Τετάρτη 26 Δεκεμβρίου 2012

Οικονομία και Φυσική: Κοινοί τόποι



Αν καθίσετε και το καλοσκεφτείτε η Οικονομία και η Φυσική έχουν κάποια βασικά σημεία κοινά. Τόσο η πρώτη στο σύνολό της, όσο και η δεύτερη σε κάποιους σημαντικούς της κλάδους, βρίσκονται αντιμέτωπες με το πρόβλημα του πώς θα περιγράψουν στο παρόν και πώς θα προβλέψουν στο μέλλον τη συμπεριφορά και τις ιδιότητες ενός συνόλου ανθρώπων που συναλλάσσονται στη μια περίπτωση, και ενός συνόλου ατόμων ή μορίων που κινούνται, στην άλλη. 

Η Φυσική, με τα μαθηματικά από δίπλα, καταπιάστηκε με το πρόβλημα ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν ο James Clerk Maxwell το 1859 θεμελίωνε τον πρώτο που είχε ποτέ διατυπωθεί νόμο της στατιστικής μηχανικής, ο οποίος και αφορούσε την παραγωγή μακροσκοπικών μεγεθών, όπως η πίεση και η θερμοκρασία από την κατανομή μικροσκοπικών ποσοτήτων, όπως οι ταχύτητες ενός μεγάλου αριθμού ατόμων ή μορίων. Πέρα του ότι μας άφησε κληρονομιά τις βασικές εξισώσεις του ηλεκτρομαγνητισμού, που φέρουν τ’ όνομά του, ο Maxwell συνέβαλε μαζί με τον Boltzmann και στη γνωστή στατιστική Maxwell-Boltzmann, η οποία εφαρμόζεται έκτοτε σε ιδανικά αέρια κοντά στη θερμοδυναμική ισορροπία. Ως ιδανικά δε, θεωρούνται τα σωματίδια εκείνα τα οποία κινούνται ελεύθερα και χωρίς ν’ αλληλεπιδρούν, παρά μονάχα τη στιγμή της κρούσης, κατά την οποία ανταλλάσσουν μόνο ορμή και κινητική ενέργεια. 

Ας πάμε τώρα και στην άλλη μεριά, στην Οικονομία. Όταν θέλησε ν’ αναβαθμιστεί και να πετάξει από πάνω της τη «ρετσινιά» της κοινωνικής επιστήμης, στράφηκε πού αλλού, στη Φυσική, η οποία από παλιά είχε μέθοδο, έπαιζε τα μαθηματικά στα δάχτυλα, και έχαιρε γι αυτό μεγάλης εκτίμησης. 

Δεν γνωρίζω αν ο William Stanley Jevons, οικονομολόγος και λογικός φιλόσοφος, είχε έρθει ποτέ σε επαφή με τον Maxwell, (αν και κανονικά θα έπρεπε, μιας και αμφότεροι έζησαν την ίδια ακριβώς περίοδο, ήταν μάλιστα και κοντοχωριανοί, από το Λίβερπουλ ο πρώτος, από το Εδιμβούργο ο δεύτερος), αλλά όταν ο Jevons δημοσίευσε το 1862 το άρθρο «A General Mathematical Theory of Political Economy», ήταν φανερό ότι είχε περιλάβει στη θεωρία του πολλές από τις βασικές ιδέες της στατιστικής του Maxwell, δημοσιευμένης, τρία μόλις χρόνια πριν.  

Οι προϋποθέσεις που έβαζε ο Jevons στο μοντέλο του ήταν η «ισορροπία», η «ανεξαρτησία» των υποκειμένων, ο «ατομικισμός», η «μεγιστοποίηση της ωφέλειας», η «ελεύθερη αγορά», κ.ά. έννοιες, οι οποίες πέρα από τη συνάφειά τους με τους ιδεολογικούς πυλώνες του θάλλοντος κατά την περίοδο αυτή καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, απλοποιούσαν ταυτόχρονα κατά πολύ τη μαθηματική αναπαράσταση του μικρο-οικονομικού γίγνεσθαι. Ωστόσο, ο Marx, συγκαιρινός και εν μέρει συντοπίτης των προηγουμένων, είχε υιοθετήσει άλλη γραμμή, χωρίς να χρειαστεί να ξεπατικώσει κάποια στοιχειώδη φυσική θεωρία. 

Ο Jevons, μαζί με τους Walras και Pareto θεωρείται ο εισηγητής των νεοκλασικών οικονομικών, μιας θεωρίας, η σημασία της οποίας φαίνεται από το γεγονός ότι έχοντας φτάσει μέχρι τις μέρες μας, καθορίζει σ’ ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής των κρατών, και του δικού μας βεβαίως.

