Πέμπτη 2 Αυγούστου 2012

Το Λυκόφως των Ελίτ



Η αξιοκρατία είναι μια πραγματικά συναρπαστική λέξη. Παραπέμπει στο ευγενές ιδανικό μιας κοινωνίας το οποίο δεν έχει ακόμα επιτευχθεί, και τούτο διότι η κοινωνία δεν λειτουργεί αξιοκρατικά. Πείτε ότι λειτουργεί πελατειακά και ρουσφετολογικά, πείτε το με όρους οικογενειοκρατίας και τζακιών, πείτε το με όποιον τρόπο θέλετε, αλλά, αν η κοινωνία αφηνόταν να αναδείξει και να οδηγηθεί από τους καλύτερους, από τους εξυπνότερους και από τους πλέον ταλαντούχους, τότε δεν θα αντιμετώπιζε τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, και όλα θα λειτουργούσαν εύρυθμα και άψογα.

Αυτά λέει η επίσημη αφήγηση, η οποία εδώ και καιρό έχει βρει το κόλπο να χρησιμοποιεί σαν δούρειους ίππους λέξεις, (αφού πρώτα τις ανασκολοπίσει), του ευγενούς λεξιλογίου, της ηθικής και των υψηλών ιδεών, για να διασπαρθεί, να νεκρώσει τις κριτικές αντιστάσεις και να εγκατασταθεί στο νου και το θυμικό των κοινωνιών. Το πρότυπο μιας κοινωνίας που θα κυβερνάται από αυτούς που θα αναδεικνύουν αξιοκρατικοί μηχανισμοί, είτε μέσω της εκπαίδευσης, είτε μέσω ανοιχτών συστημάτων επιλογής (βλ. open government), εύκολα συγχέεται με την ανάγκη που έχει ο καθένας να επιλέγει τον καλύτερο μηχανικό, καλύτερο τεχνίτη, καλύτερο γιατρό, αδυνατώντας ως εκ τούτου να κάνει τη διάκριση ότι πρόκειται για δυο τελείως διαφορετικής τάξης ζητήματα. Ότι δηλαδή, η αξιοκρατική κοινωνία όπως την οραματίζεται και την εμπεδώνει η σύγχρονη νεοφιλελεύθερη σκέψη κάθε άλλο έχει να κάνει με τους καλύτερους γιατρούς, τεχνικούς κλπ, αλλά με την εμπέδωση της ανισότητας και τη νομιμοποίηση της κυριαρχίας των πάσης φύσεως ελίτ, της διακυβέρνησης και του πλούτου, αν και οι διαχωριστικές γραμμές αυτών των δυο έχουν πάψει πλέον να υφίστανται. 

Το «Λυκόφως των Ελίτ: Η Αμερική μετά την Αξιοκρατία» είναι ένα νέο βιβλίο του Chris Hayes, ενός εκ των εκδοτών του αριστερού αμερικανικού περιοδικού «The Nation», το οποίο έρχεται να βάλει τον δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων του ιδεολογήματος της αξιοκρατίας και των συνεπειών αυτής. Εν ολίγοις, ο κεντρικός άξονας του βιβλίου περιστρέφεται γύρω από το γιατί η πυραμίδα που οικοδομείται πάνω στην αξία, έχει φτάσει να καθρεφτίζει την πυραμίδα του πλούτου και του κεφαλαίου.  Η επιχειρηματολογία του Hayes βασίζεται στο ότι η Αξιοκρατία για να είναι λειτουργική χρειάζεται την Αρχή της Διαφοράς (την ιδέα δηλαδή ύπαρξης φυσικών ιεραρχιών του ταλέντου) και την Αρχή της Κινητικότητας, (την αναγκαιότητα δηλαδή ύπαρξης διαδικασιών επιλογής οι οποίες θα ανταμείβουν την αξία και θα τιμωρούν την αποτυχία). Αυτό, όμως, που πραγματικά συμβαίνει είναι ότι η ανισότητα που παράγεται σε μια αξιοκρατική κοινωνία, μεγαλώνει τόσο, ώστε να υπονομεύει τους μηχανισμούς της κινητικότητας, πάνω στους οποίους υποτίθεται ότι στηρίζεται. Και μιας και αυτό συμβεί, αυτοί που κατόρθωσαν ήδη να αναρριχηθούν, βρίσκουν πάντα τρόπους ώστε να τραβήξουν και τη σκάλα που τους ανέβασε, ή να την αφήσουν μόνο για τους συγγενείς και φίλους, για τους δικούς τους ανθρώπους, δηλαδή. Έτσι, η ήδη υπάρχουσα ανισότητα παράγει ακόμα μεγαλύτερη ανισότητα, είτε μέσω της φορολογίας, είτε μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος, από το οποίο ωφελούνται όλο και περισσότερο όσοι μπορούν να πληρώνουν τα ιδιαίτερα μαθήματα για να περάσουν τα τεστ εισαγωγής στα καλά σχολεία, ή τα υψηλά δίδακτρα για την εισαγωγή στα περίβλεπτα πανεπιστήμια. 

