Κριτική της Πολιτικής ή των Πολιτικών; Περίπτωση Θεόδωρος Πάγκαλος

Πόσο ανεξάρτητη είναι η άσκηση της πολιτικής από τα πρόσωπα που την ασκούν, όπως και από τους τρόπους που μετέρχονται για να την ασκήσουν; Είναι οι παράμετροι αυτές τόσο αμελητέες ώστε να παραμένουν στο απυρόβλητο και η κριτική να εστιάζεται αυστηρά μόνο στο είδος των πολιτικών και μόνον αυτών, με την έννοια ότι τα πρόσωπα έρχονται και παρέρχονται ενώ οι πολιτικές που παραμένουν, μπορούν να ασκούνται και μέσω των όποιων αντικαταστατών τους;

Η άποψή μου είναι πως όχι. Οι πολιτικές ασκούνται όχι αφ’ εαυτών, από ένα ουδέτερο, και απρόσωπο εξωκοινωνικό πεδίο, αλλά μέσω συγκεκριμένων προσώπων-φορέων τα οποία και αφήνουν το δικό τους στίγμα στον τρόπο που τις χειρίζονται και τις εφαρμόζουν, τις επιβάλλουν, αλλά και κοιτούν να τις «πουλήσουν» στις μάζες.

Είναι αφελές να νομίζει κανείς ότι οι πολικές επιλογές της εξουσίας επιβάλλονται μόνον δια της πειθούς και δια της ορθότητάς τους και αφού δοκιμαστούν στην αρένα του δημοσίου διαλόγου. Η πραγματικότητα είναι ότι οι πολιτικές επιβάλλονται μέσα από πολύ καλά μελετημένες στρατηγικές marketing, οι οποίες και αναλαμβάνουν να τις παρουσιάζουν με τέτοιο τρόπο ώστε να εκμαιεύουν τη συναίνεση των μαζών είτε με παρελκυστικές μεθόδους, είτε με εκβιαστικά διλήμματα, είτε με θεατρινίστικα μαϊμουτζουλούκια, είτε με ψευτιές, είτε με τρομοκρατία, είτε με συκοφαντίες, και φυσικά με την επιστράτευση καταλλήλων προσώπων που έχουν κριθεί ότι έχουν τα εχέγγυα για να το κάνουν. Διότι, όπως και να το κάνουμε δεν έχουν όλοι την κατάλληλη στόφα για να «πουλήσουν» την πραμάτεια του κόμματός τους με αήθεις, και ανήθικους τρόπους, που φτάνουν κι ως τον ωμό τραμπουκισμό. Κι εδώ η κριτική οφείλει να παίρνει θέση όχι αόριστα ενάντια στις πολιτικές, αλλά και ενάντια στα πρόσωπα που αναλαμβάνουν να τις προωθήσουν.

Αν ο ΓΑΠ προσπαθεί να πουλήσει το μνημόνιο κάνοντας το καλό και ευαίσθητο παιδί που συμπάσχει, εγνωσμένη τακτική που στοχεύει στην καρδιά του θυμικού, με την επακόλουθη ακινητοποίηση των εγκεφαλικών λειτουργιών, ο Πάγκαλος κάνει το ίδιο, στοχεύοντας προς άλλη κατεύθυνση και με άλλο στιλ.

Η εργολαβία που του έχει ανατεθεί είναι η απ’ ευθείας συκοφάντηση των πολιτικών του αντιπάλων, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι όλη η αντιδρώσα αριστερά. Γιατί αυτός και όχι κάποιος άλλος; Πρώτον, διότι μπορεί να παρουσιάζεται σαν ο εκ των ένδον γνώστης, μιας και στα νεανικά του χρόνια θήτευσε στις τάξεις της, και δεύτερον διότι με τα χρόνια καλλιέργησε την εντύπωση του αδέσμευτου και ανεξάρτητου πολιτικού, αυτού που κοινώς δεν μασάει τα λόγια του και λέει αλήθειες. Χρησιμοποιώντας γλώσσα χοντρή, ανεπιτήδευτη και λαϊκή, και μένοντας εκτός σκανδάλων καραμπινάτης διαφθοράς, κατορθώνει να χτίσει ένα προφίλ αξιοπιστίας το οποίο όμως παρά τις υπερβολές, τις γραφικότητες και τις αντιφάσεις του κατορθώνει να γίνεται οικείο και αποδεκτό, έως και σημείο αναφοράς.

