Μικρή Κοινωνιολογία των Ονομάτων

• Μια εποχή σημαδεύεται ανάμεσα στα άλλα, κι από τα ονόματα που δίνει στους βλαστούς της. Και τέτοια παραδείγματα μπορώ να αναφέρω αρκετά. Την εποχή των γάμων, φερ’ ειπείν, του βασιλέως Κωνσταντίνου, του τελευταίου βασιλιά, με την Άννα-Μαρία, είχε πήξει ο τόπος από Άννες-Μαρίες, έτσι ώστε από το όνομα αυτό και μόνο, που δεν είναι δα και τυπικά ελληνικό, να μπορεί κάποιος να προσδιορίσει σήμερα την ηλικία της γυναίκας που το φέρει. Πράγμα, βέβαια καθόλου επιθυμητό από τις κυρίες.

• Το ίδιο πάνω-κάτω συνέβη και όταν η περί ούσης ο λόγος Άννα-Μαρία γέννησε την πρώτη της κόρη την οποία ονόμασε Αλεξία. Γέμισε πάλι ο τόπος από Αλεξίες. Ονόματα, που με το άδοξο τέλος της βασιλείας, τα πήρε κιαυτά άδοξα το ποτάμι. Πού και πού τα ξεθάβει κανένας αμετανόητος βασιλικός, αλλά τίποτε παραπάνω. Το βάρος τους είναι μικρό στο χρηματιστήριο των ονομάτων, όπως άλλωστε και η βασιλεία η ίδια.

• Κάποια εποχή, πολύ αργότερα, εκεί γύρω στο 1990, όταν σαν άλλη Βουγιουκλάκη γύριζα τ’ αδερφάκια μου, μωρά ακόμα, στις παιδικές χαρές, είχα αντιληφθεί ότι πολλά παιδάκια ακούγανε στο όνομα Αλέξανδρος. Δεν έψαξα να βρω την προέλευση της ιδιαίτερης εύνοιας στο όνομα αυτό, αλλά τώρα που το ξανασκέφτομαι δεν βρίσκω κάτι άξιο λόγου που να την δικαιολογεί. Μόδα του συρμού ήταν μάλλον, αναιτιολόγητη κιαυτή όπως οι απανταχού μόδες.

• Την ίδια ακριβώς εποχή τα κοριτσάκια λέγονταν κατά κόρον Νεφέλες, Σεμέλες, Φοίβες, Ήβες, Δανάες και άλλα αρχαιοπρεπή και βαρύγδουπα ονόματα που παραπέμπαν σε καλλιεπείς λυσίκομες νύμφες, νηρηίδες, δαναΐδες, μούσες, μαινάδες, δρυάδες, εταίρες, (για τους απρόσεκτους και ανιστόρητους γονείς), θεές. Στα επόμενα χρόνια τα αδερφάκια μου μεγάλωσαν και όπως ήταν φυσιολογικό άφησα τους μαζικούς χώρους παιδικής αναψυχής. Μ’αυτούς έχασα και την ευκαιρία να διαπιστώσω αν αυτή η τάση συνεχίστηκε και την επόμενη δεκαετία. Όταν άρχισαν να πηγαίνουν στα clubs και στα rave parties, εμένα σταμάτησαν να με θέλουν μαζί τους και αναγκαστικά διέκοψα τις κοινωνιολογικές μου παρατηρήσεις.

• Παρατηρώ πάντως ότι εξέλιπαν παντελώς ονόματα σαν αυτά που ανέφεραν οι παππούδες μας στις διηγήσεις τους γύρω από τα παιδικά τους χρόνια, και τα οποία ακόμα κι αν δεν ήταν πολύ κοινόχρηστα στην εποχή τους, τουλάχιστον δεν προξενούσαν έκπληξη στο άκουσμά τους. Γνώριζαν κόσμο με εξωτικά ονόματα όπως Ροδούλα και Ματούλα, Κλημεντίνη, Κλεάνθη, Πολύκαρπος, Ωραιοζήλη, Ναθαναήλ και συχνά άκουγα τη γιαγιά μου να προσφωνεί τις φιλενάδες της με ονόματα όπως Κλαυδία, Βερίνα, Εριέττα, Τιτίνα, κ.λ.π. που μου φαίνονταν τότε ετυμολογικώς ανεξήγητα, αλλά εξαιρετικής ακουστικής αισθητικής.

