Δευτέρα 31 Μαρτίου 2008

Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ της ΜΟΝΑΧΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΑΠΟΡΡΟΙΑ της ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ


Έχω την εντύπωση ότι η φιλολογία περί Μοναξιάς/Μοναχικότητας βρίσκεται σε πλήρη άνθηση την τελευταία δεκαετία, και σε αναντιστοιχία με το μέγεθος των αλλαγών που έχουν επέλθει στις συνθήκες της ζωής μας, ώστε να δικαιολογούν αυτή την έξαρση. Παρατηρώ συχνά τους ανθρώπους να παραπονιούνται περί μοναξιάς, αν και κάτι τέτοιο δεν δικαιολογείται με την πρώτη ματιά από το πλήθος των δραστηριοτήτων και των συναναστροφών τους. Φαντάζομαι λοιπόν ότι κάπου τα πράγματα έχουν χάσει τις σωστές αναλογίες τους.

Η Μοναξιά είτε ακούσια είτε εκούσια επιλογή, (αν και εδώ επιτρέψτε μου να αμφιβάλλω περί της γνησιότητας της «εκουσιότητας» και συγχωρέστε μου τον λεκτικό ακτιβισμό), είχαν μεγάλη πέραση στην υπαρξιστική λογοτεχνία, χαρακτηριστικά παραδείγματα της οποίας έδωσα σε προηγούμενο κείμενο με τίτλο «Το Μυθιστόρημα του Μοναχικού Ανθρώπου» μέσα από την παρουσίαση των κύριων έργων του Σαρτρ, του Έσσε, του Κάφκα, του Καμύ, του Ρίλκε.

Η σταδιακή αλλαγή των συνθηκών ζωής των ανθρώπων στη νεωτερικότητα από πολυμελείς οικογένειες ενταγμένες σε ευρύτερες κοινότητες, σε πυρηνικές οικογένειες, η αλλαγή των συνθηκών εργασίας, η υιοθέτηση τρόπων ψυχαγωγίας μέσα από την κατανάλωση υλικών και πολιτισμικών προϊόντων, υπηρεσιών, θεαμάτων κ.λ.π. κατ’ ιδίαν και κατά μόνας, σαν συνειδητή επιλογή πλέον και όχι σαν έξωθεν επιβολή, είχαν σαν συνέπεια την αποξένωση και την βίωση δυσάρεστων συναισθημάτων εξ αιτίας αυτής της αποξένωσης.





Πριν αρχίσω τους αναθεματισμούς, θα ήθελα να σκιαγραφήσω με νηφαλιότητα, το πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται το κοινωνικό φαινόμενο της Μοναξιάς/Μοναχικότητας.

Πρώτον, η απόσυρση του ατόμου στην ιδιωτική σφαίρα δεν έγινε ακούσια, αλλά επιδιώχθηκε κιόλας, μιας και με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου προτιμούσε πλέον να επιλέγει πιο ιδιωτικούς τρόπους διασκέδασης, (όπως home cinema), μεταφοράς (όπως με ιδιόκτητο ΙΧ), διακοπών, (μόνος κάπου μακριά από τα πολύβουα θέρετρα), κατοικίας, (ακόμα και στις πολυκατοικίες τα διαμερίσματα σχεδιάζονται με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανεξαρτησία από τα διπλανά τους), κ.λ.π., σαν σημάδια οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ανύψωσης, υπεράνω της πλέμπας και της μάζας.

Η ιδιωτικότητα ανακηρύχθηκε σε μεγάλη αξία την οποία έσπευσαν να εναγκαλιστούν όλα τα μεσοστρώματα, όλα όσα τελικά διέθεταν και τους ανάλογους πόρους για να την εξυπηρετήσουν. Κάτω, λοιπόν από αυτές τις επιλογές δεν είναι παράξενο που το άτομο άρχισε να αντιλαμβάνεται ότι σταδιακά αποκοβόταν από τους άλλους.