Κοντολογίς, είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για τις πιο βρώμικες δουλειές. Κι απ’ αυτές έκανε αρκετές στη ζωή του. Τα Ίμια και ο Οτσαλάν είναι οι παλαιότερες, ενώ η μέχρι νεύρωσης εμμονή του στη συκοφάντηση του ΚΚΕ είναι η πιο πρόσφατη. Ο Πάγκαλος δεν είναι αθώος, και ακριβώς εδώ έγκειται η επικινδυνότητά του. Είναι σαν τον λύκο που φοράει προβιά, είναι ο μασκαράς που με τις χοντράδες και τις παρλαπίπες του δουλεύει υπόγεια και διεμβολίζει.

Ο Πάγκαλος δεν είναι ένας οποιοσδήποτε πολιτικός που απλώς κηρύττει αυτά που πιστεύει, που δρα αφ' ευατού. Ο Πάγκαλος δρα ύπουλα με σχέδιο και βρίσκεται σε διατεταγμένη υπηρεσία. Για το λόγο αυτό, ο Πάγκαλος πρέπει να απομονωθεί και να μπει στο στόχαστρο ανηλεούς ξεγυμνώματος και κριτικής.

Στο κείμενο που ακολουθεί ο Νίκος Ξυδάκης κάνει ένα πολύ αναλυτικό και πάντα επίκαιρο σχόλιο πάνω στο φαινόμενο Πάγκαλος, ήδη από το 2003.

Θόδωρος Πάγκαλος

«Κάτι συμβαίνει με την χημεία του εγκεφάλου του…» Ετσι εξηγεί κάθε φορά τις γνωστές εκρήξεις του Θόδωρου Παγκαλου παλαιός του φίλος και εμπειρότατος πολιτικός συντάκτης. Περίπου έτσι αντιμετωπίζει τις εκρήξεις του και η κοινή γνώμη: σαν χημικό παράδοξο, που όμως με την πάροδο του χρόνου, είναι πλέον μια αναμενόμενη γραφικότητα. Η χημεία είναι ασύμβατη με την πολιτική.

Ο Θόδωρος Πάγκαλος έχει την ικανότητα να λέει δημοσίως και ενυπόγραφα ό,τι περιφέρεται στα καφενεία σαν φήμη. Προσδίδει στη φήμη το κύρος του δημόσιου άνδρα, του πολιτικού που έχει εσωτερική πληροφόρηση, κι έτσι η φήμη γίνεται πολιτικό γεγονός. Ο ΘΠ, ευφυής ων και κυρίως διαθέτοντας αίσθηση του πραγματικού, εκφράζει μεγαλόφωνα αυτό που οι πολλοί είτε ψιθυρίζουν είτε δεν μπορούν να το πουν πειστικά. Αυτός έχει τον τρόπο και τα μέσα να το πει δυνατά, μέσω των φιλικών του εφημερίδων (πάντα των ίδιων). Και έχει πει κατα καιρούς διάφορες κοινότοπες «μικρές αλήθειες»: Ο Κλίντον είναι ψεύτης• η Γερμανία είναι γίγαντας με μυαλό μικρού παιδιού• ο Αβραμόπουλος είναι ο κύριος Τίποτε, ένα «μπλέιζερ που μιλάει»• τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ ανήκουν στην πλουτοκρατία και τζογάρουν στο Χρηματιστήριο…

Δεν είναι όλες αυτές οι αλήθειες καινούργιες, μα ούτε και εντελώς αληθινές. Είναι κατά συνθήκην αλήθειες. Εύστοχες όμως: ικανοποιούν το κοινό αίσθημα, τρέφουν μαζί και εκτονώνουν τον βουβό θυμό του πλήθους που νιώθει ανήμπορο να αντιδράσει στις προφανείς αυθαιρεσίες της εξουσίας ή στις δυνάμεις που το ξεπερνούν.

