Homo Neoliberdal

Όταν οι μπολσεβίκοι κατέλαβαν τα χειμερινά ανάκτορα το ’17, στη βαλίτσα με τα όνειρα εκτός από την οικοδόμηση μιας ιδανικής τάξης πραγμάτων, υπήρχε και ο στόχος της δημιουργίας του Homo Sovieticus, ενός νέου δηλαδή προτύπου ανθρώπου, αφοσιωμένου στο κόμμα, στη δουλειά, στην κολλεκτίβα, υπεύθυνου, αλληλέγγυου με τους συνανθρώπους του, με υψηλά ιδανικά, και μεγάλες ιδέες. Το πρότυπο αυτό άλλαξε με τα χρόνια και αυτό που μας φανερώθηκε μετά την πτώση της κουρτίνας το 1989 και τη μεγάλη φυγή, δεν ήταν παρά το θλιβερό απομεινάρι των πρωταρχικών καλών προθέσεων της χρυσής εποχής του αγνού ενθουσιασμού και της δημιουργικής ανατροπής των παλαιών σχέσεων.

Δεν θα μακρηγορήσω επ’ αυτού, μιας και δεν είναι στόχος μου να εκθέσω τα πώς και τα διατί της προσπάθειας δημιουργίας του συγκεκριμένου σοβιετικού ανθρωπολογικού προτύπου, ούτε να προκαλέσω τον αποτροπιασμό σας, αλλά να εστιάσω σε αυτό καθ’ εαυτό το γεγονός της ανάπλασης και να επισημάνω ότι ένα ανάλογο πρότυπο κατασκευάζεται εδώ και κάμποσες δεκαετίες και στα καθ’ ημάς, στα χωράφια δηλαδή της ελευθερόφρονης και φιλελεύθερης Δύσης, με όχι τόσο πομπώδεις, είναι αλήθεια, εξαγγελίες, όπως το έκαναν με υπερηφάνεια οι σοβιετικοί, αλλά υπόγεια, μεθοδικά και προπαντός ανεπαίσθητα, με όπλο την ιδεολογία, το δεκανίκι, δηλαδή των απανταχού εξουσιών για την απόσπαση συναινέσεων και κατασκευή συνειδήσεων σε απόλυτο συντονισμό με τις δικές τους.

Το σημερινό πρότυπο, το οποίο προάγεται και διαδίδεται προς κάθε κατεύθυνση, ως το βέλτιστο ανθρωπολογικό πρότυπο, που τάχατες προέκυψε από την μακραίωνη εξελικτική πορεία της σοφής Φύσης, δεν είναι τίποτε άλλο από το πρότυπο του νεοφιλελεύθερου ανθρώπου, με χαρακτηριστικά τα οποία σχεδιάστηκαν να εξυπηρετούν συγκεκριμένες οικονομικές επιλογές και οργανωτικές δομές του ύστερου καπιταλισμού.

Πώς πρέπει να είναι ο σημερινός άνθρωπος; Ποιος είναι αυτός ο οποίος επαινείται και προβάλλεται σαν πρότυπο; Ποιες είναι οι αρετές του;

Ο νέος αυτός άνθρωπος θα πρέπει πρώτα-πρώτα να είναι ευέλικτος, για να μεταπηδά από το ένα θέμα στο άλλο, από τη μια εργασία στην άλλη και από τη μια πόλη στην άλλη. Η κινητικότητα δηλαδή στο χώρο και στη σκέψη αποτελούν μια πρώτιστη αρετή.

Έπονται η προσαρμοστικότητα και μάλιστα η ταχύτητα της προσαρμοστικότητας σε νέα περιβάλλοντα, η ικανότητα επανασχεδιασμού της ζωής και η αποστροφή προς κάθε σταθερή βάση, σταθερή σχέση, σταθερό τόπο, διότι η σταθερότητα δημιουργεί εξαρτήσεις και οι εξαρτήσεις φρενάρουν την κινητικότητα και την δυναμική ανέλιξη προς το μέλλον και το άγνωστο.

Ο νεοφιλελεύθερος άνθρωπος πρέπει να δείχνει δυναμισμό, επιχειρηματικό πνεύμα, να αγαπάει το ρίσκο, να εκτίθεται σε κινδύνους, να έλκεται από το καινούργιο και το καινοτόμο, να αποδεσμεύεται εύκολα από το «παλαιό», να είναι ανταγωνιστικός, να αυτοσχεδιάζει, να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, να επιμορφώνεται συνεχώς και να αποκτά καινούργιες δεξιότητες, ώστε να προλαβαίνει να μαθαίνει πιο γρήγορα από τη μηχανή που τον παραμονεύει στη γωνιά να του πάρει τη θέση και τη δουλειά, αλλά και να είναι έτοιμος να ανακυκλωθεί όταν αλλάξουν οι συνθήκες.

Τι σχέση λοιπόν έχει αυτό το είδος που μόλις περιέγραψα με τον κανονικό άνθρωπο; Ποιος άνθρωπος μπορεί να σταθεί σε ασταθείς και κατακερματισμένες κοινωνίες; Ποιος άνθρωπος δεν θέλει να έχει μια σταθερή εργασία, ένα σταθερό τόπο ώστε να μπορέσει να φτιάξει και σταθερές σχέσεις και να νοιώθει ότι η ζωή του έχει μια συνοχή και μια συνέχεια; Ποιος άνθρωπος δεν θέλει να ζει με ασφάλεια και με μακροχρόνιο σχεδιασμό στη ζωή του; Ποιος δεν θέλει να αξιοποιεί την εμπειρία του και την μαστοριά του και να αμείβεται και να επιβραβεύεται γι αυτό;

Γιατί λοιπόν ένα τόσο διεστραμμένο πρότυπο, κατάφωρα ενάντια στις βασικές συναισθηματικές ανάγκες του ανθρώπου κατάφερε τόσο να επικρατήσει και να περιβάλλεται μάλιστα και με αίγλη περισσή; Γιατί η σταθερότητα που τόσο έχει ανάγκη, κατάντησε να αποτελεί ένα τόσο αρνητικό χαρακτηριστικό; Γιατί πειστήκαμε ότι το άγχος και το στρες αποτελούν την κινητήρια δύναμη της ιστορίας;

Πώς πειστήκαμε ότι οι αξίες αυτές, που γεννήθηκαν από τις ανάγκες του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και των επιχειρήσεων για γρήγορες αποδόσεις, και οι οποίες με τη σειρά τους επέδρασαν και στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων αιχμής και στις απαιτήσεις που ήγειραν προς τους εργαζομένους τους, θα έπρεπε να συγκροτούν και το αξιακό περιεχόμενο του νέου ανθρώπου;

Πώς έγινε και η επιχείρηση και οι εξ αυτής εκπορευόμενες προτεραιότητες και επιλογές υποκατέστησαν την ανθρώπινη ουσία μας; Ας διαλύσουμε λοιπόν τις ψευδαισθήσεις και ας καθίσουμε να δούμε τι ανήκει σε μας και τι στην επιχείρηση και την κουλτούρα της.

Ο Homo Sovieticus τελικά ήταν πολύ αθώος και πιο κοντά στον Homo Sapiens απ’ ότι ο Homo Neoliber(d)al.