Ο Hayes επικαλείται πολλά παραδείγματα από τη σύγχρονη αμερικανική πραγματικότητα  για να φωτίσει τον τρόπο, που, υψηλών αμοιβών και άκρως ανταγωνιστικά, περιβάλλοντα γίνονται επιρρεπή σε απάτες, δολοπλοκίες και νόθευση των κανόνων του παιχνιδιού, προς ίδιον όφελος. Οι σύγχρονες ελίτ δεν έχουν μόνο αποτύχει στο ρόλο τους, αλλά επιπλέον έχουν μονώσει τους εαυτούς τους από τη λογοδοσία, την κριτική και την τιμωρία τις οποίες, όμως, απαιτούν και εφαρμόζουν στους λαούς. Η εξυπνάδα και η ικανότητα, τις οποίες οι σύγχρονες ελίτ λατρεύουν με πάθος, στην πραγματικότητα δεν σημαίνουν παρά την ικανότητα παράκαμψης των κανόνων, για την ορθή εφαρμογή των οποίων επίσης υποκριτικά κόπτονται, ή τη θέσπιση νέων, που θα τις επιτρέπουν να διατηρούν την ισχύ που απέκτησαν και συνεπώς να διαιωνίζονται. Ο σφοδρός ανταγωνισμός, ο οποίος είναι σύμφυτος με την «αξιοκρατική κοινωνία», εμπεριέχει ταυτόχρονα και τα κίνητρα για κάθε ανομία και απάτη, ενώ ενθαρρύνει και νομιμοποιεί συμπεριφορές που αναλώνονται στο κυνήγι της επιτυχίας, αρκεί στο τέλος το κυνήγι αυτό να αποβεί νικηφόρο και να αποφέρει κέρδος. Δεν είναι τυχαίο ότι κεντρικά συνθήματα στο λεξιλόγιο της αξιοκρατίας αποτελούν η «Επιτυχία» και ο «Ανταγωνισμός». Και τούτο, γιατί τα καλά πράγματα στη ζωή, όπως μια καλή και σταθερή εργασία, γίνονται ολοένα και σπανιότερα, επομένως, πρέπει κάποιος να πιστέψει στον συνεχή και ανηλεή ανταγωνισμό για να τ’ αποκτήσει. Σε μια διαφορετική κοινωνία, όμως, όπου ο καθένας θα μπορούσε να έχει μια ικανοποιητική δουλειά και ζωή, δεν θα χρειαζόταν να κολυμπήσει στα βρώμικα νερά της αξιοκρατίας για να τα γευτεί.

Το συμπέρασμα του βιβλίου είναι ότι η Αξιοκρατία είναι όχι μόνο υποκριτική, αλλά και οι ελίτ που παράγει, στο τέλος τέλος,  κάθε άλλο παρά ικανές είναι. Οι κήρυκες της αξιοκρατίας αποδέχονται κατ’ ουσίαν την ανάγκη ύπαρξης και διαιώνισης των κοινωνικών ανισοτήτων, αποδίδοντάς τις στη φυσική ανισότητα των προσώπων, και όχι στην ανισότητα των ευκαιριών. Έχοντας δε τραβήξει τη σκάλα που οδηγεί προς τα πάνω πατώματα, και μένοντας απομονωμένες στους μύθους και το ναρκισσισμό τους,  έχουν χάσει κάθε επαφή με την κοινωνία και τα προβλήματά της. 

Και καταλήγει: «Αν θέλουμε Αξιοκρατία, ας εργαστούμε για την Ισότητα, καθ’ ότι στη ρίζα της ανισότητας της ισχύος και των ευκαιριών, κατοικοεδρεύει η ανισότητα στην κατανομή του πλούτου».

