Η Οικονομία των Δώρων

Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις που τα δώρα δίνονται αυθόρμητα και από καρδιάς, μόνο δηλαδή για το μερίδιο χαράς που θα πάρουμε μαντεύοντας τη χαρά αυτού στον οποίον τα προσφέρουμε. Και συνήθως τα δώρα αυτά γίνονται έξω από την επετηρίδα των γιορτών, αλλά στα ξεκούδουνα, όποτε η ψυχή το προστάξει. Κι επιπλέον δεν έχουν τιμή, ούτε μπορούν ν’ ανταλλαγούν. Είναι μοναδικά, κι αποτελούν συμπύκνωση μια βαθιάς αγάπης, ή μιας εξ ίσου βαθιάς εκτίμησης που δεν θα έφτανε να εκφραστεί μόνο στα λόγια.

Τα δώρα των γιορτών δεν ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία. Δίνονται πιο πολύ από συνήθεια, επειδή έτσι το βρήκαμε, επειδή τις πιο πολλές φορές έτσι «πρέπει», κι άλλες φορές από καθαρό οικονομικό υπολογισμό: οι γονείς στα παιδιά για να τα ξεγελάσουν ότι έτσι τα αγαπάνε περισσότερο, άσχετο αν με τα χρόνια δεν υπάρχει πια παιχνίδι στο ράφι που να μην τους το έχουνε πάρει και επιπλέον οι διάολοι δύσκολα πια ξεγελιούνται, απλά εκβιάζουν κι απαιτούν, τα παιδιά στους γονείς, όταν πια έχουνε γεράσει, σαν μια μικρή εξαγορά του χρόνου που δεν τους αφιέρωσαν, και στο κατόπι ο στρατός των νονών προς τα βαφτιστήρια, των θείων προς τ’ ανίψια, των εταιριών προς τους πελάτες, των φιλάνθρωπων προς τους αναξιοπαθούντες.

Αν και η ανταλλαγή δώρων, μπορεί τυπικά ν’ αποτελεί μια πράξη εκτός οικονομίας, μιας και τα δώρα προσφέρονται χωρίς ν’ απαιτείται κάποιο άμεσο χρηματικό αντίτιμο, αν και η αχρήματη αυτή προσφορά δημιουργεί την ψευδαίσθηση συμμετοχής σε μια ανιδιοτελή κοινότητα αγνών συναισθημάτων, εν τούτοις στο πίσω μέρος του μυαλού γίνονται πολλές προασθαφαιρέσεις και κάποιες φορές σκληροί οικονομικοί υπολογισμοί.

Η αγορά δώρων, κάτω από τις προϋποθέσεις αυτές δεν αποτελεί ως αναμένεται μια ευχάριστη και ξένοιαστη δραστηριότητα, ιδίως αν το budget είναι σφιχτό και περιορισμένο. Εδώ ο καθένας καλείται να λύσει ένα πολύπλοκο πολυπαραμετρικό πρόβλημα βελτιστοποίησης με συγκεκριμένες οριακές συνθήκες, οι οποίες καθορίζονται από το συνολικό διαθέσιμο χρηματικό ποσό, από τον αριθμό των ατόμων (συγγενών-φίλων-πελατών) που θα πρέπει να ικανοποιηθούν, και τέλος από τα οφέλη που αναμένονται να εκταμιευτούν στο χρόνο με το πέρας της ανταλλαγής-συναλλαγής. Ο πρώτος πονοκέφαλος έρχεται με την απόφαση που πρέπει να παρθεί σχετικά με τα χρήματα που θα δαπανηθούν για δώρα, ο δεύτερος, με την κατάρτιση του καταλόγου με τα πρόσωπα που θα πρέπει να περιληφθούν και ο τελευταίος που συνοδεύεται και από ένα εγκεφαλικό, για τον τρόπο που θα μοιραστούν τα χρήματα, σύμφωνα με έναν εξατομικευμένο αλγόριθμο κόστους / οφέλους. Όπως καταλαβαίνεται δεν είναι εύκολα πράγματα αυτά, και μάλιστα μέσα στη σχόλη και τη γιορτή.

Αλλά και ο παραλήπτης του δώρου δεν είναι άμοιρος πονοκεφάλων. Το δώρο μπορεί να μην φέρει επάνω του το καρτελάκι με την τιμή, αλλά όλοι πάνω κάτω γνωρίζουν την κλίμακα εντός της οποία κυμαίνεται. Ένα δώρο μεγάλης αξίας δεν ερμηνεύεται πάντα ότι αποτυπώνει και τις καλύτερες των προθέσεων. Μπορεί παρ’ ελπίδα ν’ αποτελεί ισότιμο δείγμα αγάπης και ευγνωμοσύνης εκ μέρους του δωροδότη, αλλά μπορεί να αποτελεί και δείγμα επιδειξιμανίας και διάθεσης πρόκλησης αισθημάτων κατωτερότητας στον δωρολήπτη αν το δώρο είναι αναντίστοιχο της οικονομικής του κατάστασης και θέσης. Ας μη ξεχνάμε ότι όσο παραμένει ένα υπόλοιπο δώρου το οποίο ο δωρολήπτης αδυνατεί να ανταποδώσει στο ισόποσο, ο δωροδότης θα κατέχει πλεονεκτικότερη θέση στη σχέση.

Από την άλλη μεριά, ένα δώρο μικρής αξίας μπορεί να προκαλέσει αμφιλεγόμενα συναισθήματα: είτε ανακούφιση, μιας και ελαττώνει το οικονομικό βάρος της ανταπόδοσης, είτε δυσαρέσκεια, αν θεωρηθεί κατώτερο των προσδοκιών του δωρολήπτη και ένδειξη υποβάθμισης της αξίας της σχέσης.

Τα δώρα λοιπόν, ας μη γελιόμαστε, πέρα από τη στιγμιαία χαρά, φέρνουν και βάσανα, τα οποία είναι περισσότερο πολύπλοκα από αυτά που γεννά μια ξερή οικονομική πράξη. Στην περίπτωση αυτή, τα πράγματα είναι αρκετά ξεκάθαρα μιας και μετά το πέρας της δεν απαιτείται η διατήρηση κανενός άλλου δεσμού. Πληρώνεις, παίρνεις, φεύγεις. Το δώρο όμως εγείρει κι άλλες βαθύτερες αξιώσεις που σε κάποιες περιπτώσεις μπορούν να σε βάλουν και σε βαθιές σκέψεις κυρίως ως προς τις προθέσεις αυτού που το προσφέρει. Η σκέψη, για παράδειγμα, «του τι να θέλει, τι να περιμένει άραγε από μένα», δεν είναι σπάνια, ειδικά αν ο δωροδότης είναι άγνωστος και αν ο δωρολήπτης κατέχει κάποια θέση εξουσίας ή επιρροής. Η έκφραση «Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντες» διατηρεί ακόμα ακέραιη τη σημασία της.

Το να περιορίσουμε τα δώρα μόνο σ’ αυτά τα αυθόρμητα και της καρδιάς, είναι μεγάλη απαίτηση, ειδικά τώρα. Μιας και δεν θα τα αποφύγουμε τουλάχιστον για φέτος, τουλάχιστον ας φροντίσουμε να τα ντύσουμε με τις πιο ειλικρινείς μας προθέσεις.