Ο κόσμος διασκεδάζει με τις εκρήξεις ειλικρίνειας, ελεγχόμενης ή μη, του ΘΠ, επιβεβαιώνει όσα υποψιάζεται για τους νεόκοπους σοσιαλιστές των κοτέρων και του χρηματιστηριακού τζόγου, νιώθει ότι ο Πάγκαλος «τους τα είπε πάλι». Κι ύστερα επιστρέφει στις δουλειές του. Καθώς ξανασκύβει στην καθημερινότητα και έως ότου συμβεί η επόμενη παγκάλειος έκρηξη, αυτός ο «μέσος πολίτης» αντιλαμβάνεται ότι και οι εκρήξεις είναι μέρος ενός παιχνιδιού εντυπώσεων• μάλλον, είναι το γαϊτανάκι της εξουσίας. Οποιος μένει εκτός παιχνιδιού εξουσίας, διαμαρτύρεται, καθείς με τον τρόπο του. Ο τρόπος του Πάγκαλου είναι ο πιο θορυβώδης, ο πιο εντυπωσιακός, ίσως και ο πιο νόστιμος, διότι αποκαλύπτει χαραμάδες, φανερώνει μικρές αλήθειες και υπαινίσσεται μεγάλα ψέματα. Αλλά, εξακολουθεί να είναι μια ακόμη πιρουέτα, όσο δεξιοτεχνική, σε ένα έργο που παίζεται μακριά από τον «μέσο πολίτη», αυτόν που μειδιά ή καγχάζει όταν «τους τα λέει» ο πληθωρικός πολτικός. Διότι ο περίφημος «μέσος» αφού καγχάσει, αναλογίζεται πικρούτσικα: Κι αυτός ίδιος είναι…

Ναι, ο ΘΠ παρά το ιδιαίτερο χρώμα του, παρά τους διάσημους μεντιο-λεονταρισμούς του, είναι άνθρωπος της εξουσίας: ζει με αυτήν, ζει γι’ αυτήν, αναπνέει μ’ αυτήν. Και φωνασκεί μόνο όταν απειλείται αυτή η σχέση ζωής• όταν απειλείται η θέση του, όταν ο αντίπαλος είναι ημιθανής ή υπερβολικά ορμητικός, όταν ξαναμοιράζονται χαρτιά, και βέβαια όταν έχει μείνει εκτός νυμφώνος…

Λεονταρισμοί εκ του ασφαλούς; Ας το πούμε αλλιώς: Η ωμή, καυστική, ειρωνική γλώσσα του ΘΠ περιέχει μόνο κριτική για τους άλλους, και μόνο όταν νιώθει ο ίδιος στριμωγμένος. Δεν περιέχει ποτέ αυτοκριτική. Μιλά για τη διαφθορά, την ανικανότητα ή τους ανεπάγγελτους της πολιτικής σαν να μην συμμετέχει ο ίδιος πουθενά, σαν να μην είναι μέρος αυτού του σκηνικού, σαν να είναι απλός παρατηρητής, χωρίς συνευθύνη. Σαν να μην…

