Σκηνές από δυο λίμνες: Πρέσπες

Τα βουνά, λέω, δεν μπορεί να φτιάχτηκαν από μόνα τους, μ’ όλες αυτές τις πτυχές και τις ρυτίδες που τ’ αυλακώνουν, μ’ όλες αυτές τις κορφές και τις κορφούλες που ξεπηδάνε η μια μέσα απ’ την άλλη τόσο αρμονικά. Να, όταν ακόμα στη γη κατοικούσαν οι γίγαντες, κάποιο χέρι από δαύτους θα βούτηξε μια μέρα τα δάχτυλα σ’ ένα πιθάρι μέλι, κι όπως θα το τράβαγε προς τα έξω, με τα μέλια να κυλούν και να στάζουν απ’ τις άκρες σαν αργοκίνητα ποτάμια, κάποια απ’ αυτά, αν εκείνη τη στιγμή τα φύσαγε μια κρύα πνοή, θα κοκάλωναν και θα έφτιαχναν το πρώτο βουνό. Ένα ξανθό βουνό, στο χρώμα του μελιού και της βελανιδιάς του φθινοπώρου. Με ένα δεύτερο βούτηγμα στο πιθάρι, θα έφτιαχνε μια νέα κορφή εκεί δίπλα, και κέφι να ‘χε ο γίγαντας, μέλι στο μέλι θα φτιάχνονταν έτσι όλα τα βουνά της γης. Το σούρουπο, που τα βουνά παίρνουν και σκουραίνουν, ο γίγαντας θα βούταγε τα δάχτυλα σ’ ένα πελώριο καζάνι ζεστή σοκολάτα, ενώ για την πάχνη του πρωινού θα τα πασπάλιζε με χούφτες από άχνη ζάχαρη.

Θα ‘μουν φαίνεται πολύ πεινασμένη, για ν’ αλλάζω τόσο πολύ το σενάριο της δημιουργίας. Ή πάλι, μπορεί να ‘τανε κι από το σκίρτημα, την έξαψη που ένοιωθα στη θέα τους, συναίσθημα παρόμοιο με αυτό που αφήνει στο στόμα η γεύση του γλυκού. Σπάνια η θέα του ωραίου δεν σε βάζει στον πειρασμό να το αγγίξεις, να το γευτείς, να τ’ αγκαλιάσεις. Είτε κορμί είναι αυτό, είτε βουνό. Το μάτι από μόνο δεν αρκεί Είναι κι οι άλλες αισθήσεις που ζητούν επίμονα το μερτικό τους. Μ’ ένα βουνό δεν ξεμπερδεύεις αν δεν το περπατήσεις, αν δεν ξαπλώσεις στο σώμα του, αν δεν εξερευνήσεις τα σπλάχνα του, αν δεν αγγίξεις τις πτυχές του, αν δεν πιεις νερό από τις φλέβες του. Κι αν δεν του πάρεις τον αέρα πατώντας την κορυφή του, το βουνό θα είναι πάντα εκεί να σου βγάζει τη γλώσσα και να σε περιγελά.

Αυτή τη φορά αρκέστηκα στο να τα βλέπω και να τα θαυμάζω από απόσταση έτσι πως έφερναν βόλτα γύρω-γύρω τις δυο ξακουστές λίμνες, μάνα με κόρη, στα βορειοδυτικά σύνορα της χώρας. Όπου και να ‘ριχνες το μάτι πετονιά, θα έπιανες κι απ’ ένα βουνό στ’ αγκίστρι. Βουνά στην πρώτη γραμμή πάνω στις λίμνες, άλλα πιο ψηλά κι απόκρημνα να στοιχίζονται σε μια δεύτερη γραμμή από πίσω, και μετά στο βάθος, μια τρίτη και μια τέταρτη σειρά πιο στριμωγμένες από την πρώτη, μια απέραντη θάλασσα δηλαδή από βουνοκορφές, όχι πολύ παραπάνω από τα 2000 μ. η καθεμιά τους, χιονοσκεπείς οι υψηλότερες, ακάλυπτες ακόμα οι χαμηλότερες, αλλά όχι ακόμα για πολύ, οι στιγμές ευφορίας όπου να ‘ναι θα έπαιρναν τέλος, όπως το μαρτυρούσαν τα ανήσυχα πετάγματα των πουλιών πάνω απ’ τα καλάμια και οι σποραδικές παγωμένες ριπές του αγέρα απ’ το βοριά. Όπως η μύτη πιάνει από νωρίς την καταιγίδα που είναι να ‘ρθει, με τον ίδιο τρόπο το δέρμα πιάνει τον χιονιά που είναι στο δρόμο και κατεβαίνει.