Τόσο ο Maxwell όσο και ο Jevons et al., προϋποθέτουν ένα κλειστό,  σε ισορροπία και χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις, σύστημα πολλών σωμάτων, (άνθρωποι στο ένα, εξιδανικευμένα άτομα/μόρια στο άλλο), απ’ όπου απουσιάζει κάθε εσωτερική αλληλεπίδραση, (ανεξαρτησία των οικονομικών δρώντων στο ένα, ελαστικές κρούσεις στο άλλο). Επιπλέον, εκεί όπου η θεωρία Maxwell καταλήγει στον προσδιορισμό μιας μακροσκοπικής και αντιπροσωπευτικής του συστήματος ποσότητα, της Θερμοκρασίας, η θεωρία Jevons, καταλήγει στην Τιμή, που αποτελεί και τον θεμέλιο λίθο των νεοκλασικών οικονομικών.

Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς πώς κατέστη δυνατόν θεωρίες, έστω και πρωτόλειες, που απευθύνονται η μια σε έμψυχες και η άλλη σε άψυχες οντότητες,  να έχουν θεμελιωθεί στις ίδιες πάνω-κάτω βασικές αρχές, με την οικονομική να παραβλέπει τον κοινωνικό παράγοντα και την ανθρώπινη ψυχολογία και συμπεριφορά. Έκτοτε, βέβαια, κύλησε πολύ νερό στ' αυλάκι, αλλά όσον αφορά τη νεοκλασσική θεωρία, παρά τις περίτεχνες μαθηματικές αποφύσεις που απέκτησε στο χρόνο, λίγο απομακρύνθηκε από τις βασικές αρχές που περιγράψαμε προηγουμένως.

Αν λοιπόν, διαπιστώνετε κάτι τις το αφύσικο και απάνθρωπο στις τωρινές οικονομικές πολιτικές, τώρα γνωρίζετε την πηγή τους. Ένα σύνολο από ξέμπαρκα,  ιδανικά άτομα, είχαν στο νου τους, και όχι ανθρώπους.  

17 σχόλια:

Dyer είπε...

Απλά εξαιρετικό!!!

cynical είπε...

Μιλ Μερσί!

Ανώνυμος είπε...

Το διάβασα σε περιοδικό πριν από κάποες μέρες. Πάρα πολύ καλό.
Επειδή είσαι φυσικός και ταυτόχρονα ασχολείσαι και με τα κοιωνικο-πολιτικά θα έχει ενδιαφέρον κάθε επόμενο άρθρο σου πάνω στις ομοιότητες Φυσικής- Κοινωνίας.

markos

cynical είπε...

Σ' ευχαριστω μαρκο,

σιγουρα θ
ακολουθησουν κι αλλα. και μενα με εξεπληξε η ομοιοτης που υπαρχει στο μαθηματικο υποβαθρο των δυο αυτών επιστημονικων πεδιων

Tic Tac είπε...

Αυτο το ceteris paribus των Οικονομικών ενώ είναι γοητευτικότατο ως νοητικό πείραμα, αποτελεί μια σχεδόν επιπόλαια ξυραφία στην πραγματικότητα που ομοιάζει τις Κανονικές Συνθήκες της Φυσικής.

spiral architect είπε...

Γιατί να γίνεται η σύγκριση της αγοραίας οικονομίας με τον νόμο των τελείων αερίων και όχι με τους νόμους της Θερμοδυναμικής;
Μήπως η έννοια της ενθαλπίας φοβίζει;
Λέω, μήπως ...

cynical είπε...

Tic tac,

to ceteris paribus, νομιζω οτι κραταει ολους τους βαθμους ελευθερίας ενος συστηματος σταθερους, και εξεταζει τη μεταβολη μονο ενος. Δηλαδή αποφευγει την αλληλεπιδραση και το συσχετισμο που μπορουν αυτοι να εχουν μεταξυ τους. Ειναι μια απλουστευση, ωστε να κανει ενα προβλημα απο πολυδιαστατο σε μονοδιαστατο. Θα ελεγα οτι περισσοτερο αντιστοιχει στις αδιαβατικες μεταβολες στη φυσικη.

cynical είπε...

spiral,

και τα τελεια αερια αποτελουν θερμοδυναμικο συστημα στην ισορροπια. Τι εξυποννοεις;

spiral architect είπε...

Με την έννοια ότι όπως δεν υπάρχει αέναη μεταβολή της ενέργειας από τη μια κατάσταση στην άλλη (κάποτε θα υποπέσει σε εντροπία) έτσι δεν υπάρχει αέναη ανάπτυξη.

Δεύτερος θερμοδυναμικός νόμος
(το ζουμί της υπόθεσης)

Τι εξυπονοώ; Προσωπικά δεν θέλω να συσχετίζω τις θετικές επιστήμες με την σύγχρονη εφηρμοσμένη μπακαλική.
Ας αφήσουμε τον καημένο τον Μάξγουελ να αναπαυθεί εν ειρήνη ...

cynical είπε...