Ως προς τούτο είναι ίδιος με τους δύο πρωθυπουργούς με τους οποίους συνεργάστηκε και τους οποίους «άδειασε» ή επέκρινε: Μοιάζει με τον Ανδρέα Παπανδρέου, που άφησε μετέωρο το υπουργικό συμβούλιο λέγοντας το αμίμητο «εγώ απλώς προήδρευσα». Ο ΘΠ είναι προσωπική επιλογή του Α. Παπανδρέου, ο οποίος έκανε υπουργό έναν απόγονο μεγάλης οικογενείας και στέλεχος της Αριστεράς, κόντρα στο κομματικό κατεστημένο του ΠΑΣΟΚ. Ο Πάγκαλος με τη σειρά του, όταν ο ηγέτης εβάλλετο για τη βίλα της Εκάλης, τον άδειασε αποκαλώντας τον «δωρολήπτη»…

Μοιάζει και με τον Κώστα Σημίτη, ο οποίος σε στιγμές κρίσης αποφεύγει να εμφανιστεί για να αναλάβει την ευθύνη και να επωμιστεί το κόστος, ενώ ποτέ δεν έχει προβεί σε οποιαδήποτε αυτοκριτική. Ο πρωθυπουργός εμφανίζεται σαν ο ηγέτης των επιτυχιών μόνο, ποτέ σαν μέτοχος αποτυχιών ή ατυχιών. Ο Θ. Πάγκαλος μέμφεται τον πρωθυπουργό για ό,τι και ο ίδιος δεν κάνει: εμφανίζεται υπεράνω κριτικής, εκτός συνευθύνης, εκτός του πλαισίου που τρέφει «νεονάκηδες» και «ανεπάγγελτους». Σαν να μην μετέχει σε κυβερνήσεις ως κορυφαίος υπουργός, σαν να μην είναι στην ηγεσία του κόμματος επί πολλά χρόνια. Σαν να μην…

Ως προς τούτο, ο ΘΠ είναι απολύτως προβλέψιμος. Είναι απρόβλεπτος μόνο όταν οι λεκτικές εκρήξεις του είναι εντελώς άστοχες και παίρνουν διαστάσεις ιστορικής γκάφας. Δεν μπορεί ο υπουργός Εξωτερικών να λοιδωρεί τη Γερμανία ή τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, σαν να μιλά σε καφενείο, κι ύστερα να ανασκευάζει σαν καφενείο ― έως ότου επανέλθει με την επόμενη έκπληξη. Ολα αυτά ίσως ήταν χαριτωμένα, αν δεν προέρχονταν από το στόμα του υπουργού Εξωτερικών. Ετσι ειπωμένα όμως είναι κακόγουστο καλαμπούρι προς λαϊκή κατανάλωση. Και ειπώθηκαν ακριβώς για να αρέσουν στο λαό… Ο ΘΠ θέλει να αρέσει στον λαό, ξέρει τι αρέσει να ακούει ο λαός και τα λέει: Μιλά ως οιονεί αδέσμευτος Ελληνάρας σε περήφανους Ελληναράδες, αυτός ένας επαγγελματίας του συγκεκριμένου και του εφικτού…

Με τον ίδιο ναρκισιστικό, ελλαναράδικο τρόπο εξήγησε και την αποπομπή του από το ΥΠΕΞ: τον έφαγαν οι Αμερικανοί… Το ίδιο υπαινίχθηκε και ο Κώστας Λαλιώτης για την καρατόμησή του από την ηγεσία του κόμματος, το ίδιο επικαλούνται εκατομμύρια συνέλληνες για κάθε αναποδιά του καθ’ ημέραν βίου: φταίει ο ξένος δάκτυλος… Εξ ου και οι «μικρές αλήθειες» του ΘΠ γίνονται δεκτές με ευθυμία ή και ενθουσιασμό από το πανελλήνιο, το αναλόγως ναρκισσιστικό και κυνικό, μα ουδέποτε το πείθουν, ακριβώς επειδή το ακροατήριο ξέρει… Κάνει τα ίδια κόλπα.