Το αστείο είναι ότι ο όρος αξιοκρατία, σαν κοινωνικός θεσμός, περιγράφεται για πρώτη φορά από τον Michael Young σε σατιρικό βιβλίο της δεκαετίας του 1950, υπό τον τίτλο «Η Άνοδος της Αξιοκρατίας». Το βιβλίο είναι του είδους του Οργουελιανού «Θαυμαστού Καινούργιου Κόσμου», και αναφέρεται σε ένα δυστοπικό μέλλον, στο οποίο η επιλογή των ταγών της κοινωνίας γίνεται ανάμεσα στους πιο έξυπνους, τους πιο παραγωγικούς και τους πιο δουλευταράδες. Όταν πολύ αργότερα, ο Young, ανακάλυψε ότι η λέξη «αξιοκρατία», την οποία είχε χρησιμοποιήσει σκωπτικά, είχε υιοθετηθεί σαν πραγματικό κοινωνικό μοντέλο, θορυβήθηκε τόσο, ώστε να αναφωνήσει:  ‘Όχι, όχι, όχι, δεν το εννοούσα έτσι. Το εννοούσα σαν τι φοβερό όραμα θα ήταν για μια κοινωνία να αθετήσει τη δημοκρατική δέσμευση της ισότητας και να εκχωρήσει τις σπουδαίες αποφάσεις σε ανθρώπους επιλεγμένους για το μυαλό τους και οποιαδήποτε άλλα χαρακτηριστικά. 

21 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

"Σε μια διαφορετική κοινωνία, όμως, όπου ο καθένας θα μπορούσε να έχει μια ικανοποιητική δουλειά και ζωή, δεν θα χρειαζόταν να κολυμπήσει στα βρώμικα νερά της αξιοκρατίας για να τα γευτεί."

Εγώ σταμάτησα να πιστεύω στον Άγιο Βασίλη στα 8 μου. Εσείς ακόμα όχι, από ότι φαίνεται...

cynical είπε...

H αξιοκρατία ειναι μια εννοια παγιδα, λόγω του περιεχομενου που της δινει η κυριαρχη αφηγηση, περιεχομενο που δεν γινεται αμεσα αντιληπτο.

Το τι σημαινει η αξιοκρατια περιγραφεται στο κειμενο.

Δες για παραδειγμα και μια αλλη λεξη παγιδα: την υπευθυνοτητα. Τι σημανινει οτι ο Σαμαρας, Κουβελης, Βενιζελος θελουν να κυβερνησουν υπευθυνα? Το γνωριζουμε...

Ανώνυμος είπε...

Το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν καταλαβαίνουν, αλλά ότι δεν τους περνάει από το μυαλό ότι μπορεί να κάνουν και λάθος. Έχουν κάνει καλή δουλειά τα ΜΜΕ.
Βάλε το λινκ με το ποστ για τα στεγανά στα πανεπιστήμια, κυρίως τα Αμερικάνικα.
Τις έχουνε τσακίσει τις λέξεις. Γιατί μεταρρύθμιση τι σου λέει; Αλλά τα έχει γράψει ο Όργουελ μια χαρά. Το Υπουργείο αγάπης.
Πολύ ωραίο το σημερινό.

ο Ικτίνος είπε...

Λυπάμαι που θα ακυρώσω το όνειρο της μελλοντικής "ισότητας"
1-το δίπολο πλούτος-ανισότητα δεν είναι καπιταλιστικό φρούτο αλλά ισχύει από καταβολής θΕΣΜΟΎ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ.

2-Η σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη-πχ Αξελός-έχει αποδείξει ότι οποιδήποτε λύση/εξέλιξη σημειωθεί θα περιλαμβάνει τα συμπατικά χαρακτηριστικά (πχ γέννηση,μεγένθυση,φθορά,θάνατος κλπ,κίνηση/εξέλιξη).Συμπαντικά λοιπόν αλλά κα ειδικά στα ανθρώπινα,ποτέ και πουθενά δεν συναντάται η ισότητα,ούτε προκειται γιατί δεν αποτελεί συμπατική ιδιότητα.
Δεν είναι νέο,ήδη το είχε εν μέρει διατυπώσει ο Δαρβίνος
Χαιρετώ

Unknown είπε...

