Η Ασχετοσύνη θα Φανεί στο Χειροκρότημα

Το τελευταίο πράγμα που θα μπορούσα να ισχυριστώ είναι ότι γνωρίζω από μουσική. Δεν ασχολήθηκα ποτέ στα σοβαρά μαζί της, ούτε σαν συνθέτρια, ούτε σαν οργανοπαίχτρια, ούτε καν σαν ακροάτρια. Δεν έμαθα ποτέ μου να ξεχωρίζω το «λα», αν και κάποια εποχή προσπάθησα να συνάψω στενότερες σχέσεις με τις κυρίες νότες. Δυστυχώς, σαν ψηλομύτες αριστοκράτισσες που είναι, πολύ σύντομα μου γύρισαν την πλάτη, κατηγορώντας με κι από πάνω για το αυτί μου, που το βρήκαν σε πολύ χειρότερη μοίρα κι απ’ αυτό του γαιδάρου.

Παρ’ όλο το φτύσιμο όμως, ομολογώ ότι συχνά πυκνά, μού αρέσει, ν’ ακούω κλασική μουσική και τις φορές που δεν την υποβιβάζω σε απλό ηχητικό υπόβαθρο άλλων μου ασχολιών, που απαιτούν συγκέντρωση και ηρεμία, στήνω το αυτί και προσπαθώ να βρω κάποια άκρη με τους φθόγγους, τις λέξεις και τις μουσικές φράσεις και φόρμες, τα adagio, τα allegro, τα allegro ma non tropo και άλλα τινά που αδυνατώ να αποκρυπτογραφήσω. Για μένα, η μουσική είναι μια ακαταλαβίστικη γλώσσα, πολύ αλλιώτικη από τις άλλες, που δεν μ’ αφήνει να βρω κάποια άκρια, κάποιο νήμα για ν’ αρχίσω να την εξερευνώ. Μου παρουσιάζεται σαν κάστρο οχυρωμένο, χωρίς καμιά απολύτως πόρτα, ή έστω μια χαραματιά για να εισχωρήσω. Δεν ξέρω πώς να την πλησιάσω, με το μυαλό ή με τα συναισθήματα, ή με ποια αναλογία απ’ αυτά τα δυο. Όταν βάζω στην άκρη το μυαλό και αφήνω μόνο τα συναισθήματα να λειτουργούν, γρήγορα χάνω τον μπούσουλα, αποσυντονίζομαι και αφαιρούμαι. Αυτό που συμβαίνει συνήθως, είναι ότι το κεφάλι μου γρήγορα έρχεται σε κατάσταση αναρχίας, κατειλημμένο από ένα κάρο άσχετες εικόνες και σκέψεις που με σέρνουν εκτός μουσικής, με αποτέλεσμα να πάψω σε λιγάκι και να την ακούω.

Όταν πάλι προσπαθώ να την προσεγγίσω εγκεφαλικά και ν’ αναγνωρίσω τον τρόπο που εργάστηκε ο συνθέτης, πιστεύοντας ότι έτσι θα καταλάβω καλύτερα την αξία της, τότε τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα, διότι βρίσκω να μην κατέχω τη γλώσσα που θα με βοηθούσε ν’ αναγνωρίσω κάποιο σχέδιο ή δομή. Ακούγοντας στα τυφλά δηλαδή. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν πολλά μουσικά κομμάτια που μου αρέσουν, μόνο που δεν μπορώ να εξηγήσω το γιατί, αλλά κι αν ακόμα υποθέσω ότι μπορώ, τί αξία θα είχε μια υποκειμενική κρίση στο βαθμό που δεν θα μπορούσε να τεκμηριωθεί και να καταστεί αντικειμενική και καταξιωμένη;

Κατά συνέπεια, ο μουσικός μου αναλφαβητισμός μου στερεί την ικανότητα να εκφράσω κρίσεις για κάποιο μουσικό κομμάτι, αδυνατώντας ν’ αποφανθώ αν πρόκειται για αριστούργημα ή για κάτι κοινότοπο και ανέμπνευστο.

Με τα έργα που βασίζονται στο λόγο αισθάνομαι περισσότερο άνεση, όχι γιατί κατέχω την επιστήμη, την τέχνη (;) ή κάποια μεθοδολογία λογοτεχνικής κριτικής, αλλά από ένστικτο μάλλον, λόγω της μεγαλύτερης εξοικείωσής μου, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τον περισσότερο κόσμο, με τα γράμματα παρά με τις νότες. Αλλά μην νομίζετε ότι κι εδώ δεν έχω πολλές φορές την αίσθηση ότι βαδίζω σε κινούμενη άμμο, με το μυαλό αναποφάσιστο και σε σύγχυση.