Υπό αυτή την οπτική, η σχέση του Πάγκαλου με το ακροατήριό του είναι σχέση συνενοχής και συγκατάβασης. Ο ΘΠ, από «μέσα», λέει αυτά που θέλει να ακούσει το κοινό, «απ’ έξω». Λέει αυτά που του ζητούν. Κάποιων τα νεύρα κλονίζονται, όσοι «λούζονται» θυμώνουν, το κοινό στην πλατεία ξεφαντώνει, ο οργίλος υπουργός αποπέμπεται προσώρας από το προσκήνιο, και το σύστημα προχωρεί αράγιστο. Λίγο αργότερα ο καταπραϋνθείς ανακάμπτει στη σκηνή, μόλις στερεωθεί βάλλει κατά άλλων, υποχωρεί και πάλι, το έργο συνεχίζεται και ο λαύρος ΘΠ έχει πάντα τα ρέστα του: Εγώ τους τα ‘πα.

Εως ότου πάλι η εξουσία η προσφιλής τον ξανακαλέσει στα μετερίζια με ένα νεύμα, με την Υπόσχεση, τη μία και μοναδική: ένα ρόλο στο έργο. Οπως τώρα, παραμονές εκλογών, που ο οξύθυμος πρώην, προκειμένου να αναπνεύσει και πάλι το οξυγόνο της εξουσίας, θυμήθηκε ότι ανεπάγγελτοι υπάρχουν και εκτός ΠΑΣΟΚ και επετέθη στον Κώστα Καραμανλή.

Ο ΘΠ αναμφίβολα είναι προικισμένος άνθρωπος. Δεν είναι απλώς ευφυής, διαθέτει χαρακτηριστικά που δεν συναντώνται εύκολα στους σημερινούς Ελληνες πολιτικούς: είναι καλλιεργημένος, κοσμοπολίτης, με χιούμορ, με αίσθηση του πραγματικού, βρίσκεται σε επαφή με τη ζωή, δεν είναι άφιλος, αντιλαμβάνεται τα ιστορικά μεγέθη. Είναι ένας διανοούμενος homme d’etat, είδος υπό εξαφάνιση στην εγχώρια πανίδα. Αυτά τα χαρακτηριστικά του τον οδηγούν να συλλαμβάνει όψεις του δημόσιου βίου παρακμιακές, εξοργιστικές ή απλώς φαιδρές, και να τις προβάλλει σε ένα βαθύτερο ιστορικό φόντο• διαβλέπει το φαιδρό και το επαίσχυντο σε ό,τι επιπλέει σαν αυτονόητο• ενίοτε επιχειρεί να ραγίσει την τερατώδη συγκατάβαση των μικροπρονομιούχων και συμφεροντούχων που τσιμεντάρει τα πάντα. Σφάλλει όμως: δεν βλέπει (ή καμώνεται πώς δεν βλέπει) ότι και ο ίδιος αποτελεί μέρος αυτής της δαιμονικής συγκατάβασης ισχυρών και φτωχοδιάβολων, πλουτοκρατών και φουκαράδων. Ο κωμωδός σατιρίζει και καυτηριάζει, μα δεν είναι μέρος του παλατιού. Ο Θόδωρος Πάγκαλος είναι, κι ας μιλάει σαν να μην…

Ως εκ τούτου στον δημόσιο βίο εκτός από ευφυής και πραγματιστής εμφανίζεται και νάρκισσος και αλαζών και αμετροεπής, σαν να χάνει την επαφή με τη θέση του και την πραγματικότητα, εγωτιστής, έρμαιο ενός έμφυτου λαϊκισμού που τον οδηγεί στην γραφικότητα. Συδαυλίζει μια μάταιη φωτιά: τις «μικρές αλήθειες», που χαϊδεύουν τα αυτιά του πλήθους χωρίς ν’ απειλούν κανένα κατεστημένο, και όντας «μικρές» σκεπάζουν και τις εσαεί ανέπαφες μεγάλες. Σαν να μην…

περιοδικό “Κ”, Καθημερινή 23.11.2003