Οι κακές συνέπειες του ανταγωνισμού

του Ν. P.

Με αφορμή την πρόσφατη ανάρτηση της Cynical «Τα δώρα των ιδιωτικοποιήσεων» (23/5/2011), ήθελα να πω συμπληρωματικά μερικά πράγματα:

• Το θεωρητικό μέρος. Οι φοιτητές στις οικονομικές σχολές μαθαίνουν ότι οι αγορές διατάσσονται ως εξής: Η κοινωνικά ωφελιμότερη αγορά είναι ο ελεύθερος ανταγωνισμός: Παράγονται οι μεγαλύτερες ποσότητες κάποιου αγαθού ή υπηρεσίας και διατίθενται στη χαμηλότερη τιμή ανά μονάδα. Η δυσμενέστερη αγορά είναι το μονοπώλιο: παράγονται οι μικρότερες ποσότητες κάποιου αγαθού ή υπηρεσίας και διατίθενται στην υψηλότερη τιμή ανά μονάδα. Το ολιγοπώλιο είναι και από τις δύο απόψεις, (ποσότητα – τιμή), κάπου στη μέση. Αν μάλιστα υπάρχει συνεννόηση μεταξύ των ανταγωνιστών μιλάμε για καρτέλ και σχεδόν εξομοιώνεται με μονοπώλιο, ενώ αν δεν υπάρχει καμία συνεννόηση φτάνουμε περίπου στον ελεύθερο ανταγωνισμό. Άρα, με βάση τα παραπάνω, ο καθένας νομιμοποιείται να βγαίνει και να λέει ότι μας συμφέρει ο ανταγωνισμός. ΟΜΩΣ ΠΡΟΣΟΧΗ!, (αυτό δεν λέγεται στους φοιτητές), η βασική υπόθεση για να φτάσουμε στα πιο πάνω συμπεράσματα, είναι ότι ο κάθε παραγωγός μεγιστοποιεί τα κέρδη του. Αν ένα μονοπώλιο δεν στοχεύει σε μεγιστοποίηση των κερδών του, και τέτοιο είναι ένα κρατικό μονοπώλιο, μια επιχείρηση κοινής ωφέλειας, κλπ, δεν μπορούμε με κανέναν τρόπο να φτάσουμε στα πιο πάνω συμπεράσματα. Ίσα – ίσα, επειδή ένα μονοπώλιο έχει οικονομίες κλίμακας που δεν μπορούν να τις φτάσουν 2 – 3 ανταγωνιστές που μοιράζονται την αγορά, τότε ένα τέτοιο μη – κερδοσκοπικό μονοπώλιο είναι η βέλτιστη κοινωνικά λύση. Από εδώ και πέρα μπορούν να επιστρατευτούν άλλου τύπου επιχειρήματα εναντίον ενός κρατικού μονοπωλίου σχετικά με γραφειοκρατία, έλλειψη κινήτρων κλπ, αλλά πάντως να ξεκαθαρίσουμε ότι τα συμπεράσματα της θεωρητικής ανάλυσης των αγορών καταρρέουν

• Το πρακτικό μέρος. Έστω ότι τα άλλα επιχειρήματα που ανέφερα, γραφειοκρατία, έλλειψη κινήτρων, κλπ, ισχύουν, (και πράγματι ισχύουν σε μεγάλο βαθμό). Εδώ πρέπει να σκεφτούμε δύο πράγματα.
• α) Κάθε μεγάλος οργανισμός, δημόσιος ή ιδιωτικός παρουσιάζει δυσλειτουργίες όταν γιγαντώνεται, δεν είναι αυτό χαρακτηριστικό μόνο του δημόσιου οργανισμού. Όσοι από εμάς έχουν δουλέψει σε ιδιωτικές πολυεθνικές εταιρείες μεγέθους αρκετών δεκάδων χιλιάδων υπαλλήλων το ξέρουν. Οι απέξω το αγνοούν. Φυσικά, μια δημόσια επιχείρηση ενός διαλυμένου κράτους μπορεί να φτάσει σε σημείο που μια ιδιωτική εταιρεία δεν θα φτάσει, ενδεχομένως, ποτέ: Πολιτικές παρεμβάσεις, υπερδιορισμοί, ευνοιοκρατία, κλπ. Αυτό όμως δεν είναι απαραίτητο να γίνει. Ειδικά, στο παρελθόν, όταν ο ιδιωτικός τομέας είχε περιοριστεί σε κάποιους κλάδους και δεν είχε τις σημερινές βλέψεις, οι δημόσιοι οργανισμοί όχι μόνο δούλευαν ικανοποιητικά αλλά έφεραν σε πέρας τεράστια έργα υποδομής που ποτέ κανένας ιδιώτης δεν θα αναλάμβανε λόγω της τεράστιας επένδυσης και του μεγάλου χρόνου απόσβεσης. Όταν όμως από το ΄80 και μετά ο ιδιωτικός τομέας είδε τα κέρδη του να μειώνονται και θέλησε να επεκταθεί, παίρνοντας μάλιστα έτοιμες τις υποδομές για να τις εκμεταλλευτεί, οι πολιτικές παρεμβάσεις, οι υπερδιορισμοί κλπ, κλπ διάβρωσαν τους δημόσιους οργανισμούς. Θέλω να πω με λίγα λόγια ότι ένας δημόσιος οργανισμός ΜΠΟΡΕΙ κάτω από κάποιες προϋποθέσεις να λειτουργήσει ικανοποιητικά, το έχει κάνει στο παρελθόν και στην Ελλάδα και παντού στον κόσμο.
• β) Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι μια ιδιωτική επιχείρηση θα είνα πάντα πιο αποτελεσματική από μια δημόσια, πρέπει να αναλογιστούμε μήπως τα κοινωνικά οφέλη της αποτελεσματικότητας αυτής εξανεμίζονται από τα υψηλά κέρδη που θέλει να επιτύχει ο ιδιώτης. Πέρα από τα παραδείγματα που δίνει η Cynical στην ανάρτησή της, εγώ θα θυμίσω από τα καθ’ ημάς, το παράδειγμα της απελευθέρωσης της υπηρεσίας πληροφοριών τηλεφωνικού καταλόγου, το πρώην 131, που εξυπηρετείται τώρα από 11888 και 11880. Το παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό, διότι αφορά τον τομέα των τηλεπικοινωνιών και των τηλεφωνικών κέντρων όπου η τεχνολογία ρίχνει τα κόστη με εντυπωσιακούς ρυθμούς. Η θεωρία προέβλεπε δραματική μείωση των τιμών. Η πράξη διέψευσε τη θεωρία αφού η υπηρεσία απο 0,34 ευρώ πήγε στα 0,40 ευρώ και μετά στα 0,69. Ο μάγκας ιδιώτης αντί να ανταγωνιστεί με την καλή του οργάνωση και τα χαμηλά του κόστη το «αναποτελεσματικό δημόσιο», προτίμησε να τα χώσει στη διαφήμιση και ανέβασε την τιμή !!!

