Workaholism

Η εργασία, καλά να ‘ναι ο Καλβίνος απέκτησε μια ιδιαίτερη σημασία στη Δύση, πολύ μεγαλύτερη απ’ ότι θα μπορούσε κανείς να της αποδώσει με βάση οικονομικές και ψυχολογικές ανταποδώσεις, τέτοια ώστε κάποιες φορές ν’ αγγίζει τα όρια θρησκευτικής αγκύλωσης έως και ψύχωσης.

Σε προγενέστερες περιόδους, όπου πρωταρχικό μέλημα και μεγίστη αγωνία των ανθρώπων ήταν αν θα μπορούσαν να σωθούν, ώστε απερχόμενοι από τον μαύρο κι άραχλο κόσμο που ζούσαν, να είχαν τουλάχιστον την ευκαιρία να εξασφαλίσουν μια άνετη μεταθανάτια ζωή, έφτασε ο Καλβίνος που φάνηκε να δίνει τέλος στην αμφιβολία που βασάνιζε τη σκέψη εκατομμυρίων ανθρώπων. Η συνταγή, όπως μας την κατέδειξε με εναργή τρόπο ο Weber το 1905, στο «The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism», ήταν η αφοσιωμένη, συνειδητή και πειθαρχημένη εργασία, όχι σαν αδιαμφισβήτητο εισιτήριο εισόδου στον παράδεισο, αλλά σαν ένδειξη και μόνον, πολλαπλασιασμού των πιθανοτήτων απονομής της θείας Χάρητος. Κατά Weber, αυτό και μόνον ήταν αρκετό ώστε η εργασία πια ν’ αποκτήσει άλλο, πέραν του βιοποριστικού, περιεχόμενο, οδηγώντας στο αποτέλεσμα που όλοι γνωρίζουμε, δηλαδή στην ανθοφορία του καπιταλισμού.

Η σχέση μας λοιπόν με την εργασία δεν παρέμεινε σταθερή στα χρόνια, μεταβαλλόμενη από μια βιοποριστική δραστηριότητα, σε δραστηριότητα με πρωτίστως ηθικό και σωτηριολογικό περιεχόμενο, και τις τελευταίες δεκαετίες σε παρανοϊκή σχέση ψυχολογικής εξάρτησης, ίσως σαν αποτέλεσμα αναζήτησης ενός ανωτάτου σταδίου αγιότητας, ή, πιο πιθανό, σαν μια στάση απόσχισης απ’ την πραγματικότητα και τις ευθύνες της.

Μιλάω για τους αλκοολικούς της δουλειάς, οι οποίοι για όλα τα προηγούμενα χρόνια παρέμειναν παράδειγμα προς μίμηση και συμμόρφωση, παινεμένοι φάροι της οικονομικής ανάπτυξης και του πλούτου, ιδανικά μοντέλα ανθρώπινης συμπεριφοράς και δυνατοτήτων, δοξασμένοι και τιμημένοι από ένα μέλλον που ήδη τους έγνεφε χαμογελώντας, έτοιμο να τους χαριστεί πλουσιοπάροχα.

Και φυσικά δεν περιλαμβάνω αυτούς οι οποίοι αναγκάζονταν ακουσίως να εξοντώνονται, αλλά αυτούς που από υπερβολική συμμόρφωση ενσωμάτωναν πλήρως την εξωτερική απαίτηση υπερ-εργασίας, μετατρέποντάς την σε εσωτερική επιταγή και ανάγκη. Η καλλιέργεια βεβαίως ατμόσφαιρας workaholism-ου, και η ανάδειξή του σε νέο life-style για δυναμικές και μοντέρνες προσωπικότητες, δεν ήταν άσχετη με τη νέα φάση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, ο οποίος απαιτούσε ολοκληρωτική υποταγή και αφοσίωση, με τα ανάλογα φυσικά, ανταλλάγματα, που όπως εκ των υστέρων αποδείχτηκε, υστερούσαν σημαντικά μπροστά σε όσα αφαιρούσαν. Ρημαγμένη υγεία, ψυχώσεις, ανισορροπία, αποκοινωνικοποίηση, ενδεείς προσωπικές σχέσεις, και τελικά καθόλου χρόνος και διάθεση για την απόλαυση των υπεσχεμένων.

Η εργασία λοιπόν, σε τέτοια αφύσικα όρια υπερβολής ενδύθηκε με νέα σωτηριολογικά περιεχόμενα, περίπου σαν δέσμευση στη δημιουργία ενός νέου θαύματος, ενός νέου, απύθμενης ευημερίας κόσμου. Η υπερ-εργασία εθεωρείτο ύψιστη αξία, με ταυτόχρονα έκδηλη την καταφρόνια προς αυτούς που επέμεναν να εκτελούν τα καθήκοντά τους με λιγότερο βασανιστικό τρόπο, που μπορούσαν να κοιμούνται φυσιολογικά, που επέμεναν να βγάζουν τα παιδιά τους στο πάρκο οι ίδιοι, που συμμετείχαν στην οικογενειακή και κοινωνική ζωή.

Ακόμα έχω στα μάτια μου τα ντοπαρισμένα και εξαρτημένα ανθρώπινα υπολείμματα της αλαζονείας και της καφεΐνης, να περιφέρονται υστερικά στους διαδρόμους, ανίκανα τελικά να συγκεντρωθούν και να μετατρέψουν την επιδεικτική ενεργητικότητά τους σε κάτι μεστό, ολοκληρωμένο και χρήσιμο.

Δεν χρειάζεται να αναφερθώ σε μελέτες που δείχνουν τις βλαβερές συνέπειες αυτής της πρακτικής. Είναι κάτι, που άλλωστε και μόνη η λογική ή η διαίσθηση μπορούν να το μαντέψουν. Ολοένα και πληθύνουν οι εργαζόμενοι, όσοι φυσικά παραμένουν ακόμα εργαζόμενοι, που είναι πρόθυμοι να ανταλλάξουν ένα μέρος των αποδοχών τους με περισσότερο χρόνο που θα τους επιτρέψει να ανακτήσουν την ανθρώπινη ουσία τους. Πολλοί το έχουν κάνει ήδη και έχουν αποσυρθεί σε μικρότερα μέρη, απασχολούμενοι σε λιγότερο εξαντλητικές εργασίες.

Ενώ η εργασία παράγει πλούτο, εξασφαλίζει σκοπό και νόημα, δίνει ταυτότητα και διευκολύνει τις κοινωνικές σχέσεις, η υπερ-εξάρτηση τα παίρνει όλα πίσω. Σήμερα παρατηρείται μια σημαντική άνιση κατανομή των χρόνων εργασίας, με μια μερίδα να μην εγκαταλείπει ουσιαστικά ποτέ τον εργασιακό χώρο και μια άλλη, είτε να υπο-απασχολείται είτε να παραμένει άνεργη. Μάλλον, θα πρέπει να το ξαναδούμε το θέμα. Ορθολογικά! Αυτό δεν είναι το σύνθημα της εποχής;