Δεύτερον, η έννοια της μοναξιάς και του μοναχικού ατόμου, σαν ισχυρά ρομαντικά κατάλοιπα, ασκούν ακόμα και σήμερα αρκετή έλξη και σαγήνη. Ομοίως, τα συναισθήματα που απορρέουν από τις αντίστοιχες καταστάσεις είναι δύσκολο να απεμποληθούν, μιας και το άτομο τείνει στο να μειώνει, εκουσίως, κάποιες από τις αντιστάσεις του μπροστά στην γλυκιά παραίτηση και στη βύθιση σε μια ελεγχόμενη παρακμή που προκύπτουν και συνοδεύουν τα συναισθήματα αποξένωσης.

Τρίτον, υπάρχει έντονη φιλολογία και μιντιακός βομβαρδισμός περί απάνθρωπων πόλεων κ.λ.π. που καλλιεργούν στα άτομα το ανέφικτο της διαφυγής από την απομόνωση και μια ειδεχθή εν τέλει μοίρα. Προσεκτικότερη όμως εξέταση των συνθηκών αποκαλύπτει ότι αν και οι μεγάλες πόλεις είναι εν γένει απάνθρωπες, από την άλλη μεριά όμως προσφέρουν πάρα πολλές δυνατότητες κοινωνικοποίησης, δημιουργικής απασχόλησης, συνεύρεσης και διαφυγής. Στις μεν μικρές πόλεις οι δυνατότητες είναι μικρότερες αλλά οι συνευρέσεις επιτυγχάνονται ευκολότερα, ενώ στις μεγαλουπόλεις συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο.

Τέταρτον, από τα προηγούμενα, θα ήθελα να πιστεύω ότι η Μοναξιά/Μοναχικότητα λειτουργεί ως ένα μεγάλο βαθμό σαν φετίχ και λιγότερο σαν αντικειμενικό πρόβλημα του μεγέθους που παρουσιάζεται. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι τα άτομα δεν βιώνουν αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα, ότι τα άτομα δεν παραιτούνται, ότι τα άτομα αδυνατούν να δούνε τις σωστές διαστάσεις του προβλήματος.


Ποιοι είναι λοιπόν οι λόγοι που δίνεται σήμερα μια ΔΥΣΑΝΑΛΟΓΗ έμφαση στην Μοναξιά; Γιατί οι άνθρωποι θεωρούν ότι είναι παραπάνω μόνοι από ότι παλιότερα; Κάπου τείνω να θεωρήσω ότι υπάρχει και καλλιεργείται μια «κουλτούρα περί μοναξιάς», με τρόπο παρόμοιο που υπάρχει και καλλιεργείται και μια «Κουλτούρα του Φόβου», όπως αναπτύξαμε σε προηγούμενο κείμενο επίσης.


Εδώ νομίζω ότι έρχεται και κολλάει η Νεοφιλελεύθερη Ιδεολογία η οποία έχει συνεισφέρει στο φαινόμενο με τις εξής πρακτικές της.

1. Έχει καταφέρει να καλλιεργήσει αρκετή ΗΤΤΟΠΑΘΕΙΑ στα άτομα αποστερώντας τους τη δυνατότητα αντίδρασης.

Η αδυναμία αυτή προκύπτει από
α) την απαξίωση της πολιτικής σαν μέσου δρομολόγησης αλλαγών, και σε τούτο βοηθούν και οι ίδιοι οι πολιτικοί οι οποίοι ενσαρκώνουν στο έπακρο το μοντέλο του άρπαγα νεοφιλελεύθερου ανθρώπου,

β) την απαξίωση της αριστεράς, των κινημάτων, ή όποιας άλλης εναλλακτικής λύσης,

γ) την καλλιέργεια του ατομικού μοντέλου επιβίωσης, μοντέλου που συνάδει με τον άνθρωπο καταναλωτή που χρειάζεται το σύστημα για να βρίσκεται σε συνεχή επέκταση και άνοδο,

δ) την καλλιέργεια της εντύπωσης ότι οι νεοφιλελεύθερες επιλογές αποτελούν και τις μοναδικές από όλες τις δυνατές και τις καλύτερες.

