Εικονικά και Πραγματικά Κοινωνικά Δίκτυα: Ο Αριθμός Dunbar

Το facebook είναι το ταχύτερα αναπτυσσόμενο ηλεκτρονικό μέσο κοινωνικής δικτύωσης, το οποίο σήμερα αριθμεί περίπου 175 εκατομμύρια χρήστες όλων των ηλικιών. Φυσικό ήταν να τραβήξει τα βλέμματα όχι μόνο των διαφημιστών, των εμπόρων και των επιχειρηματιών, αλλά και των κοινωνιολόγων, των ψυχολόγων, των ανθρωπολόγων, των νευρολόγων, των στατιστικολόγων, οι οποίοι προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν το φαινόμενο ερμηνεύοντάς το, αλλά και προωθώντας συνάμα και τις καριέρες τους.

Δεν χωρά καμιά αμφιβολία ότι το πρώτο μέλημα των ως άνω ανησυχούντων ήταν ο βαθμός εξάρτησης των χρηστών και οι επιπτώσεις της στην ψυχική τους υγεία. Το κύριο ερώτημα που μοιραία ετίθετο ήταν, κατά πόσον το facebook συμβάλλει ή επιτείνει τη μοναχικότητα των μελών του, γεγονός υψίστης σημασίας, μιας και μελέτες περί συσχετισμού μοναχικότητας και αρρώστιας, που στην πορεία κατέληξε να γίνει μόνο μία, ο καρκίνος, άρχισαν να ξεφυτρώνουν από παντού σαν μανιτάρια και να σκορπούν τον τρόμο όχι μόνο στον κόσμο αλλά και στα ασφαλιστικά ταμεία. Σε μια δε προ δεκαετίας μελέτη, με το όνομα «Internet Paradox, βρέθηκε ότι η αυξανόμενη χρήση του Internet σε οικογένειες είχε σαν αποτέλεσμα την αποξένωση των μελών τους και την χειροτέρευση της σωματικής και της ψυχικής τους υγείας, η οποία μεταφράζεται σε αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος και σε αυξημένο κίνδυνο καρδιακών επεισοδίων, καταθλίψεων και άλλων δεινών.


Τέτοιοι ισχυρισμοί δεν μπορούσαν φυσικά να περάσουν απαρατήρητοι, και για το λόγο αυτό ερευνητικές ομάδες απανταχού της γης έπεσαν με τα μούτρα στη διερεύνηση του επίμαχου αυτού ερωτήματος. Ως συνήθως, επειδή η αλήθεια δεν είναι ποτέ απόλυτη και μάλιστα σε νεότευκτα πεδία όπως αυτό, ετυμηγορία τελεσίδικη δεν υπήρξε. Μπορεί κάποιοι να κινδυνολόγησαν και να υπέδειξαν μια ζοφερότερη πραγματικότητα, αλλά, υπήρξαν και κάποια άλλα δημοσιεύματα που είδαν τα ηλεκτρονικά κοινωνικά δίκτυα με μεγαλύτερη συγκατάβαση.

Συγκεκριμένα, πρόσφατη μελέτη με τον τίτλο «Social Searching vs. Social Browsing» σε σύνολο 1500 περίπου φοιτητών έδειξε ότι το εν λόγω μέσο χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο για επικοινωνία με παλιούς συμμαθητές απ’ το σχολείο και την άντληση πληροφοριών για ανθρώπους που ήδη γνώρισαν σε πραγματικές συναναστροφές και σε μικρότερο ποσοστό για να γνωρίσουν νέους ανθρώπους. Άρα, μπορούμε να κοιμόμαστε ήσυχοι με τη γνώση ότι τα νέα παιδιά ακόμα αντιδρούν υγιώς και ότι δεν διπλαμπαρώνονται στις κάμαρες με την οθόνη αγκαλιά.


Αμφιβάλω όμως αν την ίδια επιλεκτική και σοφή χρήση του facebook κάνουν και οι μεγαλύτερες ηλικίες. Τα νούμερα δείχνουν μια πτώση του αριθμού των ωρών που αφιερώνει κάποιος στις κοινωνικές συναναστροφές, η οποία είναι αντιστρόφως ανάλογη του αριθμού των ωρών που αφιερώνει στο ηλεκτρονικό networking.

Στο facebook, όπως και σε κάθε παρόμοιο δίκτυο που στοχεύει στην κοινωνική διασύνδεση και την διεύρυνση του κύκλου των γνωριμιών, ο καθένας προσπαθεί, όπως είναι φυσικό ν’ αυξήσει τη λίστα των «φίλων» του. Βέβαια η ελαστικοποίηση της έννοιας της φιλίας, κυρίως ανάμεσα στους νέους ανθρώπους, και όχι ανάμεσα σε μας τους παλιότερους που έχουμε τους φίλους κορώνα στο κεφάλι μας, έχει, ως αναμενόταν προξενήσει καινούργιο κύμα ανησυχιών και κατά συνέπεια ερευνών.

