καναπέδες και τις βόλτες στα γυαλιστερά πατώματα των malls.


Όλα αυτά μέχρι πρόσφατα. Σήμερα, ελάχιστοι ή και κανένας δεν έχει πια την ίδια γνώμη. Με την κατάληξή της η παγκοσμιοποίηση, ήρθε και μάζεψε με το ένα χέρι όσα είχε δώσει με το άλλο, κι όχι μόνο αυτά, αλλά και άλλα, πολλά περισσότερα. Επιπλέον τότε άρχισαν να ερμηνεύουν αυτό που ήταν ήδη μπροστά στα μάτια τους, αλλά δεν μπορούσαν να καταλάβουν πόσο μεγάλη σημασία είχε: αφ’ ενός αυξανόταν ο πλούτος, αφ’ ετέρου αυξανόταν και η ανισοκατανομή του. Ο μεν πλούτος αποδείχτηκε εικονικός, μιας και βασιζόταν για τα νοικοκυριά σε δανεικά, (τα οποία βρέθηκαν να χρωστάνε και με το παραπάνω), η δε ανισοκατανομή οφειλόταν ακριβώς στα κέρδη που προσπορίζονταν τα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα από τα δανεικά των κατώτερων.


Η παγκοσμιοποίηση σήμερα δεν μπορεί να εννοηθεί εκτός της ανισοκατανομής των εισοδημάτων, ώστε τελικά να θεωρείται το ένα και το αυτό.


Ας δούμε για παράδειγμα στα παρακάτω γραφήματα, την χρονική εξέλιξη του δείκτη Gini για τις ΗΠΑ, ΗΒ και Ελλάδα. Ο δείκτης αυτός κινείται ανάμεσα στην τιμή μηδέν όταν πρόκειται για την απόλυτη ισοκατανομή, και στην τιμή 1, όταν ολόκληρο το ΑΕΠ βρίσκεται συγκεντρωμένο στα χέρια ενός και μόνο ατόμου.


Το γράφημα αυτό δείχνει τον δείκτη Gini για τις ΗΠΑ από το 1917 έως το 2007, όπου και αποτυπώνεται εύγλωττα η οικονομική ιστορία της χώρας. Παρατηρούμε ότι η περίοδος γύρω από το κραχ του 1929 χαρακτηρίζεται από ένα μέγιστο ανισοκατανομής, το οποίο και βλέπουμε να ξαναεμφανίζεται, όχι τυχαία, και στη σημερινή εποχή. Η χρονική περίοδος όπου η ανισοκατανομή παίρνει τις ελάχιστες τιμές, μεταπολεμικά δηλαδή μέχρι τις αρχές του ’80, αντιστοιχεί στα χρυσά μεταπολεμικά χρόνια της μεγάλης ανάπτυξης, και της εκπλήρωσης του αμερικανικού ονείρου. Η δεκαετία του ’80, όπου ο Gini αρχίζει να παίρνει την ανιούσα, αντιστοιχεί στην έναρξη της νεοφιλελεύθερης περιόδου, αρχής γενομένης με τα Reagan-omics.



Το γράφημα αυτό αναφέρεται στο ΗΒ. Το εμφανέστατο άλμα του δείκτη Gini συμπίπτει με την έλευση της Θάτσερ, ενώ η μετέπειτα περίοδος διακυβέρνησης από τους εργατικούς, οι οποίοι ουσιαστικά δεν άλλαξαν πολιτικές, διατηρεί την ανισοκατανομή στο μέγιστο της προηγούμενης εποχής.

Εδώ έχουμε το ίδιο, αλλά για την Ελλάδα και για τη χρονική περίοδο από το 1960 έως και σήμερα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρώτη περίοδος Παπανδρέου, όπου από το 1981 που ανήλθε στην εξουσία, μέχρι περίπου το 1987, ο δείκτης Gini παίρνει σταθερά την κατηφόρα. Αν θυμάστε, ήταν τότε που είχε ανεβάσει τη φορολογία των επιχειρήσεων στο 45%. Από το 1990 όμως και μετά, με τους λεγόμενους «εκσυγχρονιστές», ο Gini αρχίζει να παίρνει την αντίθετη πορεία προς την κορυφή. Συγκρίνοντας τις τιμές του δείκτη αυτού σήμερα, ανάμεσα στις ΗΠΑ, ΗΒ και Ελλάδα, στην τελευταία φαίνεται να παίρνει την υψηλότερη τιμή, τουτέστιν η ανισοκατανομή του πλούτου στη χώρα μας αποτελεί πρωτειά, για την οποία και οφείλουμε να υπερηφανευόμαστε.


