Οι Αντιφάσεις του Νεοφιλελευθερισμού

Η κλασική φιλελεύθερη παράδοση στηρίχθηκε κυρίως στο αίτημα της Ελευθερίας. Ιδιαίτερα, στο αίτημα της αρνητικής ελευθερίας, που σημαίνει ελευθερία από κάθε εσκεμμένο καταναγκασμό και βία. Αντίθετα, η θετική ελευθερία, που σημαίνει επιθυμία του ατόμου να είναι αυτεξούσιο και κύριο του εαυτού του, ή αλλιώς, «ελευθερία για να...», δεν κατέκτησε την πρώτη θέση στην ατζέντα της, για το λόγο ότι τέτοιου είδους ελευθερίες, που σχετίζονται με διεκδικήσεις και επιθυμίες είναι δύσκολο να οριοθετηθούν και να ικανοποιηθούν.

Άλλα κεντρικά στοιχεία του φιλελευθερισμού αποτελούν ο Ατομικισμός, δηλαδή αξία του ατόμου έναντι οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας, ο Ορθολογισμός, δηλαδή πίστη στην ικανότητα των ατόμων να κρίνουν καλύτερα από τον οποιοδήποτε το δικό τους συμφέρον, η Ισότητα, πολιτική και νομική, αλλά όχι κοινωνική, η Ανοχή, δηλαδή πίστη στον πλουραλισμό, η Συναίνεση και ο Συνταγματισμός.

Ο Νεο-φιλελευθερισμός αποτελεί σύγχρονη εκδοχή του φιλελευθερισμού ο οποίος στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην ελευθερία του ατόμου και της αγοράς, κυρίως δε της χρηματοπιστωτικής αγοράς, (Hayek, Friedman). Περί αυτών αναφερθήκαμε σε κάποια έκταση στην προηγούμενη ανάρτηση. Η έννοια της ελευθερίας στο νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα αποκτά όμως, ένα διαφορετικό και περισσότερο εντοπισμένο περιεχόμενο, αυτό της «οικονομικής ελευθερίας» ή της ελευθερίας του επιχειρείν μέσα από απρόσκοπτο και ελεύθερο ανταγωνισμό και με το κράτος να παραμένει όσο το δυνατόν αμέτοχο. Όσο δεν είναι δυνατό να δώσουμε μια συνεκτική εικόνα του τυπικού νεοφιλελεύθερου κράτους, άλλο τόσο δεν είναι εφικτό να το απαλλάξουμε και από τις αντιφάσεις του.

Ας δούμε πρώτα, πώς συγκρίνεται η έννοια της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ όπως αυτή ορίζεται στον κλασικό φιλελευθερισμό και τον νεοφιλελευθερισμό.
1. Η νεοφιλελεύθερη ελευθερία του επιχειρείν και η έμφαση που δίνεται στη διατηρήση καλού επιχειρηματικού κλίματος καταστρατηγεί τα συλλογικά δικαιώματα των εργαζομένων. Δηλαδή η ελευθερία της επιχείρησης (που και αυτή νοείται νομικά σαν άτομο) υπερισχύει της ελευθερίας των ατόμων.

2. Η ελευθερία των ατόμων γίνεται το άλλοθι για να καταδιωχτούν μορφές κοινωνικής αλληλεγγύης και εργατικών συνδικάτων, καθ’ ότι περιορίζουν τη θέληση του εργαζόμενου να διαπραγματευθεί ατομικά βάσει των ικανοτήτων και της εμπειρίας του.

3. Η ελευθερία και ευελιξία της εργασίας μεταφράζονται σε ελευθερία και ευελιξία του κεφαλαίου για συσσώρευση κέρδους. Ενώ, η φτώχεια που δημιουργεί αποτελεί μια άλλη μορφή καταστρατήγησης της ελευθερίας.

4. Η αναγνώριση της ελευθερίας του ατόμου γίνεται μπούμερανγκ εναντίον του, με το να αποδίδονται αποκλειστικά σε αυτό όλες οι ευθύνες για τις αποτυχίες του. Ενώ, όμως τις αποτυχίες του ατόμου οφείλει να τις επωμιστεί το ίδιο το άτομο και όχι η κοινωνία, μιας και δεν θεωρείται συνυπεύθυνη για λανθασμένες επιλογές ή για την ατομική ανικανότητα, εν τούτοις δεν απαιτείται ο ίδιος βαθμός υπευθυνότητας και ανάληψης του κόστους από τις εταιρίες, όταν αυτές αποτυγχάνουν. Στην περίπτωση αυτή, αντιθέτως, επιστρατεύεται η κοινωνία για τη σωτηρία τους.

Βλέπουμε δηλαδή μια κατάφωρη καταστρατήγηση όχι μόνο των ατομικών ελευθεριών, για τις οποίες κόπτονται, αλλά και της έννοιας της ισότητας ανάμεσα στα άτομα, η οποία προκύπτει από την διόγκωση των οικονομικών ανισοτήτων, σε βαθμό πέρα από αυτό που θα εδικαιολογείτο από τις απλές φυσικές διαφορές ικανοτήτων, εκπαίδευσης και ταλέντου.

