Καινοτόμες μορφές εργασιακού καταναγκασμού

Γιατί δουλεύει κάποιος; Μα για να εξασφαλίσει τα προς το ζην. Δεν είναι όμως μόνο αυτό η δουλειά. Είναι η κοινωνικοποίηση, είναι η αυτοπραγμάτωση και το σμίλευμα της προσωπικότητας, είναι η διοχέτευση της δημιουργικότητας και το ξεδίπλωμα των ικανοτήτων, είναι η ικανοποίηση από το αποτέλεσμα, είναι η συνεισφορά στο κοινωνικό σύνολο, είναι η μαθητεία, είναι η αίσθηση της χρησιμότητας, είναι κι άλλα πολλά που συναρτούν ένα αξιακό σύστημα, εγγενές της εργασίας.

Πόσα όμως από αυτά εκπληρώνονται σήμερα; Η εργασία έχει χάσει τους περισσότερους από τους προαναφερθέντες στόχους, κυρίως αυτούς που σχετίζονται με την ικανοποίηση από την προσφορά. Ο σημερινός καταμερισμός εργασίας, η ενασχόληση με ένα μόνο μικρό κομμάτι μιας αλυσίδας παραγωγής ο προσανατολισμός αποκλειστικά στο κέρδος και σε οικονομικά μεγέθη, αποξενώνουν τον εργαζόμενο από το τελικό προϊόν, κυρίως όμως από τους αποδέκτες του προϊόντος αυτού, γεγονός που επισκιάζει και το νόημα και τον σκοπό της επενδυμένης προσπάθειας.

Αυτό είναι η μια πλευρά. Η άλλη, ακόμα και να υπάρχει επαφή με το αποτέλεσμα και τους αποδέκτες, είναι η αίσθηση της απουσίας της κοινωνικής χρησιμότητας αυτού που παρήχθη, της μοναδικότητας και της αφ’ εαυτού αξίας, ελλείψεις που μολύνουν σχεδόν ολόκληρο τον εργασιακό βίο με τον θανατηφόρο ιό της πλήξης, της απαξίας και της ματαιότητας. Βαρύ το φορτίο για να το κουβαλάς σ’ ολόκληρη τη ζωή.

Έτσι, εκ των πραγμάτων, η μόνη ικανοποίηση που μπορεί να αντισταθμίσει το χρόνο παρουσίας στον εργασιακό χώρο είναι η ικανοποίηση όχι από τις εσωτερικές αξίες της εργασίας στις οποίες αναφερθήκαμε προηγουμένως, αλλά από αξίες εξωτερικές από αυτήν, όπως η οικονομική επιτυχία, η μεγέθυνση της ικανότητας κατανάλωσης, η συσσώρευση αγαθών, η ανέλιξη στην ιεραρχία, το κοινωνικό status σε συνάρτηση με την οικονομική επιφάνεια, και άλλα παρεμφερή που δρουν αντισταθμιστικά.

Η εργασία, με την μορφή που έχει πάρει σήμερα, όλο και περισσότερο έρχεται σε αντίθετη με τη φύση και τις εσωτερικές ανάγκες του ανθρώπου, και δεν είναι η εντατικοποίηση, τα εξουθενωτικά ωράρια, και η ανασφάλεια, αυτά που τσακίζουν περισσότερο, αλλά η τεράστια μαύρη τρύπα της ματαιότητας και της έλλειψης νοήματος. Η πιο συχνή απάντηση στην ερώτηση «τι κάνεις στη δουλειά», έρχεται αβίαστη με ένα μεγαλοπρεπές: Μαλακίες!

Αυτό προφανώς είναι γνωστό στους εργοδότες από καιρό, οι οποίοι και προσπαθούν με διάφορα τεχνητά μέσα και κόλπα να δώσουν κίνητρα, απονέμοντάς διακριτούς ανόητους και χωρίς αντίκρισμα τίτλους, bonus, και διαφόρων ειδών έξτρα παροχές, όπως επίσης και να διασφαλίσουν τη συνοχή και τη δέσμευση των εργαζομένων μέσα από την καλλιέργεια κοινής επιχειρηματικής κουλτούρας και οράματος.

Οι εταιρικοί όμως ύμνοι, τα εταιρικά σύμβολα και τα προσκοπικά τοτέμ, φαίνεται ότι έχουν φάει τα ψωμιά τους και δεν αποδίδουν. Οι εργαζόμενοι συνεχίζουν να είναι αποκαρδιωμένοι και οι managers να μη ξέρουν τι άλλο πια να εφεύρουν για να τους παρακινήσουν ώστε να προσέρχονται στην εργασία χαρωποί. Μόνο ένα 20% των εργαζομένων φαίνεται να είναι προσηλωμένο στην εργασία του, ενώ το ποσοστό αυτών που δουλεύουν δημιουργικά είναι ακόμα χαμηλότερο.