2.
Έχει καταφέρει, να καλλιεργήσει στα άτομα την ιδέα ενός μοναδικού και παντοδύναμου ΕΓΩ, (το οποίο το χρειάζεται η ίδια για να μπορεί να το εκτρέφει, να το υπερτρέφει μέσω κατανάλωσης πλειάδας εγω-τονωτικών προϊόντων), ενός ΕΓΩ ασυμβίβαστου, υπερτροφικού, πολυπαινεμένου και εν τέλει άρρωστου και έωλου, το οποίο αδυνατεί να χωρέσει σε κάποιου είδους συλλογικότητα, διότι ακριβώς έχει πειστεί ότι είναι μοναδικό και ασυμβίβαστο και ότι έτσι κινδυνεύει να απορροφηθεί και να εξαερωθεί.

Από την άλλη μεριά ενώ καλλιεργεί εγωτικές αυταπάτες, φροντίζει ταυτόχρονα να τις αδρανοποιεί και να τις εξουδετερώνει, όταν το ίδιο ΕΓΩ που του καλλιεργεί την ιδέα της παντοδυναμίας αρχίζει να προβάλλει αντιρρήσεις και διεκδικήσεις επί της ουσίας της ύπαρξής του. Το άτομο βιώνει την αντίφαση και τη μηδαμινότητά του και αποτραβιέται. Αποκτά δηλαδή μια κουλτούρα ΗΤΤΑΣ από την οποία πηγάζει και η αίσθηση αδυναμίας και μοναξιάς.

3. Έχει καταφέρει να καλλιεργήσει από την άλλη μεριά, έναν άκρατο ατομικισμό, και αξίες ανταγωνιστικότητας που αποξενώνουν το άτομο από τον άλλον, τον οποίον ενδόμυχα βλέπει σαν ανταγωνιστή και εχθρό.

Όταν σπάει έτσι η κοινωνία σε μονάδες ασυντόνιστες, εχθρικές και ανταγωνιστικές, όταν απαξιώνονται οι συλλογικότητες οι οποίες είναι και οι μόνες μέσα στις οποίες μπορούν να τραφούν οράματα, να εξευρεθούν λύσεις, να αναπτυχθούν τα άτομα σε στιβαρές και υπεύθυνες προσωπικότητες και να γίνουν αγώνες, ΠΩΣ περιμένουμε τα πράγματα να είναι διαφορετικά;

Το θέμα της Μοναξιάς στο μεγάλο του μέρος πιστεύω ότι είναι θέμα ιδεολογικό και απορρέει από την διάχυτη κουλτούρα και τις αξίες του νεοφιλελευθερισμού που την υποβάλλουν και την υποθάλπουν. Η χρονική σύμπτωση των δυο αυτών περιόδων της επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού και της έξαρσης της φιλολογίας ΠΕΡΙ Μοναξιάς/Μοναχικότητας νομίζω ότι είναι ένα καλό σημείο εκκίνησης για να εντοπισθούν οι ρίζες του φαινομένου.

19 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Έξω και πέρα από το νεοφιλελευθερισμό υπάρχει και η μοναξιά όχι σαν ιδεολόγημα αλλά σαν πραγματικότητα.
Για παράδειγμα χτες το βράδυ, χωρίς να είμαι επηρεασμένος από νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις αισθανόμουν μόνος.
Πως εξηγείται αυτό σύμφωνα με τον του καθαρό λόγο και τον ορθολογισμό?

cynical είπε...

@ de Profundis καλημέρα σας. Το άρθρο αυτό, είναι αλήθεια, ότι δεν ασχολείται με την περιστασιακή μοναξιά, παρά μόνο με αυτή που βιώνεται σε Οντολογικό επίπεδο και διαβρώνει ψυχές και συνειδήσεις, οδηγεί στην Ηττοπάθεια και τον μαρασμό. Και αποδεικνύει, φυσικά, ότι τέτοια οντολογία δεν υφίσταται παρά μόνο στο φαντασιακό.

