Εισοδηματική ανισότητα και οικονομική κρίση

Αν πριν το ξέσπασμα της κρίσης γινόταν συζήτηση για τα καλά της παγκοσμιοποίησης, η απάντηση από τους περισσότερους θα ήταν δεδομένη: Η παγκοσμιοποίηση δεν έφερε παρά ανάπτυξη και πλούτο, οι φτωχοί του τρίτου κόσμου είδαν τα εισοδήματά τους ν’ ανεβαίνουν από τα 2 δολάρια τη μέρα στα 2,20, (τα νούμερα δεν είναι ακριβή, αλλά όχι και μακριά από τα πραγματικά), καινούργιες οικονομίες βγήκαν στο τρίστρατο της γης με λόγο και αξιώσεις, ενώ ο πρώτος κόσμος δεν χόρταινε ν’ απολαμβάνει τους μαλακούς καναπέδες και τις βόλτες στα γυαλιστερά πατώματα των malls.

Όλα αυτά μέχρι πρόσφατα. Σήμερα, ελάχιστοι ή και κανένας δεν έχει πια την ίδια γνώμη. Με την κατάληξή της η παγκοσμιοποίηση, ήρθε και μάζεψε με το ένα χέρι όσα είχε δώσει με το άλλο, κι όχι μόνο αυτά, αλλά και άλλα, πολλά περισσότερα. Επιπλέον τότε άρχισαν να ερμηνεύουν αυτό που ήταν ήδη μπροστά στα μάτια τους, αλλά δεν μπορούσαν να καταλάβουν πόσο μεγάλη σημασία είχε: αφ’ ενός αυξανόταν ο πλούτος, αφ’ ετέρου αυξανόταν και η ανισοκατανομή του. Ο μεν πλούτος αποδείχτηκε εικονικός, μιας και βασιζόταν για τα νοικοκυριά σε δανεικά, (τα οποία βρέθηκαν να χρωστάνε και με το παραπάνω), η δε ανισοκατανομή οφειλόταν ακριβώς στα κέρδη που προσπορίζονταν τα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα από τα δανεικά των κατώτερων.

Η παγκοσμιοποίηση σήμερα δεν μπορεί να εννοηθεί εκτός της ανισοκατανομής των εισοδημάτων, ώστε τελικά να θεωρείται το ένα και το αυτό.

Ας δούμε για παράδειγμα στα παρακάτω γραφήματα, την χρονική εξέλιξη του δείκτη Gini για τις ΗΠΑ, ΗΒ και Ελλάδα. Ο δείκτης αυτός κινείται ανάμεσα στην τιμή μηδέν όταν πρόκειται για την απόλυτη ισοκατανομή, και στην τιμή 1, όταν ολόκληρο το ΑΕΠ βρίσκεται συγκεντρωμένο στα χέρια ενός και μόνο ατόμου.

Το γράφημα αυτό δείχνει τον δείκτη Gini για τις ΗΠΑ από το 1917 έως το 2007, όπου και αποτυπώνεται εύγλωττα η οικονομική ιστορία της χώρας. Παρατηρούμε ότι η περίοδος γύρω από το κραχ του 1929 χαρακτηρίζεται από ένα μέγιστο ανισοκατανομής, το οποίο και βλέπουμε να ξαναεμφανίζεται, όχι τυχαία, και στη σημερινή εποχή. Η χρονική περίοδος όπου η ανισοκατανομή παίρνει τις ελάχιστες τιμές, μεταπολεμικά δηλαδή μέχρι τις αρχές του ’80, αντιστοιχεί στα χρυσά μεταπολεμικά χρόνια της μεγάλης ανάπτυξης, και της εκπλήρωσης του αμερικανικού ονείρου. Η δεκαετία του ’80, όπου ο Gini αρχίζει να παίρνει την ανιούσα, αντιστοιχεί στην έναρξη της νεοφιλελεύθερης περιόδου, αρχής γενομένης με τα Reagan-omics.

Το γράφημα αυτό αναφέρεται στο ΗΒ. Το εμφανέστατο άλμα του δείκτη Gini συμπίπτει με την έλευση της Θάτσερ, ενώ η μετέπειτα περίοδος διακυβέρνησης από τους εργατικούς, οι οποίοι ουσιαστικά δεν άλλαξαν πολιτικές, διατηρεί την ανισοκατανομή στο μέγιστο της προηγούμενης εποχής.

Εδώ έχουμε το ίδιο, αλλά για την Ελλάδα και για τη χρονική περίοδο από το 1960 έως και σήμερα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρώτη περίοδος Παπανδρέου, όπου από το 1981 που ανήλθε στην εξουσία, μέχρι περίπου το 1987, ο δείκτης Gini παίρνει σταθερά την κατηφόρα. Αν θυμάστε, ήταν τότε που είχε ανεβάσει τη φορολογία των επιχειρήσεων στο 45%. Από το 1990 όμως και μετά, με τους λεγόμενους «εκσυγχρονιστές», ο Gini αρχίζει να παίρνει την αντίθετη πορεία προς την κορυφή. Συγκρίνοντας τις τιμές του δείκτη αυτού σήμερα, ανάμεσα στις ΗΠΑ, ΗΒ και Ελλάδα, στην τελευταία φαίνεται να παίρνει την υψηλότερη τιμή, τουτέστιν η ανισοκατανομή του πλούτου στη χώρα μας αποτελεί πρωτειά, για την οποία και οφείλουμε να υπερηφανευόμαστε.

