Η Εξουσία των Ειδικών

Η Πολιτική είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση για ν’ αφεθεί στα χέρια των ειδικών και των εχόντων και κατεχόντων τίτλων σπουδών. Εδώ, το «the more, the better» μάλλον δεν ισχύει. Είναι διάχυτη η αντίληψη ότι καλύτερη διακυβέρνηση μπορεί να εξασφαλιστεί μέσα από την αντιπαράθεση βιογραφικών και μέσα από την επικράτηση του πλουσιότερου εξ αυτών.

Θα αντιπαρέλθω του υπαρκτού ζητήματος του πώς παράγονται και συντάσσοντα τα βιογραφικά σημειώματα, μιας και το θέμα το έχω αναπτύξει σε παλιότερες αναρτήσεις, και θα δεχτώ ότι όντως τα αναγραφόμενα στοιχεία αντιστοιχούν πιστά στην πραγματικότητα του βίου αυτού που τα υποβάλει.

Η αυθεντία των ειδικών ήρθε στην εποχή μας να αντικαταστήσει την αυθεντία της παράδοσης προηγούμενων αιώνων και τα εξ αποκαλύψεως δόγματα του θρησκευτικού ιερατείου. Επ’ ουδενί λόγω σκοπεύω να υπερασπιστώ την ανωτερότητα του είδους αυτού της γνώσης έναντι αυτής που προέρχεται από τον ορθό λόγο και τα τεκμήρια που παρέχει η πραγματικότητα. Αλλά ανάμεσα στο σημείο αυτό και στην ολοκληρωτική παράδοση στην δήθεν ηθική ανωτερότητα των ειδικών και στην αναγνώριση του δικαιώματος να παρεμβαίνουν και να διαμορφώνουν ποικίλες πτυχές της ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας, νομίζω ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση. Η αντίρρηση αυτή περιλαμβάνει τόσο τους ειδικούς που καλούνται να παράσχουν συμβουλές για το πώς θα μεγαλώσουμε τα παιδιά μας, για το πώς θα ερωτευθούμε, για το πώς θα διευθετήσουμε τις σχέσεις μας, όσο και αυτούς που θα κληθούν να συνδράμουν τους πολιτικούς.

Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι η ύπαρξη των ειδικών των ίδιων, όσο η πολιτικοποίηση της γνώμης τους, δηλαδή η ανάδειξή της σε καθοριστική συνιστώσα των πολιτικών αποφάσεων και δράσεων.

Η σημερινή αντίληψη περί αυθεντίας, που βασίζεται στην ενασχόληση με ένα μόνο θέμα είναι διαφορετική από την αρχική της έννοια που είχε σαν περιεχόμενο την εμπειρία και την επιδεξιότητα. Η ευθραυστότητα και αναξιοπιστία της πολιτικής αυθεντίας είχε σαν αποτέλεσμα οι πολιτικοί να μεταβιβάσουν μέρος της εξουσίας τους στους ειδικούς, ευελπιστώντας να αναπληρώσουν με τον τρόπο αυτό ό,τι τους έλλειπε σε κύρος και αξιοπιστία. Έτσι, οι κυβερνήσεις ανακαλύπτουν ότι η γνώμη των ειδικών αποτελεί απαραίτητη νομιμοποιητικό παράγοντα των δικών τους πολιτικών. Η επίκληση δε της γνώμης τους έχει σαν τελική συνέπεια τρέχοντα ζητήματα να μετατοπίζονται από το χώρο της πολιτικής στο χώρο της τεχνικής επίλυσης.