Η άγνοιά μου όμως επί των μουσικών δεν έχει μόνο θεωρητικό ενδιαφέρον, αλλά μού δημιουργεί και πολλά πρακτικά προβλήματα, τα οποία συζητώντας τα δεξιά και αριστερά, διαπίστωσα ότι δεν είναι μόνο και δικά μου. Φερ’ ειπείν στο ερώτημα, «πότε χειροκροτούμε σε μια συναυλία;» οι περισσότεροι δεν μπορούν να δώσουν μια συγκεκριμένη απάντηση, με αποτέλεσμα να σηκώνουν τους ώμους και τα χέρια ψηλά.

Δεν είναι λίγες φορές που αισθανθήκαμε ντροπή όταν εμείς ή κάποιος άλλος στην αίθουσα χειροκρότησε σε λάθος στιγμή, πριν καν τελειώσει το κομμάτι, και που δεχτήκαμε το συγκαταβατικό χαμόγελο του μουσικού ή του λυρικού τραγουδιστή που αναγκάστηκε προς στιγμή να διακόψει, με διακριτικότητα πάντα. Στο θέατρο τα πράγματα είναι πιο εύκολα. Το τέλος μιας σκηνής είναι αρκετά ευδιάκριτο, άσε και που το σβήσιμο των προβολέων είναι κι ένα άλλο πιο τρανταχτό σημάδι.

Στις συναυλίες όμως, ο καθένας ταλαίπωρος προσπαθεί να βρει τη δική του μυστική συνταγή που θα τού δώσει το σήμα για να πέσει το χειροκρότημα. Το πιο σίγουρο, (με το μικρότερο ποσοστό αποτυχίας), είναι να περιμένει πρώτα να χειροκροτήσουν οι άλλοι. Και αφού σιγουρευτεί γι αυτό, να ενώσει τότε και τις δικές του παλάμες.

Αν βρίσκεται σε θέση κοντά στην ορχήστρα και τα αναλόγια, ένας άλλος τρόπος να τσεκάρει, είναι αν το βιβλιαράκι με την παρτιτούρα έχει φτάσει στο τέλος του. Τη στιγμή που οι μουσικοί ή ο διευθυντής ορχήστρας είναι κοντά στο να το κλείσουν, είναι ελεύθερος να χειροκροτήσει.

Αυτοί οι οποίοι επιλέγουν να μαντέψουν το τέλος ενός μέρους μιας συμφωνίας ή μιας συναυλίας από ένα κρεσέντο, όπου τα όργανα δείχνουν να εμπλέκονται σε ένα όλο και πιο ξέφρενο καλπασμό σε υψηλότερες νότες και μεγαλύτερες εντάσεις, πολύ συχνά κινδυνεύουν να βρεθούν εκτεθειμένοι. Το κρεσέντο μπορεί κάλλιστα να δώσει false alarm, με το να εκφράζει μια ενδιάμεση τσιριμόνια ή έκρηξη ευφορίας του συνθέτη παρά την τελική εκφόρτιση.

Τώρα, φαντάζομαι ότι οι μελετημένοι και τεχνικά καταρτισμένοι ακροατές χρησιμοποιούν πιο κομψές και εκλεπτυσμένες τεχνικές για να σιγουρευτούν για το τέλος. Δηλαδή γνωρίζουν τι είναι το andante και πως μεταφράζεται μουσικά το adagio, καθώς επίσης και τη συνήθη δομή μιας σουίτας, μιας συμφωνίας, ή ενός κοντσέρτου μιας συγκεκριμένης σχολής, σε μια συγκεκριμένη εποχή, οπότε με το που ακούνε το ένα μέρος, ξέρουν αμέσως αυτό που θα ακολουθήσει.

Για μας όμως τους κοινούς θνητούς που δεν επενδύσαμε όσο θα θέλαμε στη μουσική μας παιδεία, η παρακολούθηση μιας συναυλίας μπορεί να κρύβει αρκετές κακοτοπιές σε ένα αρκετά γλιστερό έδαφος, όπου πολύ εύκολα μπορούμε να την πατήσουμε και να εκτεθούμε.
Τι να γίνει. Από μια μηδενική επένδυση, δεν μπορούμε να περιμένουμε και πολλά. Έτσι δεν είναι; Δικαιολογημένο το ρίσκο.