Πρόσφατο άρθρο του Economist παρουσίασε μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με την επικοινωνία που διεξάγεται μέσω δικτύων. Ενώ ο μέσος αριθμός φίλων καθενός χρήστη είναι γύρω στους 120, ο στενός κύκλος ανθρώπων με τους οποίους επικοινωνεί τακτικά δεν ξεπερνάει τους 7 για τους άνδρες και τους 10 για τις γυναίκες, μιας και είμεθα περισσότερο κοινωνικές. Και αν πάμε στον ακόμα στενότερο κύκλο της αμφίδρομης επικοινωνίας ο κύκλος αυτός στενεύει στους 4 για τους μεν και στους 6 για τις δε. Δηλαδή περιορίζεται σε τόσους όσοι είναι αναγκαίοι για μια εκ των πραγμάτων στενότερη επικοινωνία και άρα δεν συντρέχουν λόγοι για ν’ ανησυχούμε.


Τώρα, όμως θα κάνω μια μικρή, αλλά ενδιαφέρουσα παρέκβαση και θα σταθώ λίγο παραπάνω στο 120, στο μέσο δηλαδή αριθμό μελών ενός δικτύου φίλων στο facebook. Όλως παραδόξως ο αριθμός αυτός είναι κοντά στον αριθμό μελών ενός πραγματικού κοινωνικού δικτύου με τους οποίους κάποιος μπορεί να έχει σταθερές σχέσεις και ο οποίος, από παρατηρήσεις του Dr Dunbar καθηγητή εξελικτικής ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Liverpool, βρέθηκε να είναι κοντά στο 150. Περίεργο ε;


Ο Dr. Dunbar βάλθηκε να διερευνήσει τους λόγους που ο εγκέφαλος στα πρωτεύοντα θηλαστικά εξελίχτηκε όπως εξελίχτηκε και έφτασε στο μέγεθος που έφτασε. και είναι ο εισηγητής της υπόθεσης του «Κοινωνικού Εγκεφάλου», σύμφωνα με την οποία ο εγκεφαλικός φλοιός και συγκεκριμένα ο λόγος του εγκεφαλικού νεο-φλοιού (neocortex) προς τον εγκέφαλο γα κάθε είδος, βρίσκεται σε απόλυτη γραμμική σχέση με το μέγεθος της σταθερής ομάδας στην οποία συμμετέχει. Δηλαδή, λέγοντάς το αλλιώς, το μέγεθος της ομάδας περιορίζεται από την υπολογιστική ικανότητα του εγκεφάλου στο να συγκρατεί τα πρόσωπα της ομάδας, τα χούγια του καθενός εξ αυτών, τις μεταξύ τους σχέσεις κ.λ.π. Ως γνωστόν οι ανώτερες γνωστικές λειτουργίες εντοπίζονται στον εγκεφαλικό φλοιό.

Το παρακάτω γράφημα, που προέκυψε από πειραματικά στοιχεία, δείχνει καθαρά ότι αυτός ο συσχετισμός ισχύει για διάφορα ταξονομικά είδη. Αν στο εν λόγω γράφημα βάλουμε και το μέγεθος του ανθρώπινου νεο-φλοιού, τότε, ως εκ θαύματος, προκύπτει ο αριθμός 150, που αντιστοιχεί στο μέσο μέγεθος του σταθερού κοινωνικού δικτύου του.

Ο Dr Dunbar για να επιβεβαιώσει ότι το νούμερο αυτό έχει σχέση και με την πραγματικότητα, κάθισε και μέτρησε σε διάφορες παραδοσιακές κοινωνίες, το μέγεθος τριών ειδών ομάδων, (ομάδες νομάδων, ομάδες κλαν ή χωριών και φυλές). Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στο επόμενο γράφημα, τα οποία δείχνουν ότι ο αριθμός 150 πράγματι συμπίπτει με το μέσο μέγεθος του κλαν, το οποίο και θεωρείται ότι αποτελεί τη μεγαλύτερη σταθερή ομάδα όπου όλοι γνωρίζονται με όλους και διατηρούν σταθερές σχέσεις. Οι νομαδικές ομάδες είναι ασταθείς και ανοιχτές, ενώ οι φυλές παρά είναι μεγάλες.

Δεν είναι λοιπόν θαυμαστός αυτός ο συσχετισμός μεταξύ του αριθμού του Dunbar και του μεγέθους ενός τυπικού δικτύου φίλων στο facebook;