Μέσα από τα τρία αυτά παραδείγματα γίνεται πλέον φανερό ότι η ανισοκατανομή του πλούτου αποτελεί το βασικό αποτύπωμα της παγκοσμιοποίησης. Ποιοι όμως είναι οι μηχανισμοί πίσω από την ανακατανομή; Ο κυριότερος είναι η φορολογική πολιτική, και ακολουθούν η αναδιανομή της γης, και η δημόσια εκπαίδευση, (ναι αυτή, που πάει τώρα να αναμορφωθεί!).


Η συσχέτιση ανάμεσα στην ανισοκατανομή του πλούτου και τη φορολογική πολιτική φαίνεται πολύ καθαρά στο επόμενο γράφημα, το οποίο αφορά τη Νέα Ζηλανδία την περίοδο 1984-2008.


Η μπλε γραμμή δείχνει τη μεταβολή του δείκτη Gini, ενώ η ροζ, τη μεταβολή του ανώτερου φορολογικού συντελεστή. Η χρονιά που οι δυο καμπύλες διασταυρώνονται είναι γύρω στο 1987, χρονιά η οποία και σηματοδοτεί την έναρξη των πιο φιλικών προς το κεφάλαιο πολιτικών. Έτσι, η έναρξη της περιόδου μεταφοράς πλούτου, συμπίπτει ακριβώς με την κατακρήμνιση του μέγιστου συντελεστή, από το 70% στο 35%.


Ξαναγυρίζοντας στο πρώτο γράφημα, που αφορά στις ΗΠΑ, ακόμα και με μια γρήγορη ματιά, διαπιστώνει κανείς ότι οι περίοδοι που προηγήθηκαν των μεγάλων κρίσεων, του 1929 και της σημερινής, ήταν περίοδοι μεγάλης ανισοκατανομής του πλούτου. Γεννάται, λοιπόν, εύλογα το ερώτημα, αν κατά πόσον υπάρχει συσχέτιση και αιτιακή σχέση ανάμεσα σ’ αυτά τα δυό. Μπορεί δηλαδή μια τέτοια ανισοκατανομή να οδηγήσει σε οικονομική κρίση, και μάλιστα αυτού του μεγέθους;

Η απάντηση, φαίνεται να είναι, πως ναι. Μπορεί! Και τούτο, διότι τα χαμηλά εισοδήματα, καθώς η ανισότητα διευρύνεται, αναγκάζονται να δανείζονται όλο και περισσότερα χρήματα, τα οποία τους τα παρέχουν από το πλεόνασμά τους τα υψηλότερα εισοδήματα, αυξάνοντας έτσι τα κέρδη τους, και επιτείνοντας το εισοδηματικό άνοιγμα. Μέσα σ' ένα τέτοιο λοιπόν, θετικά ανατροφοδοτούμενο κύκλο, η οικονομική ανισορροπία και κρίση δεν είναι μακριά.


Η ανισοκατανομή εισοδήματος σε μια κοινωνία, πέρα από οικονομικές κρίσεις μπορεί να φέρει και άλλα δεινά, όπως για παράδειγμα, κοινωνικά προβλήματα, επιπτώσεις στην υγεία, ψυχική και σωματική, και λοιπά με τα οποία θα ασχοληθούμε σε επόμενο ποστ. Ενδεικτικά όμως, θα παρουσιάσουμε το παρακάτω γράφημα, το οποίο για μια πλειάδα χωρών της πρώτης γραμμής μόνο, δείχνει τη συσχέτιση ανάμεσα στην ανισοκατανομή του εισοδήματος και τους δείκτες κοινωνικής υγείας. Πράγματι, οι ΗΠΑ με τη μεγαλύτερη ανισοκατανομή, παρουσιάζουν και τα περισσότερα προβλήματα, ενώ τα λιγότερα βρίσκονται στις σκανδιναβικές με τη μικρότερη διαφορά στη μοιρασιά του πλούτου.

Κλείνοντας, θα ήθελα να μπορούσα να γράψω περισσότερα για μας. Προς το παρόν όμως, θα περιοριστώ σε ερωτήσεις. Στην Ελλάδα, όπως παρατηρήσαμε προηγουμένως, ο δείκτης Gini παίρνει μια από τις υψηλότερες τιμές ανάμεσα στις χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου, εξέλιξη για την οποία υπεύθυνες είναι όλες οι κυβερνήσεις από το 1989 και μετά. Προφανώς πέρα από το φορολογικό σύστημα που βοήθησε, υπήρχαν και άλλοι παράγοντες που ενίσχυσαν την εισοδηματική ανισότητα. Ποιοι ήταν αυτοί; Προς ποια κατεύθυνση έγινε η μεταφορά πλούτου; Ποιο το μερτικό ευθύνης στην παρούσα κρίση; κλπ, κλπ.



