Παρασκευή 8 Φεβρουαρίου 2008

Πολιτισμός ή Lifestyle;



Πάνε αρκετά χρόνια που απέχω του Πολιτισμού. Για δυο πράγματα. Πρώτον δεν ξέρω τι είναι πια Πολιτισμός, αν η εκδήλωση όπου παρευρίσκομαι είναι πολιτιστική ή όχι και δεύτερον γιατί και αυτός ο ίδιος μ’ έχει εξορίσει προ πολλού από τις τάξεις του σαν αντικοινωνικό και ανάγωγο στοιχείο. Έτσι γίναμε πάτσι. Παρ’ όλα αυτά αντί να μείνω στ’ αυγά μου και ν’ ασχοληθώ με το πλέξιμο και το κοπανέλι, κάθομαι κι αναρωτιέμαι για το τι χάνω, για το αν αυτό από το οποίο απέχω συνιστά όντως Πολιτισμό ή αν όχι, τότε ας επιτέλους ησυχάσω.

Απ’ την σοφίτα του πύργου μου και πάντοτε εκ του μακρόθεν, παρατηρώ ότι οι στήλες με την ένδειξη «πολιτισμός» καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μέρος στις σελίδες των εφημερίδων και περιοδικών, με ταυτόχρονη διεύρυνση της έννοιας του πολιτιστικού προϊόντος. Για παράδειγμα, αντιλήφθηκα εσχάτως ότι κάποια σχετικά νεοεισαχθέντα μέλη στο club των τεχνών είναι η μαγειρική και το design. Πιθανόν κάποιοι να περιλαμβάνουν και την κομμωτική και την κοπτοραπτική. Και για τους πιο προχωρημένους, τέχνη να είναι επίσης και το πώς κινείσαι, πώς κάθεσαι, πώς σταυρώνεις τα πόδια σου, καθώς επίσης και το πώς φτύνεις, αν το κάνεις δηλαδή κοφτά και διακριτικά μ’ ένα μικρούλι μόνο συριγμό, ή ηχηρά και με προωθητήρα. Φαντάζομαι, ότι το τι μπορεί να ορισθεί σαν τέχνη εξαντλείται μόνο εκεί που εξαντλείται και η φαντασία. Όλα, όπως είπαμε, είναι θέμα ορισμού και προσωπικού γούστου.

Για να ορίσω «τι εστί Πολιτισμός», ας κάνω ένα μικρό πείραμα και ας εξετάσω για λίγο τί εικόνα μου έρχεται στο νου όταν ακούω τη φράση «αυτός, παιδάκι μου, είναι πολιτισμένος».


Πρώτον
, η εικόνα αυτού με τα χίλια ΔΕΝ, δηλαδή αυτού που:

δεν φωνάζει, δεν χειρονομεί, δεν βρίζει, δεν φτύνει, δεν ρεύεται και δεν κλάνει δημοσίως, δεν πετάει σάλια όταν μιλάει, δεν αγγίζει, δεν ακουμπάει, δεν κοιτάει αγνώστους στο κατ’ ευθείαν, παρά μόνον στο πλάγιο, [αγνώστους με τους οποίους η κακιά του τύχη τον έφερε να κάθεται δίπλα-δίπλα στο μετρό, στο αεροπλάνο, στο λεωφορείο], και που όταν κατά λάθος του συμβεί να τους ακουμπήσει λιγάκι τους ζητάει χιλιάδες φορές «συγνώμη», δεν κυκλοφορεί ασιδέρωτος, αδέσποτος και λέτσος, δεν παραλείπει να λέει ευχαριστώ-παρακαλώ σε κάθε λεκτική επαφή, δεν πετάει τα σκουπίδια απ’ το παράθυρο του αυτοκινήτου και το μπαλκόνι του σπιτιού του, δεν πηδάει τις ουρές στην τράπεζα και αλλού, δεν πετάει γόπες στους διαδρόμους των νοσοκομείων, και κυρίως δεν τις ξεκοιλιάζει με το τακούνι του....