• Οι συνέπεις του ανταγωνισμού: Και φτάσαμε σε ένα, κατά τη γνώμη μου, ΚΕΝΤΡΙΚΟ σημείο που αποσιωπάται: Παιδιά, ο ανταγωνισμός έχει τεράστιο εταιρικό και κοινωνικό κόστος ! Η θεωρία λέει ότι οι εταιρείες θα ανταγωνιστούν στην ποιότητα και στις τιμές. Στην πράξη δαπανούν τεράστια ποσά και ενέργεια στον μεταξύ τους αδυσώπητο αγώνα (διαφήμιση, δίκτυα πωλήσεων, συμμαχίες, επιβολή standards, κλπ) και ρίχνουν τα κόστη αυτά στους καταναλωτές. Η ένταση αυτής της μάχης διαφέρει πολύ από κλάδο σε κλάδο, εγώ θα αναφερθώ στη δική μου εμπειρία, που είναι από μεγάλη, (πολύ μεγάλη), πολυεθνική εταιρεία πληροφορικής. Οι παραγωγικά εργαζόμενοι υπάλληλοι είναι αυτοί που κάνουν την ανάπτυξη του software (developers) και αυτοί που το υποστηρίζουν (support). Μόνο η δουλειά αυτών πηγαίνει στον πελάτη, γιατί ο πελάτης αγοράζει software. Αντίθετα, η δουλειά των πωλητών και όσων τμημάτων τους υποστηρίζουν δεν πάει στον πελάτη, αναλώνεται στον ανταγωνισμό με άλλες εταιρείες. Λοιπόν, στη δική μας εταιρεία, (και αντίστοιχη είναι η κατάσταση σε όλον τον κλάδο), τα πράγματα έχουν ως εξής: από κάθε 100 EUR που εισπράττει η εταιρεία, τα 20 είναι κέρδη, τα 14 πάνε στα παραγωγικά τμήματα, (μαζί με τη managerial ιεραρχία που τους αντιστοιχεί), και τα υπόλοιπα 66 στα μη παραγωγικά τμήματα. Ένας λόγος που οι παραγωγικά εργαζόμενοι είναι τόσο φτηνοί, είναι γιατί δουλεύουν κάπου στον 3^ο κόσμο, (Ινδία, Κίνα, κλπ), με αντίστοιχους μισθούς, και ελάχιστα bonus, ενώ οι πωλητές που πρέπει να συναντάν τους πελάτες face to face ζουν στις πλούσιες χώρες και έχουν αντίστοιχους μισθούς και τεράστια bonus ! Δύσκολο να το πιστέψεις αν δεν είσαι από μέσα: Ο Πελάτης πληρώνει 100 για να πάρει 14. Τέλος, σε αυτή την αδυσώπητη μάχη υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Νικητής δεν είναι ο καλύτερος, αυτός δηλαδή που παρέχει το καλύτερο προϊόν στη χαμηλότερη τιμή, αλλά ο οικονομικά ισχυρότερος, ο οποίος έχει μια γκάμα πλεονεκτημάτων άλλου επιπέδου που «δεν παίζονται». Η επόμενη κίνηση είναι η εξαγορά των μικρότερων ανταγωνιστών, και η ταχύτατη δημιουργία πολύ κλειστού ολιγοπωλίου.
• Συμπέρασμα: Η υπόθεση των ιδιωτικοποιήσεων και του ανταγωνισμού έχει πολλές παραμέτρους. Η νεοφιλελεύθερη προπαγάνδα κρύβει ιδιοτέλεια και έχει σαθρές θεωρητικές βάσεις