Παραπλάνηση στη Διαφήμιση Τροφίμων

Αν το τσιγαράκι, το καφεδάκι, η καθιστική ζωή και το φαγητό του άρπα κόλλα και στο πόδι απάνω ανοίγουν το δρόμο σε νυχτερινούς εφιάλτες, η βιομηχανία τροφίμων απεναντίας προσπαθεί να μάς τους απαλύνει, ακόμα και να τους εξολοθρεύσει. Λίγες βιταμίνες εδώ, λίγες στερόλες εκεί, λίγα Ω-3 λιπαρά παρακάτω, λίγα προβιοτικά βακτηρίδια παραπέρα, μπορεί να κάνουν το θαύμα τους, βρε αδερφέ, και να τη σκαπουλάρουμε.

Αν και η διαφορά ανάμεσα στα ράφια ενός φαρμακείου και ενός supermarket είναι ακόμα αρκετά διακριτή, εν τούτοις είναι φανερή η τάση προς ομογενοποίηση και άμβλυση των διαφορών. Για παράδειγμα, υπάρχουν φαρμακεία που, πέρα από παπούτσια, τσάντες, καλλυντικά, μαξιλάρια, παπλώματα και είδη προικός, πουλάνε και μέλια και διάφορα τσάγια και ματζούνια, ενώ από την άλλη μεριά η διείσδυση φαρμακευτικών προϊόντων σε supermarkets είναι σαφώς μεγαλύτερη, όχι σε απ’ ευθείας μορφή, αλλά ενσωματωμένα με ποικίλους τρόπους σε όλο και μεγαλύτερο όγκο τροφίμων, από παιδικές τροφές, μέχρι τροφές για κατοικίδια. Γάλατα, γιαούρτια, δημητριακά, βούτυρα, όλα έχουν μπει στο χορό της χημείας, του εντυπωσιασμού, του ανταγωνισμού και της εξ αυτού προκύπτουσας παραπλανητικής διαφήμισης.

Η έξαρση της παραπληροφόρησης, όχι τόσο σε σχέση με το περιεχόμενο των θρεπτικών συστατικών των τροφίμων, γεγονός που εύκολα μπορεί να εξακριβωθεί, όσο σε σχέση με ισχυρισμούς ότι κάποια επιπρόσθετα συστατικά μπορούν να θεραπεύουν κιόλας, έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον των αντίστοιχων Οργανισμών Τροφίμων ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού, αναγκάζοντάς τους να συστήσουν αδιάβλητη επιστημονική επιτροπή (λιγάκι δύσκολο το βλέπω το εγχείρημα), δια της οποίας θα μπαίνουν κάτω από το μικροσκόπιο όλοι οι εν λόγω ισχυρισμοί. Μέχρι στιγμής δε δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να απορρίπτουν.

Είναι αλήθεια ότι οι εταιρίες το έχουν παραξηλώσει, πουλώντας συστηματικά φύκια για μεταξωτές κορδέλες. Τα παραδείγματα πολλά. Ας πάρουμε το πρόσφατο hype περί των λιπαρών οξέων Ω-3. Καλά κι άγια τα εν λόγω λιπαρά, αλλά κανείς δεν μπήκε στον κόπο να μας πληροφορήσει ότι δεν είναι όλα τα ίδια. Υπάρχουν τα μακριά και τα κοντά. Ενώ τα μακριά που κατοικοεδρεύουν σε ψάρια είναι και τα καλύτερα, τα άλλα τα κοντά, που βρίσκονται χωμένα σε σόγιες και σε άλλα ευτελή φυτά, έχουν πολύ μικρή δραστικότητα. Εδώ, στο βαθμό που δεν υπάρχει λόγος διευκρίνησης, δεν χρειάζεται να πούμε και ποιο είδος λιπαρών χρησιμοποιεί η βιομηχανία.

Εκεί που γίνεται της τρελής είναι στη διαφήμιση τροφίμων που σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της παρασκευάστριας εταιρίας προκαλούν απώλεια βάρους, στα προβιοτικά βακτήρια, για τα οποία δεν υπάρχει καμιά εμπεριστατωμένη μελέτη ότι όντως ωφελούν την υγεία, και στις μαργαρίνες που ισχυρίζονται ότι κατεβάζουν τη χοληστερίνη. Φυσικά δεν γίνεται καθόλου λόγος στις διαφημίσεις για αντενδείξεις ή κάποιες δυσάρεστες συνέπειες.

Η αγωνία των εταιριών να αποδώσουν επιστημονική κάλυψη στα προϊόντα τους είναι παραπάνω από φανερή. Όχι φυσικά με ουσιαστικό τρόπο, αλλά με διάφορα επιστημονικοφανή τερτίπια, όπως για παράδειγμα, διαφημιζόμενες σε χώρους εργαστηρίων, ή δίνοντας αόριστες ως επί το πλείστον αναφορές σε δήθεν έγκυρες επιστημονικές εργασίες.

Μια τέτοια πρακτική ακολουθεί ακριβώς η τελευταία διαφημιστική εκστρατεία της Μινέρβα για το βούτυρο Benacol. Το σποτ είναι εξ ολοκλήρου γυρισμένο στη βιβλιοθήκη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, προφανώς για ευνόητους λόγους, οι διαφημιστικές καταχωρήσεις της εταιρίας στον τύπο ακολουθούν ένα επιστημονικοφανές τυπικό, δίδοντας μάλιστα στο τέλος του κειμένου και δυο παραπομπές σε ερευνητικές εργασίες, οι οποίες, όμως, όπως σας δασκάλεψα σε προηγούμενη ανάρτηση δεν είναι δημοσιευμένες σε επιστημονικά περιοδικά, αλλά σε πρακτικά συνεδρίων(!), και ότι σε διάφορες ιστοσελίδες περί υγιεινής διατροφής η διαφήμιση αυτή δεν παρουσιάζεται σαν διαφήμιση, αλλά σαν επιστημονικό πόρισμα.

Φυσικά δεν είναι το μόνο παράδειγμα, αλλά είναι ένα από τα πολλά που μου βγάζει το μάτι εδώ και καιρό.

Γενικά επί του θέματος, σάς παραπέμπω στον τελευταίο The Economist, (Oct 31-Nov 6).