Δεύτερον, η εικόνα αυτού που:

γνωρίζει από κρασιά, ποτά και πούρα, την τελευταία παράσταση του Βογιατζή και του Μαρμαρινού, που πάει στο Μέγαρο και κλείνει μετά τραπέζι στο «L' Aubrevoir», που ξεφυλλίζει τις σελίδες των free-press περιοδικών, που ξέρει τα πάντα περί γαστρονομίας και τις βιογραφίες των σεφ, που ξέρει τι ρούχο πάει με τι, που είναι ξεφτέρι στην βερολινέζικη πρωτοπορία και στο τι κρεμάει στα επόμενα η γκαλερί Castelli στη Νέα Υόρκη, που έχει μόνιμο τραπέζι στον Ιανό....

«Αυτό παιδάκι μου δεν είναι πολιτισμός, με διέκοψε απότομα η γιαγιά μου. Αυτό είναι το «Savoir Vivre» του Ζαμπούνη, το βιβλίο του Ζάχου Χατζηφωτίου και η εκπομπή της Έλενας Κατρίτση.

Κι όμως αυτός είναι στο νεοελληνικό φαντασιακό, ο πολιτισμός στην «υψηλή» του εκδοχή. Είναι η αποτύπωση της μικροαστικής ευπρέπειας, (απόηχος της βικτοριανής αστικής ηθικής του προηγούμενου 19 αιώνα) αφ ενός και του Life-style της γιάπικης ανώτερης μεσαίας τάξης, αφ ‘ετέρου. Οι κατώτερες τάξεις πάντα πιθήκιζαν ότι ξέμενε από τις ανώτερες, όπως και η ίδια αστική τάξη, την αριστοκρατία την οποία ξεπατίκωνε και στην οποία πάσχιζε να μοιάσει.



Στην «χαμηλότερή» του δε εκδοχή, πολιτισμός είναι τα αποκαλυπτήρια κάποιων αγαλμάτων του Κολοκοτρώνη, οι συνεστιάσεις των συλλόγων, τα τσάμικα στις πλατείες, η γιορτή της τσικουδιάς και της λαγάνας, οι θεατρικές παραστάσεις των ΚΑΠΗ...

Το τι είναι πολιτισμός φαίνεται πιο καθαρά όταν περνάω έξω από το Μέγαρο, όπου στα αναρτημένα πανό των χορηγών μονοπωλούνται ονόματα από τον χώρο των τραπεζών, της πληροφορικής, ή των ευγενών ποτών, μην αφήνοντας θέση στις «κλωστές Πεταλούδας» ή τα αλυσοπρίονα Husqvarna, για παράδειγμα να εκδηλώσουν τα φιλότεχνα αισθήματά τους.

Δεν ξέρω τι μένει πέρα απ’ όλη αυτή την κίνηση και την οχλοβοή, το σούρτα-φέρτα, τις πρεμιέρες, τα γκαλά, τα vernissage, τις χαιρετούρες, τα φιλιά του αέρα, τον πυρετό, τον κουρνιαχτό, τον ιδρώτα των θεατών και των πρωταγωνιστών ή τις φλυαρίες των ενημερωμένων, πλέον, περί τα πολιτιστικά στις παρέες και στα σαλόνια. Πολύ φοβάμαι, την αίσθηση ότι «εντάξει καλά περάσαμε και για σήμερα, να δούμε τώρα που θα πάμε αύριο. Μόνο να ξημερώσει». Πολύ φοβάμαι ότι όλο αυτό το πανηγύρι δεν θα χρησιμεύσει σε τίποτε άλλο παρά σαν συνδετικό υλικό μιας μάζωξης που δεν έχει τίποτε άλλο να πει ή τι άλλο να κάνει. Και στην καλύτερη των περιπτώσεων ίσως μια προσδοκία, ότι την επόμενη φορά ίσως καταφέρουμε να ξύσουμε λίγο πιο βαθιά το τσιμέντο που κάθισε και βάρυνε στην ψυχή μας.