Φαντάζομαι ότι εσείς, απ' ότι συμπεραίνω από τα γραφόμενά σας, δεν θα έχετε λόγους να πάσχετε από την φοβερή αυτή εκδοχή της μοναξιάς. Όσο για την περιστασιακή μοναξιά υπάρχουν πολλοί ορθολογικοί τρόποι βραχείας θεραπείας, για τους οποίους δεν αξίζει, θα έλεγα, να αφιερωθεί ιδιαίτερο άρθρο. Υπάρχουν τα DVD, αλλά ειδικά για την Κυριακή το βράδυ, υπάρχουν η Αθλητική Κυριακή, και ο Βασίλης Λεβέντης αν τα αθλητικά μερικές φορές λόγω συγκυρίας είναι πολύ επώδυνα να τα παρακολουθείς. Παρεμπιπτόντως χθες θα μπορούσατε να απολαμβάνατε και την ανανεωμένη Αλέκα, αν ο Λεβέντης σας φαίνεται πολύ σοβαρός εσχάτως.

Swell είπε...

Καλησπέρα Cynical, Πρόσθεσε δύο τινά: Α) Υπάρχει μοναξιά σαν αποτέλεσμα (κακών)συνθηκών όπως η οικον. ανέχεια και Β) Υπάρχει και η άλλη μοναξιά, που δεν φαίνεται μεν, γιατί περιστοιχίζεσαι από άλλους ανθρώπους, αλλά ουσιαστικά είσαι μόνος γιατί δεν μπορείς ή δεν θέλεις να επικοινωνήσεις.

@de profundis: Και γιατί τότε δεν ήρθες;

cynical είπε...

Γειά σου swell.
α) Τη μοναξιά λόγω ανέχειας την απορρίπτω ασυζητητί. Με τους άλλους ανθρώπους δεν ανταλάσσεις υλικά αγαθά για να είσαι μαζί τους. Άλλα ανταλάσσεις ή απλώς τα προσφέρεις αφιλοκερδώς. "...Τα πιο ωραία λαικά σε σπίτια με μωσαικά τα είχαμε χορέψει...".
Υπάρχουν δεκάδες ωραία πράγματα που προσφέρονται δωρεάν (ακόμα) στην Αθήνα κάθε μέρα.

β) μοναξιά λόγω κακών συνθηκών, όπως αρρώστειας και ανημπόριας, αυτό είναι πρόβλημα, αλλά όχι κοινωνικό όπως αυτά που εξετάζω εδώ που να απορρέει από ένα συγκεκριμένο σύστημα. Ας μην μπούμε όμως στο θέμα γενικευμένη περίθαλψη κ.λ.π. διότι τότε ξεφεύγουμε.

γ) μοναξιά στο πλήθος, υπάρχει, αλλά γιατί να το θεωρούμε σαν δεδομένο ότι ΜΟΝΟ έτσι είναι τα πράγματα; Αν βαδίζουμε χωρίς πυξίδα θα είμαστε μόνοι και απροσανατόλιστοι. Άμα έχουμε στόχους, νομίζω ότι θα βρούμε και την πορεία και τους συνοδοιπόρους. Όποιους στόχους για να μην περεξηγούμαι. Κάτι που να πιστεύουμε ότι αξίζει ή δίνει νόημα. Ακόμα και καλαθοπλεκτική...

Και η "επικοινωνία" όπως γνωρίζουμε και όπως την θέλουμε να είναι ουσιαστικά, δεν είναι μια fast food διεργασία. Θέλει πολλή δουλειά, έχει πολλά ups and downs, θέλει υπομονή, πολλές φορές φουντάρει, όλα μέσα στο παιχνίδι είναι.

Αν κάποιος δεν θέλει να επικοινωνήσει, τότε γιατί να παραπονιέται ότι είναι μόνος;

Υ.Γ. συγνώμη αν παραέγινα Δρούζα.

PN είπε...

Πολύ στο δοκίμιο το έχεις ρίξει τελευταία. Τι γίνεται ετοιμάζουμε βιβλίο; Θα γίνεις ο νέος Παπανούτσος; Ή μάλλον η κυνικο-Παπανούτσενα!!!