Επέστρεψες ορεξάτη , δροσερή και ανανεωμένη βλέπω με ένα θέμα καίριας σημασίας.
Συμφωνώ με το άρθρο και με το πνεύμα του Χάγιες και με την αρχή της διαφοράς και κινητικότητας.
Θα τα πω λίγο Μαρξιστικά όμως.
Οταν μια τάξη έχει αρχίσει να ξεπερνιέται και να μην είναι πλέον ο κινητήρας της εξέλιξης, αρχίζει να παραμερίζει τους άξιους -σε όποιο επίπεδο- γιατί οι λύσεις που προτείνουν την τρομάζουν.
Τότε αρχίζουν οι κόλακες να παρουσιάζουν τις επιθυμητές λύσεις που ευχαριστούν τα αφτιά της και να χάνει την ικανότητα να έλκει τους άξιους.
Με λίγα λόγια άρχίζει η παρακμή και στο πνευματικό, αξιακό, και πνευματικό επίπεδο σε συνάρτηση με το υλικό-παραγωγικό.
Στο τέλος-ήδη έχει αρχίσει- όποιος διαθέτει χρήμα θα εξαγοράζει κάθε πολιτικό αξίωμα -Μπερλουσκόνι-όπως αγόραζαν την θέση του αυτοκράτορα στο τέλος της παρακμιακής Ρώμης.

zxc είπε...

Είναι σαν την πάλη μεταξύ καλού και κακού και ποιο θα επικρατήσει. Η δικιά μου θεωρία των πάντων είναι πιο απλή. Έχουμε την περίφημη κατανομή κατά Γκάους. Η τάση της κοινωνίας, ας πούμε στην ιδανική κοινωνία, είναι να το επιπεδώσει και να επικρατήσει ένα παραλληλόγραμμα. Μόλις όμως γίνει αυτό, τα πάντα σταματούν να δουλεύουν. Οι ανισότητες κάθε μορφής είναι η κινητήρια δύναμη. Πρέπει να υπάρχει θερμοδυναμική διαφορά, αλλιώς ο κινητήρας δεν κινείται. Το πραγματικό ζήτημα είναι περισσότερο, πόση ισότητα μπορεί να αντέξει η καμπύλη προτού καταρρεύσει και σταματήσει ο κινητήρας. (Δεν θέλω να δικαιολογήσω κανένα σύστημα, καπιταλισμό ή κομμουνισμό, αλλά έτσι είναι η φύση)

Ανώνυμος είπε...

Και επιτέλους,
ας θυμηθούμε ξανά αυτή τη λέξη
που λέγεται (η) άμιλλα
(και όχι (τα) άμυλα)
και έχει τόσο πολύ εξαφανισθεί από τα σχολεία μαζί με την αντίστοιχη παιδεία, για να αντικατασταθεί από τον ανταγωνισμό...

Σε ευχαριστώ για τη φιλοξενία !

Γιώργος Θωμαϊδης
ellinikosparatiritis.blogspot.com

Unknown είπε...

Το πρόβλημα είναι πως μιλάμε πάντα γενικά. Πχ, μιλάμε για αξιοκρατία, αλλά ποτέ δεν καθίσαμε κάτω όλοι μαζί να συμφωνήσουμε με βάση ποιό αξιακό σύστημα θα την ορίσουμε!
Χάος...

akrat είπε...

καλό χειμώνα λέμε τώρα...


αξιοκρατία δεν θα υπάρξει εδώ στο σύστημα αυτό αλλά αυτοί κατά καιρούς θα το ρυθμίζουν...

tsouknida.blospot.com είπε...

Θυμήθηκα τον ΓΑΠ όταν μας έβαζε στο τούνελ του ΔΝΤ που μιλούσε για "αξιοκρατία", ως Πόντιος Πιλάτος βέβαια, γιατί όλες αυτές οι συνθήκες που τον έκαναν αρχηγό του ΠΑΣΟΚ και μετά πρωθυπουργό, δημιούργησαν και την "αναξιοκρατία".
Πραγματικά πολύ καλό βιβλίο: Η "αξιοκρατία" ως εργαλείο των ελίτ για ακόμα μεγαλύτερο έλεγχο των ανθρώπων..

Ανώνυμος είπε...

Υποθέτω οτι ο συγγραφέας Hayes εζήλωσεν δόξα τού Ν.Μακιαβέλι στον "Ηγεμόνα". Ωστόσο δεν αρκεί μόνον η αξιοκρατία για να κρίνεται η πορεία των, όπως είναι ανούσια μια εξίσωση με έναν άγνωστο χ. Απαιτούνται τουλάχιστον 5-10 συνδυασμένα κριτήρια αγνώστων, σε κάθε περίπτωση προκειμένου να διακρίνουν οι παροικούντες the twilightS

ο δείμος του πολίτη είπε...

