Πολιτισμός ή Lifestyle;

Πάνε αρκετά χρόνια που απέχω του Πολιτισμού. Για δυο πράγματα. Πρώτον δεν ξέρω τι είναι πια Πολιτισμός, αν η εκδήλωση όπου παρευρίσκομαι είναι πολιτιστική ή όχι και δεύτερον γιατί και αυτός ο ίδιος μ’ έχει εξορίσει προ πολλού από τις τάξεις του σαν αντικοινωνικό και ανάγωγο στοιχείο. Έτσι γίναμε πάτσι. Παρ’ όλα αυτά αντί να μείνω στ’ αυγά μου και ν’ ασχοληθώ με το πλέξιμο και το κοπανέλι, κάθομαι κι αναρωτιέμαι για το τι χάνω, για το αν αυτό από το οποίο απέχω συνιστά όντως Πολιτισμό ή αν όχι, τότε ας επιτέλους ησυχάσω.

Απ’ την σοφίτα του πύργου μου και πάντοτε εκ του μακρόθεν, παρατηρώ ότι οι στήλες με την ένδειξη «πολιτισμός» καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μέρος στις σελίδες των εφημερίδων και περιοδικών, με ταυτόχρονη διεύρυνση της έννοιας του πολιτιστικού προϊόντος. Για παράδειγμα, αντιλήφθηκα εσχάτως ότι κάποια σχετικά νεοεισαχθέντα μέλη στο club των τεχνών είναι η μαγειρική και το design. Πιθανόν κάποιοι να περιλαμβάνουν και την κομμωτική και την κοπτοραπτική. Και για τους πιο προχωρημένους, τέχνη να είναι επίσης και το πώς κινείσαι, πώς κάθεσαι, πώς σταυρώνεις τα πόδια σου, καθώς επίσης και το πώς φτύνεις, αν το κάνεις δηλαδή κοφτά και διακριτικά μ’ ένα μικρούλι μόνο συριγμό, ή ηχηρά και με προωθητήρα. Φαντάζομαι, ότι το τι μπορεί να ορισθεί σαν τέχνη εξαντλείται μόνο εκεί που εξαντλείται και η φαντασία. Όλα, όπως είπαμε, είναι θέμα ορισμού και προσωπικού γούστου.

Για να ορίσω «τι εστί Πολιτισμός», ας κάνω ένα μικρό πείραμα και ας εξετάσω για λίγο τί εικόνα μου έρχεται στο νου όταν ακούω τη φράση «αυτός, παιδάκι μου, είναι πολιτισμένος».

Πρώτον, η εικόνα αυτού με τα χίλια ΔΕΝ, δηλαδή αυτού που:

δεν φωνάζει, δεν χειρονομεί, δεν βρίζει, δεν φτύνει, δεν ρεύεται και δεν κλάνει δημοσίως, δεν πετάει σάλια όταν μιλάει, δεν αγγίζει, δεν ακουμπάει, δεν κοιτάει αγνώστους στο κατ’ ευθείαν, παρά μόνον στο πλάγιο, [αγνώστους με τους οποίους η κακιά του τύχη τον έφερε να κάθεται δίπλα-δίπλα στο μετρό, στο αεροπλάνο, στο λεωφορείο], και που όταν κατά λάθος του συμβεί να τους ακουμπήσει λιγάκι τους ζητάει χιλιάδες φορές «συγνώμη», δεν κυκλοφορεί ασιδέρωτος, αδέσποτος και λέτσος, δεν παραλείπει να λέει ευχαριστώ-παρακαλώ σε κάθε λεκτική επαφή, δεν πετάει τα σκουπίδια απ’ το παράθυρο του αυτοκινήτου και το μπαλκόνι του σπιτιού του, δεν πηδάει τις ουρές στην τράπεζα και αλλού, δεν πετάει γόπες στους διαδρόμους των νοσοκομείων, και κυρίως δεν τις ξεκοιλιάζει με το τακούνι του....