Πάντως βρε παιδί μου με σένα συμβαίνει το εξής παράδοξο. Με προλαβαίνεις σε ό,τι θέλω να γράψω. Δεν έχουμε την ίδια οπτική βέβαια, αλλά πρέπει μια μέρα και εγώ να σε προλάβω σε κάποιο Post. Run Forest Run...!!!!

cynical είπε...

@καλημέρα VK. Μη μου πεις ότι βλέπεις και συ το θέμα της μοναξιάς από αυτή τη σκοπιά; Και ότι είναι μια τρύπα όπου μας σπρώχνει η συγκεκριμένη τρισκατάρατη ιδεολογία του έξω-απ' εδώ;
Ξέρεις αποτελούμε παγκόσμια πρωτοτυπία.

Το θέμα δεν εξαντλείτε σε ένα δοκίμιο. Γράψε και συ για να κάνουμε ολομέτωπη επίθεση στο σύστημα.

Πάντως το επόμενο post θα είναι μια λυπητερή ιστορία. Για να ξεκουραστούν λίγο τα φαιά κύτταρα και να δουλέψει και καμιά άλλη ομάς.

Λες να έγραφε έτσι ο Παπανούτσος άμα ζούσε τώρα;

Πάντως σε πληροφορώ ότι δεν θα ασχοληθώ με την "κουλτούρα της ήττας" και την κουλτούρα της νεότητας" . Οπότε μη βιάζεσαι.

Αλήθεια γιατί έκλεισε το μαγαζί ο πιτσιρίκος; Στενοχωρέθηκα που μπήκα σήμερα και βρήκα μόνο παλιό εμπόρευμα.

Αλλά θα γράψω για την "κουλτούρα του be happy".

Swell είπε...

Δρουζότερη έγινες! Η οικονομική ανέχεια δεν κάνει εσένα μοναχική. Η απόρριψη των άλλων, επειδή είσαι σ' αυτήν την κατάσταση, σε κάνει μοναχική. Για περισσότερες πληροφορίες, ΕΝΤΑΥΘΑ!

cynical είπε...

@swell, όλη μου η προσπάθεια είναι πώς ν' αναγνωρίζουμε και να απορρίπτουμε τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία που απαιτεί, ανάμεσα στα άλλα, και οι σχέσεις μας να λειτουργούν με χρηματο-οικονομικά κριτήρια.

Αυτό θέλει ρε γαμώτο αυτή η νοοτροπία. Ή να παίζουμε το παιχνίδι της και να τρέχουμε και να συσσωρεύουμε για να αισθανόμαστε σπουδαίοι, ή αλλιώς να αισθανόμαστε ηττημένοι και στο περιθώριο.

Θα τους κάνουμε το χατίρι;; ΠΟΤΕ!!!!!!!!!!!!
Με το να σκεφτόμαστε διαφορετικά ΑΝΤΙΣΤΕΚΟΜΑΣΤΕ!!!

Εφ' όσον ΔΕΝ αποδεχόμαστε αυτό το κριτήριο, θεωρώ ΑΥΤΟΝΟΗΤΟ να ΜΗΝ αποδεχόμαστε και αυτούς οι οποιοι το αποδέχονται! Τουτέστιν, αγνοούμε παντελώς εκείνους που μας απορρίπτουν για οικονομικούς λόγους και πλησιάζουμε αυτούς που μας δέχονται για τα ψυχικά μας χαρίσματα.

ΥΓ. Η Δρούζα βγήκε στο πιο επαναστατικό τώρα, αλλά δεν θέλει να ακούει τέτοια πράγματα. Θα τους τσακίσουμε τους αλήτες, δεν θα μας τσακίσουν!

PN είπε...

Λοιπόν επειδή σε είδα με πολλές απορίες. Απαντάω και για πιτσιρίκο, ο οποίος βέβαια δεν το έκλεισε το μαγαζί. Καλά σήμερα πήγα να κλάψω από την απολογία του.

Επιπρόσθετα για να μη με λες αχάριστο σου αφιερώνω και κείμενο για ελληνικό ατομισμό.

Φιλιά...!!!!

cynical είπε...