13 σχόλια:

Xavier είπε...

Ο πολιτισμός στις μέρες μας καπελώνεται από το lifestyle γιατί απευθύνεται όχι σε σκεπτόμενους ανθρώπους, αλλά σε καταναλωτικό κοινό. Και το καταναλωτικό κοινό, αντιλαμβάνεται μόνο αυτά που γυαλίζουν, σαν καλοί ιθαγενείς.

cynical είπε...

Και γω έχω αυτή την αίσθηση κατανάλωσης "πολιτισμού" σε ειδικούς τόπους, κατοχυρωμένους σαν διακινητές/προαγωγούς πολιτισμού. Κυριαρχεί το 'πρέπει' να δούμε αυτή την παράσταση, αυτή τη συναυλία, κ.λ.π. για να είμαστε μέσα στα πράγματα, για να δούμε και να μας δουνε. Και πριν προλάβει να τελειώσει το ένα τρέχουμε στο επόμενο και μετά στο επόμενο, κ.ο.κ. Μια κατάσταση βουλιμίας. Δεν μένει καιρός να χωνευτούν τα πράγματα, να σιτέψουν, να ωριμάσουν. Βουρ! για τα επόμενα. Αμάν!

Ανώνυμος είπε...

Συμφωνώ απόλυτα ότι υπάρχει σύγχυση πολιτισμού και lifestyle στη συνείδηση πολλών.
Όμως ο πολιτισμός προϋποθέτει την αυθεντικότητα.
Το Lifestyle είναι μίμηση, και μάλιστα μίμηση ακαριαία, γιατί αν καταλάβουν ότι καθυστερήσαμε … αποκαλυφθήκαμε.
Η κοινωνική ανωτερότητα, πέρα από την οικονομική και πολιτική υπεροχή είχε και τα σύμβολά της. Το ντύσιμο, τα χόμπι, τους τρόπους, κλπ. Παλαιότερα, απαγορευόταν να φορέσεις χρώμα, ρούχο ή καπέλο που δεν ήταν της τάξης σου. (π.χ. το μπλε ρουά το φόραγε μόνο ο Βασιλιάς).
Σήμερα, οι τάξεις εξακολουθούν να υπάρχουν αλλά δεν είναι το ίδιο στεγανές.
Αφού λοιπόν δεν μπορείς να γίνεις πλούσιος ή αριστοκράτης ή καλλιεργημένος τουλάχιστον είσαι ελεύθερος να μιμείσαι όλα τα γνωρίσματα τους κι όποιος το χάψει το έχαψε. Θύτης και θύμα ταυτόχρονα ....

cynical είπε...

Καλησπέρα NP.
Και γω μπερδεμένα τα έχω με το τί τέλος πάντων συνιστά πολιτισμό.
Και τί σημαίνει σήμερα αυθεντικότητα; Όλοι την ψάχνουν, όλοι ψάχνουν να βρουν τον εαυτό τους και στο τέλος αυτό που βρίσκουν είναι αυτό που έχει βρει και η άλλη μισή ανθρωπότητα. Δηλαδή ένα εαυτό fake, μίμηση πάλι κάποιων προτύπων.
Από την άλλη μεριά και η Δήθεν λαικότητα μυρίζει φτήνεια και ξεφτίλα από παντού. Όλες αυτές οι αναβιώσεις εθίμων σε κάθε κοινότητα και χωριό, μού μοιάζουν τόσο ψεύτικες.
Επειδή δεν θέλω ν'αφήσω να κρέμμεται η λέξη "πολιτισμένος" χωρίς να έχει ένα περιεχόμενο που να με ικανοποιεί κάπως, θα αποτολμούσα να πω ότι ο πολιτισμένος άνθρωπος είναι αυτός που έχει "ανθρωπιά".
Βέβαια, κάπως πρέπει να ορίσω και την ανθρωπιά..

Νικόλαος Παπουτσής είπε...

Δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν παράγουμε πολιτισμό σήμερα...άλλα ειναι σίγουρο ότι αυτό που ενδιαφερει τον κόσμο σήμερα ειναι το lifestyle
Το πανηγύρι...έστω κι αν αλλάζουν τα γούστα και οι συνήθειες, ειναι πανηγύρι!!!
Άλλοι στο μέγαρο,άλλοι με Θωδη!!!

Κι εγώ στο σπιτάκι μου...κι ας μην εχω τζάκι!!!

Καλό Σαββατο-Κύριακο!!!

Περαστικός είπε...

Πολιτισμός είναι α) ήθος και β) αισθητική, χωρίς το δεύτερο να υπολείπεται σε σημασία. Αντιλαμβάνομαι ότι και αυτά τα δύο χωρούν πολύ συζήτηση, αλλά νομίζω ότι είναι μια στέρεα βάση για να αρχίσει κάποιος.

Περαστικός είπε...

ορθογραφική διόρθωση, "πολλή συζήτηση" έπρεπε να γράψω :)

cynical είπε...

Καλή μέρα περαστικέ και καλή βδομάδα.
Συμφωνώ και με τα δυο που λες. Είναι έμφυτα ή επίκτητα; Έχουν να κάνουν με την καλλιέργεια; Τείνω να πιστεύω το πρώτο. Βλέπουμε ανθρώπους απλούς με αυτό που λέμε "ευγένεια ψυχής" και μένουμε σύξυλοι απ' τα λόγια τους και τα έργα τους. Πάλι, δεν ξέρω. Είναι προιόντα μιας άλλης κοινωνίας, ενώ στη δική μας τείνουν να γίνουν δυσεύρετα;

cynical είπε...

Καλημέρα κοτσυφάκι και καλή βδομάδα. Τι πολιτισμό παράγουμε σήμερά; Οk. Μη βαράς. Τεχνολογικό, εικονικό, ακουστικό, διαβαστικό. Αλλά γίναμε καλύτεροι άνθρωποι;

Xavier είπε...

Σχετικά με το σχόλιο του περαστικού, τόσο η αισθητική, όσο και το ήθος, είναι έννοιες εντελώς υποκειμενικές. Άρα ένας τέτοιος ορισμός του Πολιτισμού, είναι πάρα πολύ προβληματικός.

cynical είπε...

Καλημέρα Xavier. Νομίζω ότι το ερώτημα τώρα είναι "Τι σόι πράγμα είναι ο πολιτισμένος" και όχι "Τι συνιστά πολιτισμό".
Σε άλλες εποχές και κοινωνίες πολύ διαφορετικές από τις δικές μας, πιθανόν τόσο το "ήθος" όσο και η "αισθητική" να είχαν διαφορετικό περιεχόμενο. Σχετικά όμως με τα καθ' ημάς, δεν συμφωνούμε πάνω κάτω με το προφιλ του ανθρώπου που έχει ήθος; Όχι του Ηθικού. Αυτη η έννοια νομίζω ότι είναι πολύ φθαρμένη και μας γεμίζει καχυποψία.
Τί εννοούμε Ήθος; Θ' αποτολμήσω μερικές σκέψεις: Αξιοπρέπεια, τιμιότητα, ευγένεια ψυχής, ευθύτητα, ανιδιοτέλεια, ειλικρίνεια. Ερώτημα. Είναι ο πολιτισμός απόρροια μόνο έμφυτων ψυχικών αρετών; Δηλαδή ο χρόνος, η "Πρόοδος" δεν έπαιξαν κάποιο ρόλο; Κάτω απ΄αυτό το περιεχόμενο της λέξης "ήθος" θα συμφωνούσαμε ότι ο πολιτισμένος είναι αυτός που έχει ήθος;

Το ψάχνω ακόμα...

aerostatik είπε...

Η Στέλλα Μπεζαντάκου δεν είναι ούτε πολιτισμός ούτε lifestyle, είναι θρησκεία !

cynical είπε...

Guten Morgen aerostatiK. Μαζί με τον Πλανητάρχη και τον Τερλέγκα κάνουμε την Αγία Τριάδα!