Μέσα από τα τρία αυτά παραδείγματα γίνεται πλέον φανερό ότι η ανισοκατανομή του πλούτου αποτελεί το βασικό αποτύπωμα της παγκοσμιοποίησης. Ποιοι όμως είναι οι μηχανισμοί πίσω από την ανακατανομή; Ο κυριότερος είναι η φορολογική πολιτική, και ακολουθούν η αναδιανομή της γης, και η δημόσια εκπαίδευση, (ναι αυτή, που πάει τώρα να αναμορφωθεί!).

Η συσχέτιση ανάμεσα στην ανισοκατανομή του πλούτου και τη φορολογική πολιτική φαίνεται πολύ καθαρά στο επόμενο γράφημα, το οποίο αφορά τη Νέα Ζηλανδία την περίοδο 1984-2008.

Η μπλε γραμμή δείχνει τη μεταβολή του δείκτη Gini, ενώ η ροζ, τη μεταβολή του ανώτερου φορολογικού συντελεστή. Η χρονιά που οι δυο καμπύλες διασταυρώνονται είναι γύρω στο 1987, χρονιά η οποία και σηματοδοτεί την έναρξη των πιο φιλικών προς το κεφάλαιο πολιτικών. Έτσι, η έναρξη της περιόδου μεταφοράς πλούτου, συμπίπτει ακριβώς με την κατακρήμνιση του μέγιστου συντελεστή, από το 70% στο 35%.

Ξαναγυρίζοντας στο πρώτο γράφημα, που αφορά στις ΗΠΑ, ακόμα και με μια γρήγορη ματιά, διαπιστώνει κανείς ότι οι περίοδοι που προηγήθηκαν των μεγάλων κρίσεων, του 1929 και της σημερινής, ήταν περίοδοι μεγάλης ανισοκατανομής του πλούτου. Γεννάται, λοιπόν, εύλογα το ερώτημα, αν κατά πόσον υπάρχει συσχέτιση και αιτιακή σχέση ανάμεσα σ’ αυτά τα δυό. Μπορεί δηλαδή μια τέτοια ανισοκατανομή να οδηγήσει σε οικονομική κρίση, και μάλιστα αυτού του μεγέθους;

Η απάντηση, φαίνεται να είναι, πως ναι. Μπορεί! Και τούτο, διότι τα χαμηλά εισοδήματα, καθώς η ανισότητα διευρύνεται, αναγκάζονται να δανείζονται όλο και περισσότερα χρήματα, τα οποία τους τα παρέχουν από το πλεόνασμά τους τα υψηλότερα εισοδήματα, αυξάνοντας έτσι τα κέρδη τους, και επιτείνοντας το εισοδηματικό άνοιγμα. Μέσα σ' ένα τέτοιο λοιπόν, θετικά ανατροφοδοτούμενο κύκλο, η οικονομική ανισορροπία και κρίση δεν είναι μακριά.

Η ανισοκατανομή εισοδήματος σε μια κοινωνία, πέρα από οικονομικές κρίσεις μπορεί να φέρει και άλλα δεινά, όπως για παράδειγμα, κοινωνικά προβλήματα, επιπτώσεις στην υγεία, ψυχική και σωματική, και λοιπά με τα οποία θα ασχοληθούμε σε επόμενο ποστ. Ενδεικτικά όμως, θα παρουσιάσουμε το παρακάτω γράφημα, το οποίο για μια πλειάδα χωρών της πρώτης γραμμής μόνο, δείχνει τη συσχέτιση ανάμεσα στην ανισοκατανομή του εισοδήματος και τους δείκτες κοινωνικής υγείας. Πράγματι, οι ΗΠΑ με τη μεγαλύτερη ανισοκατανομή, παρουσιάζουν και τα περισσότερα προβλήματα, ενώ τα λιγότερα βρίσκονται στις σκανδιναβικές με τη μικρότερη διαφορά στη μοιρασιά του πλούτου.

Κλείνοντας, θα ήθελα να μπορούσα να γράψω περισσότερα για μας. Προς το παρόν όμως, θα περιοριστώ σε ερωτήσεις. Στην Ελλάδα, όπως παρατηρήσαμε προηγουμένως, ο δείκτης Gini παίρνει μια από τις υψηλότερες τιμές ανάμεσα στις χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου, εξέλιξη για την οποία υπεύθυνες είναι όλες οι κυβερνήσεις από το 1989 και μετά. Προφανώς πέρα από το φορολογικό σύστημα που βοήθησε, υπήρχαν και άλλοι παράγοντες που ενίσχυσαν την εισοδηματική ανισότητα. Ποιοι ήταν αυτοί; Προς ποια κατεύθυνση έγινε η μεταφορά πλούτου; Ποιο το μερτικό ευθύνης στην παρούσα κρίση; κλπ, κλπ.

Υ.Γ. Οι τιμές του δείκτη Gini για την Ελλάδα ειναι απο τη μελετη του καθ. των ΤΕΙ Χρ. Φράγκου, και τις βρήκα εδώ