@VK, Το επισκέφτηκα το κείμενο. Ευχαριστώ για την αφιέρωση. Που λες, λέγε, λέγε κάτι θα μείνει..Πρόσεχε μόνο την αμιγώς ελληνική ασθένεια που χτυπάει νέους της ηλικίας σου και που ονομάζεται ...χλιδανεργία...Εγώ έχω ξεφύγει από αυτό το φόβο.

Άκουσα τον πιτσιρίκο στον ΣΚΑΙ και ξενέρωσα. Μου φάνηκε πολύ κρύος. Να σκεφτείς ότι το έκλεισα το ραδιόφωνο. Ο άνθρωπος αποδίδει μόνο στο γράψιμο... Φαντάζομαι ότι θα φάει το κεφάλι του έτσι.

PN είπε...

Μην ανησυχείς την έχω στο νου μου. Πρώτα πόλλα δεν είμαι άνεργος, αλλά από την άλλη σπίτι μόνος μου δεν συντηρώ με την καμία. Άσε που αυτή τη στιγμή προοτεραιότητά μου είναι το διδακτορικό.

Όσο για τον πιτσιρίκο, δεν τον άκουσα και δεν το κόβω να τον ακούω κιόλας. Το χέρι προς ΣΚΑΙ μεριά δεν μπορεί να πάει...χαχαχα....εδώ γελάμε!!!! Πάντως συμφωνώ μαζί σου.

cynical είπε...

@ VK το ξέρω, το ξέρω ότι είσαι ταγμένος σε σκοπό ιερό. Μην το λιβανίζεις μόνο παρά πάνω από ό,τι χρειάζεται. Δημοσιεύουμε 3-4 εργασίες σε αμερικάνικα περιοδικά, τις συρράπτουμε και μετά το καταθέτουμε.
Άντε να δώσω και καμιά συμβουλή, μην και ξεχάσω την τέχνη μου.

Νοσφεράτος είπε...

Αγαπητή( ή αγαπητε;) μου...Λεω Για να δώ -τυχαια- εναν παλιο κειμενο..Και πέφτω πάνω εδώ...
Ειναι εξαιρετικό και βαθυ ..Συγχαρητηρια ..Φυσικά θα το κανω αμεσω συνδεσμο στη Σπηλιά μου
.

cynical είπε...

Καλημέρα @Νοσφεράτο. Ήταν ενα ξεσπασμα και προσπάθεια αντιδρασης σε μια στιγμη μοναξιας. Σ' ευχαριστώ για τη φιλοξενία.

Unknown είπε...

εξαιρετικό!!!!!!!!

cynical είπε...

καλως μας ηρθες @taspa
χαιρομαι που σου αρεσε.

Maria είπε...

apomonosi ,ti na apomonoseis.
po po thaumasio blog.

eilidh είπε...

Να με συγχωρείς που "ξεθάβω" μια παλιαιότερη ανάρτησή σου (αν και δε νομίζω οτι είναι κακό: αφ'ενός έχω κάνει φύλλο-φτερό το blog σου διαβάζοντας σχεδόν τα πάντα με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, αφ'ετέρου φαίνεται πως κάποιες σκέψεις δεν "παλιώνουν"). :)

Είναι πολύ εύστοχη η θέση σου και με παραπέμπει άμεσα και σε κάποιον άλλο που εδώ και πολύ καιρό τώρα καταγγέλλει το πώς η δομή της (δυτικής-καπιταλιστικής) κοινωνίας μας σπρώχνει προς το ναρκισσισμό και κατά συνέπεια στην απομόνωση. Πιθανόν να βρεις τις αναρτήσεις του ενδιαφέρουσες, σε περίπτωση που δεν τον έχεις ήδη υπόψη σου: http://thelastpsychiatrist.com/

Ανώνυμος είπε...

Είσαι κοινωνικά καθυστερημένος; Φταίει το εγώ σου. Αγόρασε τώρα σοσιαλισμό με 99% λιγότερο κεφάλαιο.

Γίνε και εσύ ρομπότ. Γιατί αν δεν είσαι τότε είσαι μόνος γιατί το λέω εγώ.