Πολύ ενδιαφέρον θέμα θα το αναζητήσω το βιβλίο. Το ζήτημα είναι ότι αξιοκρατία χωρίς θεσμοθετημένη κοινωνική κινητικότητα δε γίνεται, ενώ πάντα η αξιοκρατία ιδεολογικά πρέπει να πολεμά την αδράνεια/τεμπελιά και τη διαφθορά. Κι επειδή αυτή η τελευταία είναι εγγενής στον καπιταλισμό όπως κι ο παρασιτισμός, τότε...
Πάντως σε καμία κοινωνία ή σύστημα δεν υπήρχε αξιοκρατία. Στην ΕΣΣΔ η κινητικότητα επιτυγχάνονταν με υψηλή μοριοδότηση των παιδιών εργατικών οικογενειών (για είσοδο σε ΑΕΙ ή ποσοστώσεις γυναικών κι εργατών κι αγροτών σε διοικητικές θέσεις) ώστε να εμποδιστεί η κοινωνικής προέλευσης δυναμική γόνων διοικητικών υπαλλήλων ή εκπαιδευτικών.

Ανώνυμος είπε...

Τελικά η τεμπελιά δεν θα σταματήσει να έχει και τους ιδεολόγους της. Τα πράγματα είναι απλά αν θες να είσαι σε καλύτερη θέση από αυτήν που είσαι πρέπει να δουλέψεις. Πάσχεται όλοι από σύγχιση της ισότητας ευκαιριών με την ισότητα δυνατοτήτων. Πχ δυο άτομα επειδή σπουδάσανε το ίδιο είναι από την ίδια πόλη με παρόμοιο υπόβαθρο πρέπει και να έχουν την ίδια κατάληξη. Μην ψάχνετε άλωθι για να μην δουλεύετε σκληρά. Αν θέλετε μην δουλεύετε τόσο αλλά να αρκείσθε σε αυτά που βγάζετε.

cynical είπε...

δε μου λες, θεωρεις οτι η Λαγκαρντ, για να παρουμε ενα αντιπροσωπευτικο παραδειγμα, δουλευει σκληρα?

Ανώνυμος είπε...

να σου πω για να παρουμε ενα ακομα πιο αντιπροσωπευτικο παραδειγμα εσυ οταν δεν γραφεις ποστς κανεις διακοπες;

spiral architect είπε...

@cynical:

Σαφώς και δουλεύει σκληρά!
Έχεις καμιά αντίρρηση;

Ανώνυμος είπε...

,,Στον καπιταλισμό αυτοί που δουλεύουν δεν κερδίζουν τίποτε και αυτοί κερδίζουν δεν δουλεύουν,,Κ.Μ
Αυτή είναι η αξιοκρατία που μας ζαλίζουν τα βουτηρόπαιδα του νεο-φιλελευθερισμού.
markos

Δάφνη Χρονοπούλου είπε...

Ενδιαφέρον το βιβλίο.
Μια διόρθωση μόνο: Ο προφητικός "Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος' (Brave New World,1932) δεν είναι του Όργουελ αλλά του σημαντικού Aldous Huxley.

cynical είπε...

Δαφνη, ευχαριστω για την επισημανση.

web design είπε...

Ικτίνε μπορεί η ισότητα να μην αποτελεί συμπαντική ιδιότητα αλλά σίγουρα δεν αποτελεί και η ιδιοκτησία. Αυτοαναιρείσαι και σε αυτό το σημείο τουλάχιστον (της αυτοαναίρεσης0 είσαι σωστός :-)

sterg είπε...

Η αξιοκρατια ητε ειναι απολυτη ητε ειναι σχετικη.Απολυτη υπαρχει μονο στα ονειρα διοτι προυποθετει Πολιτες και οχι αεριτζηδες τυχαρπαστους που δικτυωνονται κοινωνικα για να αποκτησουν επιφαση "αξιοκρατιας" μεσω της....βοης των ομοιων τους,εξισου τυχαρπαστων.Αυτοι οι ομοιοι "αξιοκρατικοι" σκαρφαλωνουν σαν σκουληκια σε καθε τομεα της κοινωνιας,γινονται τεκτονες,ροταριανοι,μπαινουν σε 'πολιτιστικους" συλλογους,παριστανουν τους 'ιστορικους','ποιητες','πνευματικους',καθηγητες,ηθοποιους,ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΕΣ,και οτι αλλο φανταστεις.Χριζονται μεταξυ τους με τιτλους,ανταλλασουν σε δοσοληψιες ασχολιες που επιφερουν κερδος οικονομικο η καταξιωση κοινωνικη και τελικα το...ενα χερι νυφτει το αλλο.Δεν αλλαζει τιποτα.οποιος τους εναντιωθει ,στοχευεται και ολοι μαζι τον πολεμανε.Κοινωνια ΑΠΑΤΕΩΝΩΝ,απλα.