Η Νοοτροπία του Οικονομισμού

Για περισσότερο από δυο δεκαετίες η χρηματοδότηση των πανεπιστημίων που διεξάγουν έρευνα στη Μ. Βρετανία, δηλαδή σχεδόν όλων, γίνεται με βάση το πόρισμα μιας επιτροπής αξιολόγησης με το όνομα Research Assessment Exercises, (RAE). Η επιτροπή, κάθε πέντε περίπου χρόνια, ζητάει από τα πανεπιστήμια να καταθέσουν εγγράφως τα επιτεύγματά τους, ήτοι 1) τον αριθμό των δημοσιεύσεων του προσωπικού, 2) πληροφορίες για το ερευνητικό περιβάλλον, δηλαδή για το κατά πόσον ενθαρρύνουν και στηρίζουν την έρευνα, καθώς επίσης και 3) αποδεικτικά στοιχεία για την αναγνώριση και τη φήμη του τμήματος στον ευρύτερο ακαδημαϊκό χώρο. Ο τελικός βαθμός, άρα και ο προϋπολογισμός, αλλά και η θέση του πανεπιστημιακού τμήματος στους ανάλογους πίνακες κατάταξης, (league tables), υπολογίζεται από κάποιον απλό αλγόριθμο, με το μεγαλύτερο βάρος να αποδίδεται στον αριθμό των δημοσιεύσεων που έχουν παραχθεί.

Παρά τις διάφορες παραφωνίες που προέκυψαν, και παρά τις υποσχέσεις ότι ο αλγόριθμος θα βελτιωθεί, θα αντικατασταθεί ή ακόμα και θα καταργηθεί, τα πράγματα παρέμειναν ουσιαστικά ως έχουν. Όχι όμως «ως ακριβώς έχουν», διότι μαζί με την αλλαγή του ονόματος της επιτροπής από RAE σε RAF (Research Excellence Framework), προστέθηκε κι ακόμα μια απαίτηση, τουτέστιν η Επιρροή που ασκεί το εν λόγω Τμήμα, το οποίο μεταφραζόμενο σε απλά αγγλικά σημαίνει «αποδεδειγμένα πλεονεκτήματα για την Οικονομία και την Κοινωνία».

Οι συμπληρωματικές διευκρινήσεις που συνοδεύουν την νέα αυτή απαίτηση, δείχνουν σαφώς ότι με το «Επιρροή» δεν εννοούν Πνευματική Επιρροή στην δουλειά άλλων ερευνητών ή στο περιεχόμενο της διδασκαλίας, αλλά Επιρροή σε συγκεκριμένους χώρους «χρηστών της έρευνας» εκτός του ακαδημαϊκού χώρου, που δεν είναι άλλος από τον χώρο της Αγοράς.

Εξειδικεύοντας δε στο τι εννοούν, αναφέρουν ούτε λίγο ούτε πολύ 37 δείκτες όπως για παράδειγμα 1) αύξηση εσόδων επιχειρήσεων από τη χρήση των αποτελεσμάτων της έρευνας, 2) έσοδα των τμημάτων από ερευνητικές δραστηριότητες, και εφαρμογές των προϊόντων που παρήγαγαν, 3) αριθμό spin off εταιριών που δημιούργησαν, 4) χρήματα που προσέλκυσαν από εξωτερικές επιχειρήσεις, 5) βελτίωση δημόσιων και ιατρικών υπηρεσιών, 6) βελτίωση της δημόσιας ασφάλειας, και άλλους ομοειδείς. Από τους 37 δε δείκτες, μόνο 5 αναφέρονται στην πολιτιστική καλλιέργεια, όπως αλλαγή της στάσης της κοινωνίας προς την επιστήμη, ή βελτίωση της ποιότητας ζωής γενικώς.

Όπως λοιπόν γίνεται φανερό με τους νέους δείκτες αξιολόγησης ευνοούνται πλέον εκείνες οι επιστημονικές, κοινωνικές, ιατρικές και τεχνολογικές κατευθύνσεις που βρίσκονται πλησιέστερα προς την Αγορά. Ενώ θα μπορούσε να γίνει κάποιο σκόντο προς τα τεχνολογικά τμήματα, η απαίτηση όμως ικανοποίησης της αγοράς και από τα τμήματα ανθρωπιστικών σπουδών, θα ήταν δίχως άλλο καταστροφική για λόγους που δεν χρειάζεται να εξηγήσω.

Κάποιοι θα μπορούσαν εντελώς καλόπιστα να ρωτήσουν και ποιος είναι ο ρόλος των πανεπιστημίων, έξω από το να υπηρετούν; Φυσικά και τα πανεπιστήμια θα πρέπει να είναι ενταγμένα κάπου και να υπηρετούν, αλλά πρωτίστως την Κοινωνία και τους ανθρώπους της, και όχι πρωτίστως την Αγορά.

Μετά 30 χρόνια θητείας στον Οικονομισμό είναι δύσκολο πλέον να φανταστούμε ότι κάποιος θεσμός μπορεί να υφίσταται για να εξυπηρετεί και κάτι άλλο πέραν της οικονομίας. Οι νοοτροπίες όμως δεν ήταν πάντα έτσι. Παλιότερα είχε νόημα να ρωτήσουμε αν κάτι ήταν πρωτίστως καλό ή κακό και όχι αν ήταν παραγωγικό, αποδοτικό, αποτελεσματικό, ή αν θα συνεισέφερε στην αύξηση του ΑΕΠ, ή στο εθνικό προϊόν, ερωτήματα που πλέον εγείρονται από μια νοοτροπία που παραγνωρίζει τις ηθικές κρίσεις και εγκλωβίζεται στον ασφυχτικό κλοιό του οικονομικού κόστους / οφέλους, σαν το μέτρο των πάντων.

Δεν είναι όμως έτσι, και πρέπει να κατανοήσουμε ότι δεν είναι έτσι. Ο οικονομισμός είναι ένας από τους τρόπους θέασης της κοινωνίας, και θα έλεγα ο πιο βάρβαρος και πρωτόγονος.

Πηγή

Stefan Collini, "Impact on Humanities"