Εξ ορισμού, ο ειδικός γνωρίζει ένα συγκεκριμένο θέμα σε βάθος, γεγονός όμως που περιορίζει τη γνώση σε άλλα θέματα, ακόμα και παρεμφερή. Η κυριότερη όμως επίπτωση είναι ότι εμποδίζει τη γενικότερη θέαση επί των προβλημάτων και συσκοτίζει τους τρόπους που αυτά συναρθρώνονται. Καθήκον του πολιτικού είναι ακριβώς αυτό: η συνάρθρωση και η αξιοποίηση της γνώμης των ειδικών σε επί μέρους τεχνικά θέματα, γνώση η οποία θα βοηθήσει στη λήψη πολιτικών αποφάσεων για το γενικότερο συμφέρον και όχι το αντίθετο.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι η επιστημονική αυθεντία κάποιου, όπως ο γιατρός, ο μηχανικός, ο νομικός κ.λ.π., είναι διαφορετικής υφής από την αυθεντία των ειδικών που περιγράψαμε, μιας και οι πρώτοι δεν καλούνται να θεσπίσουν κανόνες για το σύνολο. Οι ειδικοί μπορεί να γνωμοδοτούν, δεν μπορούν όμως να αποφασίσουν ούτε και να επιβάλουν πολιτικές διαχείρισης. Επιπλέον, ορισμένες θεματικές περιοχές δεν είναι άμοιρες ιδεολογικής φόρτισης, όπως για παράδειγμα τα οικονομικά ή η διαχείριση του περιβάλλοντος, γεγονός που μπορεί από μόνο του να θέσει υπό αμφισβήτηση την αυθεντία κάποιου ειδικού, μιας και για το ίδιο θέμα μπορεί να βρεθούν πολλοί με τον ίδιο τίτλο.

Η βαθμιαία παράδοση της εξουσίας τα τελευταία χρόνια από αυτούς που έχουν εξουσιοδοτηθεί να την ασκήσουν, σε μη-αιρετούς τεχνοκράτες, όπως για παράδειγμα στη ευρωπαϊκή ένωση, δείχνει αν μη τι άλλο βαθιά περιφρόνηση προς τους πολίτες και στις ικανότητές τους να γνωρίζουν τον κόσμο. Ενώ από την άλλη μεριά, οι επικριτές της τεχνοκρατικής άσκησης της εξουσίας και του ελιτίστικου και αντιδημοκρατικού προσανατολισμού της, συνήθως αποπέμπονται σαν αφελείς καθώς τους προσάπτουν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα της νεωτερικότητας. Κάτω από την οπτική αυτή μεγαλώνει ολοένα ο σκεπτικισμός στο κατά πόσο ο λαός μπορεί να ανταποκριθεί στο ρόλο του υπεύθυνου πολίτη. Ρόλο, που για το λόγο αυτό ανατίθεται στα στιβαρά χέρια των ειδικών. Η δυσπιστία δε, για την καταλληλότητα του εκλογικού σώματος, κάθε άλλο παρά απούσα είναι και από τον δικό μας καθημερινό δημόσιο διάλογο, είτε ρητά εκφράζεται αυτή, είτε υπόρρητα.

Δεν ενοχλούν οι ειδικοί, αλλά η πολιτικοποίηση του ρόλου τους, που οδηγεί στην καταστρατήγηση βασικών κανόνων της δημοκρατικής λογοδοσίας και ενθαρρύνει τους πολιτικούς στο να κρύβονται πίσω από προβλήματα μεταθέτοντάς τα ως τεχνικά ζητήματα στους τεχνοκράτες για να τα επιλύσουν.

Και η ενασχόλησή μου με τους «χοντρούς» δεν πηγάζει ούτε από προσωπικά βιώματα, ούτε από την καλή μου διάθεση να τους υπερασπιστώ, παρά από την θέλησή μου να καταδείξω ότι αυτό που συνέβη και με τους καπνιστές, (τους οποίους ούτε κι αυτούς υποστηρίζω), δηλαδή η στοχοποίηση μιας ατομικής συνήθειας και ενός ατομικού σωματικού χαρακτηριστικού, εντάσσεται σε αυτό που ονομάζεται «πολιτικοποίηση της Υγείας».

Ο επιστημονικός λόγος, με την αρκετά μειωμένη αξιοπιστία του τα τελευταία χρόνια, μετατρέπεται από την απλή παράθεση παρατηρήσεων και ερευνών, σε ηθική προσταγή και οι περιγραφικές αναφορές του σε κανονιστικές αρχές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου.

Υ.Γ. Ανάπτυξη του θέματος στο «The Tyranny of Expertise» του Frank Furedi .