• Επειδή τον πιό πολύ χρόνο τον έζησα σε πόλη δεν έχω άμεση εμπειρία από ονόματα που συναντούσε κανείς στην ύπαιθρο. Δεν ξέρω κατά πόσον δηλαδή, τα Μαριγώ, Μυγδάλω, και τα εύοσμα Κανέλλα, Λεμόνα, Γαρυφαλλιά, κ.λ.π. ήταν κάτι σαν τα blue chips της εποχής στο χρηματιστήριο των ονομάτων ή ήταν εντελώς ανυπόληπτα και στα αζήτητα.

• Τώρα που το σκέφτομαι πάντως, υπήρξε κάποια περίοδος, εκεί γύρω στο 1980, όπου μπορούσε κανείς να διαπιστώσει την συναδέλφωση πόλης χωριού, τουλάχιστον σε επίπεδο ονομάτων. Ήταν η εποχή, που το κίνημα της νεο-ορθοδοξίας ξεπηδούσε με αρκετά καλές προοπτικές στο προσκήνιο, κυρίως σαν φορέας αιτημάτων διερεύνησης της νεοελληνικής ταυτότητας και προσπαθειών απογαλάκτισης από την «εμβόλιμη» δυτική κουλτούρα και σκέψη, όπως διακήρυσσαν.

• Έτσι ολοένα και περισσότερα κορίτσια και αγόρια κυκλοφορούσαν σε μπαρ, ταβέρνες, ντίσκο, κλαμπ κ.λ.π, με ταγάρια και με ονόματα που παρέπεμπαν σε στάνες, βρύσες και ραχούλες, όπως Ραλλού, Κρυστάλλω, Μαριγώ, Γιάγκος, Γιάννος κ.λ.π. Με τη διαφορά όμως, ότι οι Ραλλού, Κρυστάλλω, Μαριγώ και Γιάγκος της πόλης, μπορεί να είχαν κάποια μακρινή συγγένεια με κάποιον που είχε το ίδιο όνομα στο χωριό, δεν ήταν όμως, όπως υποψιάζομαι, η θέληση της διατήρησης του συγγενικού δεσμού που τους καθοδηγούσε στην επιλογή των συγκεκριμένων ονομάτων. Άλλωστε ήταν πολύ πιθανόν οι αμέσως στενότεροι πρόγονοί τους να ονομάζονταν Τζίνα, Τζούλια, Βίβιαν, Μάριον κ.λ.π. σημάδι εξευρωπαϊσμού και πλούτου, και να κατοικούσαν στο Ψυχικό ή Κολωνάκι.

• Αυτό που τους έσπρωχνε σε τέτοιες επιλογές μπορεί να ήταν η νοσταλγία για τις βουκολικές ρίζες της χώρας και για την αμόλυντη, αθώα, απλή, κοινοτική ζωή μιας υπαίθρου που ανήκε σ’ ένα εξιδανικευμένο ως επί το πλείστον παρελθόν. Μπορεί όμως να ήταν κι ένας αντεστραμμένος ελιτισμός. Πάντως μόδα ήταν κιαυτή και πέρασε, όπως και η νεο-ορθοδοξία του Μοσκώφ. Όσο για τη δεύτερη, έχοντας χάσει στη διαδρομή τα τελευταία χρόνια το πρόθεμα –νέο, ξαναγύρισε δυναμική στο προσκήνιο σαν ορθοδοξία του Χριστόδουλου, με φερετζέ και μπούρκα.

• Το παρήγορο είναι ότι παρά τον ανερχόμενο φονταμενταλισμό της σημερινής κοινωνίας δεν έχω παρατηρήσει έξαρση ονομάτων του τύπου, Βαρβάρα (από την Αγία Βαρβάρα), Φαβιόλα (από το ομώνυμο best seller των κατηχητικών μιας παλιότερης εποχής), Παρθένα, και άλλων ανασυρμένων από το βαρύ οπλοστάσιο του χριστιανικού εορτολογίου. Πράγμα που σημαίνει ότι έχουμε ακόμη δρόμο μπροστά μας για τον Μεσαίωνα.

Ο πίνακας είναι του William-Adolphe Bouguereau