Η ΜΟΝΑΞΙΑ ΩΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ!

Είναι γνωστή η μακροχρόνια φιλοσοφική διαμάχη μεταξύ Ισότητας και Ελευθερίας, ως προς το εφικτό ή το ανέφικτο της μεταξύ τους συνύπαρξης. Χοντρικά, τα πράγματα έχουν ως εξής:

Αν εξασφαλιστεί η Ισότητα, πώς είναι δυνατόν να επιτευχθεί η Ελευθερία, μιας και η Ισότητα, σύμφωνα με μια αντίληψη, προϋποθέτει υπερβολικές κοινωνικές και κυβερνητικές ρυθμίσεις, που συντείνουν στην καταπίεση των δημιουργικών δυνατοτήτων του ατόμου. Με τον ίδιο ακριβώς συλλογισμό αποκλείουμε την επίτευξη Ισότητας σε καθεστώς Ελευθερίας, διότι τότε οι πιο δυνατοί και καταφερτζήδες θα εξασκούν έλεγχο στους πιο αδύναμους και λιγότερο ευνοημένους.

Οι δυο αυτές έννοιες, κονταροχτυπήθηκαν κυρίως σε πρακτικό, πολιτικό επίπεδο, με το σοσιαλιστικό μέτωπο να έχει σαν προμετωπίδα την Ισότητα, το δε φιλελεύθερο, την Ελευθερία. Το ποιος κέρδισε απ’ αυτή την αναμέτρηση, έγινε γνωστό σε όλους απ’ το 1990 και μετά.

Ελευθερία λοιπόν. Είναι επίσης γνωστές κι οι δυο εκδοχές της ελευθερίας, η θετική που σημαίνει ελευθερία «για να» και η αρνητική που σημαίνει ελευθερία «από». Μπορούμε να πούμε ότι στις αρχαιότερες κοινωνίες η ελευθερία εκλαμβανόταν πιότερο με την αρνητική της εκδοχή, ενώ στις νεώτερες με την θετική της σημασία. Η θετική έννοια της λέξης ελευθερία εκπηγάζει από την επιθυμία του ατόμου να αυτοπραγματωθεί και να είναι αυτεξούσιο, να μην είναι δηλαδή όργανο κανενός πέραν της δικής του βούλησης. Η δε αρνητική σημαίνει ότι κανένας άνθρωπος ή καμιά ομάδα ανθρώπων δεν μπορεί να επεμβαίνει στη δράση του, είναι ελεύθερος δηλαδή από καταναγκασμούς και περιορισμούς. (Για περισσότερα δες, Isaiah Berlin, «Τέσσερα Δοκίμια Περί Ελευθερίας», εκδ. Scripta, 2001).

Με την επινόηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, των δικαιωμάτων των φυτών και των ζώων, των δέντρων και των βράχων, μια αρκετά πρόσφατη ανακάλυψη στην ιστορία της ανθρωπότητας, τα αιτήματα ελευθερίας πολλαπλασιάστηκαν και έγιναν επιτακτικότερα. Ο άνθρωπος θέλει περισσότερο χώρο για να ασκήσει τα δικαιώματά του, ενώ όλο και πιο συχνά βιώνει τον άλλο σαν λεηλάτη κάποιου δικού του δικαιώματος, μιας και το σκοινί που έδενε παλιότερα τον κόσμο αναμεταξύ τους κόντυνε και τώρα δένει τον καθένα μοναχό του αγκαλιά με κάποιο του δικαίωμα.

Για να συνυπάρχεις σαν κοινωνία πρέπει να αφήσεις λίγο χώρο από δαύτα, για νάβρει χώρο και να κάτσει και το δικαίωμα κάποιου άλλου, παρά δίπλα. Έτσι λέει η θεωρία, κι έτσι μ’ ορμήνευε η γιαγιά μου. «Στην κλίμακα από μηδέν μέχρι άπειρο της ελευθερίας, στο κάτω όριο παραμονεύει η Δουλεία», μου έλεγε, «αλλά στο πάνω όριο καραδοκεί η Μοναξιά».

«Επιτέλους Ελεύθεροι», (με τριάντα θαυμαστικά), μου ανήγγειλε πριν από λίγες μέρες με ύφος θριαμβευτικό ο φίλος μου ο Νίκος, όταν μου πέταξε στο γραφείο το τεκμήριο της αναπάντεχης ελευθερίας του. Τι είχε συμβεί; Το απόκομμα της Ελευθεροτυπίας (01/02/2008), που το περιέφερε δεξιά κι αριστερά, μας πληροφορούσε ότι επιστήμονες απ’ την Αγγλία είχαν καταφέρει να φτιάξουν σπερματοζωάρια από γυναικεία βλαστοκύτταρα, ενώ πέρσυ είχαν πετύχει το ίδιο από ανδρικό μυελό των οστών.

«Μπούρδες», του ανταπάντησα. «Κρίμα τη χαρά. Πάλι κάποιος θα χρειάζεται κάποιον άλλον να του προμηθεύει τα σπερματοζωάρια. Εντάξει εσείς οι άντρες, απελευθερώνεστε από την επώδυνη και βαρετή αυτή διαδικασία που προηγείται της αναπαραγωγής, διότι μια γυναίκα μπορεί πλέον να προμηθεύεται σπερματοζωάρια κι απ’ την κολλητή της, και μάλιστα χωρίς ανταλλάγματα και χωρίς να χρειάζεται να πληρώσει λύτρα. Βέβαια για τις γυναίκες σημαίνει μισή απελευθέρωση, διότι πρέπει να σκεφτούμε κι εκείνες που δεν έχουν κολλητές. Πρέπει να τρέχουν δεξιά κι αριστερά και να υποχρεώνονται. Κιαυτό εσύ το λες Πρόοδο; Μόνο τότε θα τους παραδεχτώ τους επιστήμονες, όταν βρουν τον τρόπο της «αυτο-αναπαραγωγής». Να μην χρειαζόμαστε πια κανέναν άλλον. Ο καθένας να μπορεί να αναπαράγει τον εαυτό καθαρά και παστρικά. Και άντρες και γυναίκες. Τότε μάλιστα, τότε θα είμαστε πράγματι

Ελεύθεροι, Αδέσμευτοι, Αυτάρκεις

και Μόνοι!

(μου σφύριξε η γιαγιά από το υπερπέραν).

Τώρα μάλιστα. Χτυπήσαμε ταβάνι!