Σήμερα όμως ο ήλιος είχε την τιμητική του, όχι όμως χωρίς εμπόδια, μιας κι είχε κάτι πελώριους θύσανους από άσπρα σύννεφα εδώ κι εκεί ν’ αντιπαλέψει. Παρ’ όλα αυτά το νερό ήταν το ίδιο βαθύ μπλε, όπως αυτό που δίνουν στο Αιγαίο τ' Αυγουστιάτικα μελτέμια, τα καλάμια στις όχθες άστραφταν με μια εκτυφλωτικά κίτρινη ώχρα, όπως τα ώριμα στάχυα του καλοκαιριού, και τα χορτάρια στα λιβάδια ήταν ηλεκτρισμένα πράσινα. Κίτρινα, πράσινα, μπλε, κορεσμένα και πηχτά, μια πανδαισία χρωμάτων της γης, ένα τελευταίο ξέσπασμα γιορτής πριν την κατήφεια και τη μουντάδα του χειμώνα.

Η Μεγάλη Πρέσπα, πράγματι μεγάλη όπως και τ’ όνομά της, θάλασσα τη λένε οι ντόπιοι, έρχεται κι αγκαλιάζει τρεις χώρες, που όμως δεν βρήκαν ακόμα τον τρόπο να επικοινωνήσουν, να κάνουν δηλαδή το απλό, οι βάρκες της μιας να μπορούν να δένουν στους μόλους της άλλης. Μόνο για τα ψάρια, τα γριβάδια και τις πέστροφες δεν υπάρχει φραγμός, ίσως και για τις σουσουράδες και πιθανόν και για τους πελεκάνους.

Η Μικρή Πρέσπα, μ’ ένα στενό κανάλι να τη χωρίζει από τη μάνα της, απλωμένη στο χάρτη σαν ένα τεράστιο τσιγκέλι, ανήκει εξ’ ολοκλήρου στην Ελλάδα, εκτός από ένα μικρό κομμάτι της ουρίτσας της που βρέχει έναν μικροσκοπικό αλβανικό κολπίσκο, ίσα-ίσα μια πάβλα να χωράει και τίποτα παραπάνω. Και πίσω απ’ τον κολπίσκο η Κορυτσά, μια ανάσα απ’ τη δική μας η ανάσα της. Τόσο κοντά, αλλά και τόσο μακριά. Το ίδιο και η Αχρίδα. Δεν είναι παρά ένα βουνό που στέκεται ανάμεσα σ’ αυτή και τη Μεγάλη Πρέσπα. Κι είναι κι αυτή τόσο όμορφη! Και γύρω απ’ τη λίμνη χωριά, που όσο πάνε και πυκνώνουν. Όπου και να γυρίσεις το μάτι τα βλέπεις, οσμίζεσαι τους ανθρώπους τους, λίγο αυτί να στήσεις μιαν ήσυχη νύχτα, λίγο ο αέρας να είναι ευνοϊκός, και δεν θέλει πολύ ν’ ακούσεις τις μουσικές και τα πανηγύρια τους.

Κέντρο της γης πριν από αιώνες, με τους πραματευτάδες να διασχίζουν τα νερά της, με τις βάρκες να ξεφορτώνουν εμπορεύματα και με τους εμπόρους να γεμίζουν νομίσματα τις κασέλες τους. 10000 νοματαίοι πριν τον πόλεμο, μετά βίας 1200 με 1300 σήμερα, κι αυτοί ξενόφερτοι, κυρίως πόντιοι το 1923, κυρίως βλάχοι το 1953. Τους τελευταίους τούς έφεραν να ξαναζωντανέψουν μια περιοχή που σφραγίστηκε απ’ την αδελφική σφαγή, το παιδομάζωμα, το ξερίζωμα, τη φωτιά, την αντάρα. Κάποιοι έφυγαν με την ήττα στην Αλβανία και τα Σκόπια, οι υπόλοιποι για αλλού, για να μη θυμούνται. Σήμερα ο πληθυσμός είναι μοιρασμένος στα τρία: βλάχοι, πόντιοι και ντόπιοι, ως επί το πλείστον σλαβόφωνοι, χωρίς ίχνος ντοπιολαλιάς και αρκετά διαφοροποιημένοι από τον υπόλοιπο νομό.

Στην περιοχή όμως, πέρα από τα περίφημα φασόλια, και δη τους «γίγαντες ελέφαντες», συμβαίνουν και πολλά άλλα εντυπωσιακά πράγματα τα οποία υπόσχομαι να περιγράψω σε μια επόμενη ανάρτηση.