Όχι πια. Το νέο γιατρικό λέγεται «διασκέδαση». Όχι μέσα από τα συνήθη προτρεπτικά συνθήματα του στυλ ότι «η δουλειά σε μας δεν είναι δουλειά, αλλά διασκέδαση», αλλά με την κυριολεκτική σημασία του όρου. Οι εταιρίες αρχίζουν να μετατρέπονται σε λούνα παρκ, και τα γραφεία σε χώρους άθλησης. Εταιρίες λογισμικού στη Silicon Valley εγκαθιστούν πίστες αναρρίχησης στους χώρους υποδοχής, και φουσκωτά ζώα στα γραφεία. Ένα κύμα παλιμπαιδισμού, ένα τσουνάμι λατρείας της ιλαρότητας έχει απλωθεί σαν αιμορραγικός πυρετός απ’ άκρη σ’ άκρη στη χώρα. Δεν είναι μόνο που οι υπάλληλοι πρέπει να χαμογελούν, όπως λέγανε παλιά, απλά σαν ένδειξη ευγένειας και καλών τρόπων, αλλά τουναντίον επιβάλλεται να γελούν, να γελούν προκλητικά, να ξεκαρδίζονται, να κυλιούνται κατάχαμα στο πάτωμα, να χτυπιούνται και να φωνάζουν κι από πάνω «Wow!». Η ευχαρίστηση από το εργασιακό περιβάλλον δεν πρέπει μόνο να υπονοείται, αλλά επιβάλλεται να εξωτερικεύεται με τον πιο κραυγαλέο τρόπο, να γίνεται ορατή ακόμα και στους πλέον δύσπιστους. Οι εταιρίες δεν προσλαμβάνουν πια ψυχολόγους και συμβούλους εργασίας, αλλά επαγγελματίες διασκεδαστές, ταχυδακτυλουργούς και κλόουν, γκουρού του γέλιου, γελωτοποιούς, σαλτιμπάγκους, new age γιόγκι ειδικούς στο να μυούν τους εργαζόμενους στις τεχνικές του γέλιου, και επιστήμονες της ευτυχίας.

Η Google πρωτοπορεί και στον τομέα αυτό. Τα γραφεία της είδαν να ευλογούνται με μπασκέτες, ποδηλατόδρομους, ομοιώματα δεινοσαύρων, και επαγγελματίες μασέζ. Από πίσω ακολουθούν η Twitter επιβάλλοντας στους υπαλλήλους να κυκλοφορούν με καπέλα καουμπόη, και ένα σωρό άλλες βγαλμένες απ’ τη μαρμίτα της νέας επιχειρηματικότητας.

Κι από την άλλη μεριά η πίεση, η αυταρχικότητα, οι αυστηροί κανόνες συμπεριφοράς, η εντατικοποίηση, οι απλήρωτες ώρες, οι εκβιασμοί, το ξαφνικό πέταμα στο δρόμο, δίνουν και παίρνουν. Με 17% ανεργία οι εργοδότες μπορούν να αλωνίζουν ανενόχλητοι, τσακίζοντας την αξιοπρέπεια και επεκτείνοντας τον έλεγχο όχι μόνο στο σώμα και στην εμφάνιση, αλλά και στο μυαλό και στα συναισθήματα, ξεφτιλίζοντας και γελοιοποιώντας την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση. Κι όχι απλά με συστάσεις και υποδείξεις, αλλά με την ωμή βία και το γυμνό εκβιασμό.

Κι όλα αυτά να σκεφτείτε ότι είναι γραμμένα σε κάποια βιβλία, είναι διδαγμένα σε κάποια σχολεία, τα έχουν σκεφτεί κάποιοι δάσκαλοι σε κάποια πανεπιστήμια, που κάποια στιγμή δεν αποκλείεται να δουν το έργο τους να επιβραβεύεται και με κάποιο Nobel. Μήπως νομίζετε ότι αυτά είναι μακριά από μας; Λάθος! Κάποιο Σάββατο, εκεί κοντά σε μια Καθαρή Δευτέρα θυμάμαι τους υπαλλήλους του Βασιλόπουλου ντυμένους μασκαράδες με το στανιό, να προσπαθούν να περισώσουν κάτι απ’ την αξιοπρέπειά τους.

Η «καινοτόμος σκέψη» σε όλη της τη βία!