Δεύτερον, η εικόνα αυτού που:

γνωρίζει από κρασιά, ποτά και πούρα, την τελευταία παράσταση του Βογιατζή και του Μαρμαρινού, που πάει στο Μέγαρο και κλείνει μετά τραπέζι στο «L' Aubrevoir», που ξεφυλλίζει τις σελίδες των free-press περιοδικών, που ξέρει τα πάντα περί γαστρονομίας και τις βιογραφίες των σεφ, που ξέρει τι ρούχο πάει με τι, που είναι ξεφτέρι στην βερολινέζικη πρωτοπορία και στο τι κρεμάει στα επόμενα η γκαλερί Castelli στη Νέα Υόρκη, που έχει μόνιμο τραπέζι στον Ιανό....

«Αυτό παιδάκι μου δεν είναι πολιτισμός, με διέκοψε απότομα η γιαγιά μου. Αυτό είναι το «Savoir Vivre» του Ζαμπούνη, το βιβλίο του Ζάχου Χατζηφωτίου και η εκπομπή της Έλενας Κατρίτση.

Κι όμως αυτός είναι στο νεοελληνικό φαντασιακό, ο πολιτισμός στην «υψηλή» του εκδοχή. Είναι η αποτύπωση της μικροαστικής ευπρέπειας, (απόηχος της βικτοριανής αστικής ηθικής του προηγούμενου 19 αιώνα) αφ ενός και του Life-style της γιάπικης ανώτερης μεσαίας τάξης, αφ ‘ετέρου. Οι κατώτερες τάξεις πάντα πιθήκιζαν ότι ξέμενε από τις ανώτερες, όπως και η ίδια αστική τάξη, την αριστοκρατία την οποία ξεπατίκωνε και στην οποία πάσχιζε να μοιάσει.

Στην «χαμηλότερή» του δε εκδοχή, πολιτισμός είναι τα αποκαλυπτήρια κάποιων αγαλμάτων του Κολοκοτρώνη, οι συνεστιάσεις των συλλόγων, τα τσάμικα στις πλατείες, η γιορτή της τσικουδιάς και της λαγάνας, οι θεατρικές παραστάσεις των ΚΑΠΗ...

Το τι είναι πολιτισμός φαίνεται πιο καθαρά όταν περνάω έξω από το Μέγαρο, όπου στα αναρτημένα πανό των χορηγών μονοπωλούνται ονόματα από τον χώρο των τραπεζών, της πληροφορικής, ή των ευγενών ποτών, μην αφήνοντας θέση στις «κλωστές Πεταλούδας» ή τα αλυσοπρίονα Husqvarna, για παράδειγμα να εκδηλώσουν τα φιλότεχνα αισθήματά τους.

Δεν ξέρω τι μένει πέρα απ’ όλη αυτή την κίνηση και την οχλοβοή, το σούρτα-φέρτα, τις πρεμιέρες, τα γκαλά, τα vernissage, τις χαιρετούρες, τα φιλιά του αέρα, τον πυρετό, τον κουρνιαχτό, τον ιδρώτα των θεατών και των πρωταγωνιστών ή τις φλυαρίες των ενημερωμένων, πλέον, περί τα πολιτιστικά στις παρέες και στα σαλόνια. Πολύ φοβάμαι, την αίσθηση ότι «εντάξει καλά περάσαμε και για σήμερα, να δούμε τώρα που θα πάμε αύριο. Μόνο να ξημερώσει». Πολύ φοβάμαι ότι όλο αυτό το πανηγύρι δεν θα χρησιμεύσει σε τίποτε άλλο παρά σαν συνδετικό υλικό μιας μάζωξης που δεν έχει τίποτε άλλο να πει ή τι άλλο να κάνει. Και στην καλύτερη των περιπτώσεων ίσως μια προσδοκία, ότι την επόμενη φορά ίσως καταφέρουμε να ξύσουμε λίγο πιο βαθιά το τσιμέντο που κάθισε και βάρυνε στην ψυχή μας.