Υ.Γ. Οι τιμές του δείκτη Gini για την Ελλάδα ειναι απο τη μελετη του καθ. των ΤΕΙ Χρ. Φράγκου, και τις βρήκα εδώ

13 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Για το ίδιο θέμα (αλλά και για άλλα σχετικά θέματα) στοιχεία και στο http://cornel.capitalblogs.gr/showArticle.asp?id=30579&blid=95

the elf at bay είπε...

Ωραίο το κείμενο, κατατοπιστικοί οι πίνακες αλλά και ιδιαίτερα αγχωτικό!

cynical είπε...

Aνωνυμε ενδιαφεροντα τα ανθρα που παραπεμπεις. ευχαριστω.

cynical είπε...

elf,

αλλο να το λες, οτι αυξηθηκε η ανισοτητα , κι αλλο να το βλεπεις ολοζωντανο. Αν ισχυει το ρημα "τρωω' σε ολους τους χρονους, εδω φαινεται καθαρα, ποιοιπηραν τη μεριδα του λεοντος.

Αντι να αγχωνομαστε ας δουμε με ποιο τροπο θα ανατρεψουμε τη φορά των καμπυλών. Να τις αναγκασουμε να γυρισουν προς τα κατω.

Θανασης Ξ. είπε...

Πολύ ωραία μελέτη. Με εξέπληξε η πτώση του δείκτη την περίοδο του Αντρέα. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν, που βγαίνουν τώρα οι μ... και 'κατηγορούν' την περίοδο εκείνη, ώς 'ένοχη'. Λες ο 'λαοπλάνος' να ήταν ..σοσιαλιστής;;.....

cynical είπε...

Θαναση,

αυτο που τον κατηγορουν ειναι οτι εκανε σοσιαλιστικη πολιτικη με δανεικα. Γιαυτο και αυξηθηκε το χρεος. Ετσι λενε.

Οταν ομως μετα απο το 1990 αρχισε παλι ο Gini να ανεβαινει γιατι ανεβαινε ταυτοχρονα και το δημοσιο χρεος; Τι λενε τοτε γιαυτο;


Ο Αντρεας ειχε δωσει αυξησεις στους μισθωτους και ειχε οντως αυξησει τον ανωτατο φορολογικο συντελεστη για τις επιχειρησεις. Ετσι εκανε αναδιανομη, και αυτο το πραγμα αποτυπωνεται καθαρα, Για 9 συνεχεις χρονιες, ο Gini μειωνοταν.

Το τι ηταν ο Αντρεας, θα πρεπει να καταληξουμε στον ορισμο του σοσιαλιστη, με "ι". Με βαση ομως αυτο το διαγραμμα, ήταν.

Ολοι ακουμε, αλλα και το νοιωθουμε συναμα, οτι η ανισοκατανομη ειναι κακο πραγμα για μια κοινωνια. Αυτο που ψαχνω ειναι να βρω συσχετιση αναμεσα σ' αυτο το δεικτη και την οικονομικη αναπτυξη. Μεχρι τωρα, απ' οσα εχω διαβασει δεν υπάρχει ομοφωνια. Η ταση ειναι μαλλον προς την κατευθυνση της μειωσης του ρυθμου αναπτυξης στις (πολυ) ανισες κοινωνιες.

Napo είπε...

Μπορεις σε παρακαλω να βαλεις διπλα σε αντιπαραβολη το γραφημα του αεπ για να μπορεσεις να αποδειξεις πως η ανισοτητα δεν οφειλεται στη δημιουργια νεου πλουτου αλλα στην μεταφορα του απο τα χαμηλοτερα στα υψηλοτερα?

Napo είπε...

θελω να πω δηλαδη για να γινω πιο αντιληπτος εαν π.χ. εχεις την NINTENDO και τη SEGA το 1990 να μοιραζονται την αγορα ηλεκτρονικων παιχνιδιων σε 70% και 30% μια πιτα 1δις δηλαδη 700εκατ ο ενας και 300 ο αλλος εχεις μια ανισοτητα 400εκατ δηλαδη 40%

Το 1998 εχεις τη SONY να εχει το 80% της αγορας και την NINTENDO και SEGA απο 15% και 5% σε ενα συνολο ομως 6δις προφανως η SONY εχει 5δις και η NINTENDO 1δις και η SEGA 300εκατ δηλαδη η ανισοτητα ειναι πανω απο 4δις δηλαδη 70% ανισοτητα εναντι του 40% που ειπαμε πριν