Η δεύτερη μεγάλη αντίφαση μεταξύ διακηρυκτικών αρχών και πραγματικότητας βρίσκεται και στην έννοια της ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ.
1. Η εξασφάλιση καλού επιχειρηματικού κλίματος που αποτελεί και το κύριο μέλημα του νεοφιλελευθερισμού, δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά με βασικές κρατικές παρεμβάσεις, νομοθετήσεις, αλλά και προπαγάνδα ή αυταρχισμό για την απόσπαση συναίνεσης μεταξύ των εργαζομένων ή για την πειθάρχησή τους.

2. Η διείσδυση των εταιρικών συμφερόντων στον κυβερνητικό σχηματισμό αποτελεί το πρώτο βήμα για την εκδήλωση στη συνέχεια στοχευμένων κρατικών παρεμβάσεων. Τα σύνορα ανάμεσα στο κράτος και την εταιρική εξουσία γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα κρατικού παρεμβατισμού, όχι μόνο τώρα με αφορμή την πρόσφατη κρίση αλλά και παλιότερα στις προηγούμενες πρόσφατες κρίσεις. Ακριβώς αυτού του είδους η αντίφαση χρησιμοποιείται και σαν άλλοθι από τους θιασώτες του νεοφιλελεύθερου μοντέλου για να δικαιολογήσουν την αποτυχία του, την οποία εμμέσως έτσι αναγνωρίζουν.

Μια άλλη μεγάλη αντίφαση παρατηρείται ανάμεσα στην απροϋπόθετη υποστήριξη της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ από τη μια, και στην αποσάθρωσή της από την άλλη, με την αποδυνάμωση έως και απαξίωση των εθνικών κοινοβουλίων και την ολοένα και μεγαλύτερη μεταφορά αρμοδιοτήτων σε μη αιρετούς υπερεθνικούς οργανισμούς.

Επίσης, ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ αντί να ομαλοποιεί τις αγορές και να κατεβάζει τις τιμές λειτουργεί προς την κατεύθυνση δημιουργίας μονοπωλίων ή ολιγοπωλίων και προς την εξόντωση των μικρών επιχειρήσεων.

Πραγματικά, απορώ πώς κατέστη δυνατόν ένα τέτοιο ατελές, ανάλγητο και άκρως αντιφατικό μοντέλο, δημιούργημα μιας μικρής μόνο κάστας ακαδημαϊκών οικονομολόγων, να κυριαρχήσει για 30 και βάλε χρόνια σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο.

Η κυριότερη απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι η εν λόγω οικονομική πρακτική παρήγαγε πλούτο. Αν το δούμε από τη σκοπιά των δυτικών κοινωνιών της Ινδίας και της Κίνας, όντως παρήγαγε πλούτο, αν και ένα αδιευκρίνιστο ακόμα κομμάτι αυτού ήταν πλασματικός, όπως αποδείχτηκε τελευταία, με τη διαφορά όμως ότι ο πλούτος αυτός συγκεντρώθηκε στα χέρια των πλουσιότερων ήδη στρωμάτων, ενώ η διάχυση προς τα φτωχότερα ήταν μηδαμινή. Για παράδειγμα στην Αφρική ενώ το κατά κεφαλήν ημερήσιο εισόδημα ήταν 0.6 δολάρια, αυτό ανέβηκε στο 1 δολάριο. Αλλά, αν δούμε την μεγέθυνση σε παγκόσμιο επίπεδο, από το 3.5% που ήταν τη δεκαετία του 1960, αυτή έπεσε στο 2.4% κατά την ταραγμένη δεκαετία του 1970, για να κατρακυλήσει στο 1.4% και στο 1.1% κατά τις δεκαετίες 1980 και 1990. Το ίδιο μικρό ποσοστό μεγέθυνσης συνεχίστηκε επίσης και κατά τη δεκαετία του 2000. Τα στοιχεία είναι από το βιβλίο του Ντέιβιντ Χάρβεϊ, «Νεοφιλελευθερισμός», σελ. 203. Το μεγαλύτερο όμως κομμάτι της συσσώρευσης κεφαλαίου δεν έγινε στην παραγωγική οικονομία, αλλά στο χρηματοπιστωτικό τομέα, στις τεχνολογίες πληροφορίας και στη διασκέδαση, όπως ταινίες, βίντεο, βιντεοπαιχνίδια, μουσική, διαφήμιση. Αλλά το μέγιστο των μεγίστων από τα επιτεύγματα του νεοφιλελευθερισμού δεν ήταν παρά η δημιουργία πλούτου από την εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποίηση της γης και από την κερδοσκοπική εκμετάλλευση δημοσίων και φυσικών αγαθών, όπως ενέργεια, νερό, παιδεία, υγεία, μεταφορές, τηλεπικοινωνίες.

Αυτός ήταν με λίγα λόγια ο πλούτος που γέννησε ο νεοφιλελευθερισμός και αυτός εν πολλοίς πλασματικός και τζούφιος. Μετά τη σημερινή κρίση, αυτό που θα μείνει ως υστεροφημία για τις επόμενες γενιές, θα είναι ότι ο νεοφιλελευθερισμός ήταν το πιο ληστρικό, δόλιο και καταστροφικό σύστημα που πέρασε ποτέ από τη Γη.

Κατά τα άλλα, κάποιοι σ’ αυτή τη χώρα συνεχίζουν ακόμα ν’ αναμασούν τις μπουρδολογίες του και να ξεπουλάνε.