Δεν υπαρχει αεναη αναπτυξη! Γιαυτο φροντιζουν τα διαφορα crash!

Aν το δεις ιστορικα, πολλοι πολιτισμοι ανθισαν και εξαφανιστηκαν. Και μεις την ιδια μοιρα θα εχουμε. Το υπογράφω!

Δεν βαζω στην ιδια μοιρα την μια με την αλλη. Αυτο που ισα ισα λεω ειναι οτι η οικονομικη πασχιζοντας να εδραιωθει σαν επιστημη κοπιαρει συστηματικα τα εργαλεια των φυσικων επιστημων. Φυσικα εχει αλλο αντικειμενο και ουδεποτε θα μπορεσει να καταφερει να προβλεψει. Αλλα βαυκαλιζεται. Εχει ενδιαφερον να δει κανεις αρθρα αρκετα χρονια πριν απο την κριση. Με μαθηματικες, τεχνικες δανεικες παλι προσπαθουν να κανουν προβλεψεις. Το ποσο προβλεψαν τα μοντελα τους, ειναι γνωστο.
Παρ' ολα αυτά μάς εχουν κατσει στο κεφαλι.

Αυτο θελω να δειξω, οτι ειναι αναξιοπιστοι ο,τι και να κανουν

Ανώνυμος είπε...

Είναι λάθος να νομίζει κανείς για οικονομική επιστήμη αυτήν που διδάσκεται στα καπιταλιστικά πανεπιστήμια σήμερα.
Οπως έγραψε ο Μαρξ στο κεφάλαιο, οι άλλες επιστήμες έχουν εύκολη δουλιά στην ησυχία του εργαστηρίου τους ενω η οικονομική επιστήμη αντιμετωπίζει την εχθρότητα των συμφερόντων που την διαστρεβλώνουν.
Οι βασικές αρχές που ισχύουν στην Φύση είναι βασικές αρχές και στην πνευματική εξέλιξη του ανθρώπου.
markos

Tic Tac είπε...

@ Cynical

Ακριβώς έτσι είναι. Το "αδιαβατικές μεταβολές", βέβαια, δεν το ήξερα, από τη Φυσική του Λυκείου τι να θυμάμαι άλλωστε; :)

NP είπε...

Γειά σου Cynical,

μια δική μου ανάρτηση που προσπαθεί να φωτίσει γιατί η οικονομική σκέψη πήρε αυτή την εξέλιξη, εδω:
http://nikprogoulis.wordpress.com/2012/12/30/%CE%B7-%CE%B5%CE%BE%CE%AD%CE%BB%CE%B9%CE%BE%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CF%83%CE%BA%CE%AD%CF%88%CE%B7%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD/

Ανώνυμος είπε...

κάποτε ξεκίνησα να κάνω αντιστοίχηση της κοινωνίας με διάφορους νόμους της φύσης...μη γνωρίζοντας τα παραπάνω...
Τελικά "κόλλλησα" με το ξεκίνημα... ο πολίτης είναι φερμιόνιο ή μποζόνιο;
Βασίλης Μ.

cynical είπε...

Εξαρταται!

Αν θεωρησεις οτι ο καθενας ειναι sui generis, τοτε ειναι φερμιονιο. Αν θεωρησεις οτι ανηκουν και δεν ξεχωριζουν απο τη μαζα, τοτε είναι μποζονια.

Δεν θα ελεγα ακριβως αντιστοιχηση αλλά ιδεες και εργαλεια.
Να δεις, που καπου διαβασα οτι υπαρχει και η κβαντική κοινωνιολογια, και τα κβαντικα οικονομικα. Μεγαλο τζερτζελο!

Καλη χρονια


Ανώνυμος είπε...


Κβαντικά οικονομικά:
Παρατηρώντας, είτε ως απλός παρατηρητής είτε ως συμμετέχων, την οικονμία, προκαλείς τα ίδια τα φαινόμενα που παρατηρείς (π.χ. αυτοεκπληρούμενες προφητείες σε χρηματιστήρια).
Τουλάχιστον έτσι καταλαβαίνω εγώ το θέμα.

Καλή χρονιά και πολύ..... αναγνωσιμότητα στο φιλόξενο ιστοχώρο σου !

cynical είπε...

Αυτο που λες, οτι ο παρατηρητης ειναι και παρατηρουμενος ειναι συστατικο στοιχειο του οικονομικου συστηματος.

Τα κβαντικα οικονομικα, ειναι μια ωραιa catchy εκφραση, επι τοις ουσιας ομως δεν λενε κατι το μεταφυσικο. Οταν επεσαν στην αντιληψη μου εριξα μαι ματια στη wikipedia, αλλα απ' οτι θυμαμαι δεν μου σηκωθηκαν οι τριχες της κεφαλης. Τωρα δεν θυμαμαι περι τονος επροκειτο.

Σ' ευχαριστω για τις ευχες σου.

καλη χρονια και σε σενα!