Τα κατωτερα στρωματα ομως δεν εχουν χασει τιποτα ισα ισα που εχουν κερδισει παρα πολλα σχεδον 50% αυξηση η NINTENDO

Επισης εχει κερδισει η ανθρωποτητα γιατι παρηχθει πλουτος 5πλασιος απο το παρελθον και αρα η τεχνολογια και η κοινωνια ειδε βελιτωση των υπηρεσιων και της αποδοσης της τεχνολογιας κατα 500% (εαν λαβει υποψη του και τα τεχνικα στοιχεια της επεξεργαστικης ισχυης και του ρεαλισμου των γραφικων μιλαμε για εκατ. φορες βελτιωση)

cynical είπε...

Ναπο

εδω μιλαμε μονο για την ανισοκατανομη, ακομα και αν τα κατωτερα εισοδηματα αυξησαν σε απολυτα νουμερα το εισοδημα τους, αλλά ταυτοχρονα μικραιναν το μεριδιο τους στην πιτα.

Η ιδια η ανισοκατανομη δημιουργει προβληματα που ειναι παρα πολλα, οπως κοινωνικης συνοχης, εμπιστοσυνης εμπαιδωσης αισθηματος δικαιου, αλλα και προσβασης σε αγαθα και υπηρεσιες, τα οποια οσο αυξανει η ανισοτητα γινονται ολο και πιο δυσπροσιτα...

αλλα αυτο ειναι ενα αλλο κεφαλαιο

Napo είπε...

...ακριβως

eparistera είπε...

Η πραγματικότητα στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες δεν έχει καμία σχέση με αυτό που θέλει, μάλλον, να υποστηρίξει ο Napo και είναι όπως ακριβώς περιγράφεται στο άρθρο. Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, αρχικά στις ΗΠΑ και τη Βρετανία και κατόπιν στις υπόλοιπες αναπτυγμένες χώρες οι πραγματικοί μισθοί αρχίζουν να μειώνονται. Σε μερικές μάλιστα η μείωση αυτή ήταν ιδιαίτερα έντονη. Για του λόγου το αληθές, και επειδή πρέπει πάντα να μιλάμε με στοιχεία, να και μερικές πρόχειρες διευθύνσεις πάνω στο θέμα.
http://www.oecd.org/dataoecd/8/57/2080222.pdf
http://www.diw.de/documents/publikationen/73/diw_01.c.342371.de/diw_wr_2009-28.pdf
Ταυτόχρονα, και σα να μην έφτανε αυτό, η φορολογία ων εταιρικών κερδών μειώνεται κατακόρυφα σαν αποτέλεσμα της μείωσης των αντίστοιχων φορολογικών συντελεστών ενώ αυξάνεται τόσο η άμεση φορολογία των χαμηλών εισοδημάτων όσο και η έμμεση φορολογία που πλήττει επίσης τα χαμηλά εισοδήματα. Και πάλι εντελώς πρόχειρα
http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=REV
http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?query=BOOKMARK_DS-055290_QID_-213FA30A_UID_-
http://docs.glotta.ntua.gr/International/OECD/1009151etemp.pdf
http://www.oecd.org/document/60/0,2340,en_2649_34533_1942460_1_1_1_1,00
Όσο για το ΑΕΠ την αύξησή του αλλά και τη σύνθεσή του κάποια άλλη φορά.

ιωαννίδης κυριάκος είπε...

Η παγκοσμιοποίηση έρχεται ανεξάρτητα από το τι θέλουμε εμείς. Το δικό μας πρόβλημα πως θα την διαχειριστούμε προς το συμφέρον μας.Θυμηθείτε τι έλεγε και έγραφε ο Δημοσθένης για τους Μακεδόνες. Όσο για τα καλά και μεγάλα λόγια περί Ανδρέα, έχω διαφορετική άποψη, γιατί εμείς εδώ υμνούμε αυτόν που ξοδεύει τον πλούτο και μάλιστα ανεύθυνα και όχι αυτόν που τον δημιουργεί. Σοβαρό μειονέκτημα της φυλής μας, ούτε είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς μας. Όλα τα εκτιμούμε επιφανειακά και για αυτό πηγαίνουμε κατά καιρούς στο ΔΝΤ. Μας λείπει η σύνεση. Orimos

cynical είπε...

κυριακο, η παγκοσμιοποιηση δεν ειναι φυσικο φαινομενο. Ειναι αποτελεσμα πολυ συγκεκριμενων ρυθμισεων/απορρυθμισεων.