Τρίτη 3 Νοεμβρίου 2009

Παραπλάνηση στη Διαφήμιση Τροφίμων


Αν το τσιγαράκι, το καφεδάκι, η καθιστική ζωή και το φαγητό του άρπα κόλλα και στο πόδι απάνω ανοίγουν το δρόμο σε νυχτερινούς εφιάλτες, η βιομηχανία τροφίμων απεναντίας προσπαθεί να μάς τους απαλύνει, ακόμα και να τους εξολοθρεύσει. Λίγες βιταμίνες εδώ, λίγες στερόλες εκεί, λίγα Ω-3 λιπαρά παρακάτω, λίγα προβιοτικά βακτηρίδια παραπέρα, μπορεί να κάνουν το θαύμα τους, βρε αδερφέ, και να τη σκαπουλάρουμε.

Αν και η διαφορά ανάμεσα στα ράφια ενός φαρμακείου και ενός supermarket είναι ακόμα αρκετά διακριτή, εν τούτοις είναι φανερή η τάση προς ομογενοποίηση και άμβλυση των διαφορών. Για παράδειγμα, υπάρχουν φαρμακεία που, πέρα από παπούτσια, τσάντες, καλλυντικά, μαξιλάρια, παπλώματα και είδη προικός, πουλάνε και μέλια και διάφορα τσάγια και ματζούνια, ενώ από την άλλη μεριά η διείσδυση φαρμακευτικών προϊόντων σε supermarkets είναι σαφώς μεγαλύτερη, όχι σε απ’ ευθείας μορφή, αλλά ενσωματωμένα με ποικίλους τρόπους σε όλο και μεγαλύτερο όγκο τροφίμων, από παιδικές τροφές, μέχρι τροφές για κατοικίδια. Γάλατα, γιαούρτια, δημητριακά, βούτυρα, όλα έχουν μπει στο χορό της χημείας, του εντυπωσιασμού, του ανταγωνισμού και της εξ αυτού προκύπτουσας παραπλανητικής διαφήμισης.

Η έξαρση της παραπληροφόρησης, όχι τόσο σε σχέση με το περιεχόμενο των θρεπτικών συστατικών των τροφίμων, γεγονός που εύκολα μπορεί να εξακριβωθεί, όσο σε σχέση με ισχυρισμούς ότι κάποια επιπρόσθετα συστατικά μπορούν να θεραπεύουν κιόλας, έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον των αντίστοιχων Οργανισμών Τροφίμων ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού, αναγκάζοντάς τους να συστήσουν αδιάβλητη επιστημονική επιτροπή (λιγάκι δύσκολο το βλέπω το εγχείρημα), δια της οποίας θα μπαίνουν κάτω από το μικροσκόπιο όλοι οι εν λόγω ισχυρισμοί. Μέχρι στιγμής δε δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να απορρίπτουν.

Είναι αλήθεια ότι οι εταιρίες το έχουν παραξηλώσει, πουλώντας συστηματικά φύκια για μεταξωτές κορδέλες. Τα παραδείγματα πολλά. Ας πάρουμε το πρόσφατο hype περί των λιπαρών οξέων Ω-3. Καλά κι άγια τα εν λόγω λιπαρά, αλλά κανείς δεν μπήκε στον κόπο να μας πληροφορήσει ότι δεν είναι όλα τα ίδια. Υπάρχουν τα μακριά και τα κοντά. Ενώ τα μακριά που κατοικοεδρεύουν σε ψάρια είναι και τα καλύτερα, τα άλλα τα κοντά, που βρίσκονται χωμένα σε σόγιες και σε άλλα ευτελή φυτά, έχουν πολύ μικρή δραστικότητα. Εδώ, στο βαθμό που δεν υπάρχει λόγος διευκρίνησης, δεν χρειάζεται να πούμε και ποιο είδος λιπαρών χρησιμοποιεί η βιομηχανία.

Εκεί που γίνεται της τρελής είναι στη διαφήμιση τροφίμων που σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της παρασκευάστριας εταιρίας προκαλούν απώλεια βάρους, στα προβιοτικά βακτήρια, για τα οποία δεν υπάρχει καμιά εμπεριστατωμένη μελέτη ότι όντως ωφελούν την υγεία, και στις μαργαρίνες που ισχυρίζονται ότι κατεβάζουν τη χοληστερίνη. Φυσικά δεν γίνεται καθόλου λόγος στις διαφημίσεις για αντενδείξεις ή κάποιες δυσάρεστες συνέπειες.

Η αγωνία των εταιριών να αποδώσουν επιστημονική κάλυψη στα προϊόντα τους είναι παραπάνω από φανερή. Όχι φυσικά με ουσιαστικό τρόπο, αλλά με διάφορα επιστημονικοφανή τερτίπια, όπως για παράδειγμα, διαφημιζόμενες σε χώρους εργαστηρίων, ή δίνοντας αόριστες ως επί το πλείστον αναφορές σε δήθεν έγκυρες επιστημονικές εργασίες.

Μια τέτοια πρακτική ακολουθεί ακριβώς η τελευταία διαφημιστική εκστρατεία της Μινέρβα για το βούτυρο Benacol. Το σποτ είναι εξ ολοκλήρου γυρισμένο στη βιβλιοθήκη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, προφανώς για ευνόητους λόγους, οι διαφημιστικές καταχωρήσεις της εταιρίας στον τύπο ακολουθούν ένα επιστημονικοφανές τυπικό, δίδοντας μάλιστα στο τέλος του κειμένου και δυο παραπομπές σε ερευνητικές εργασίες, οι οποίες, όμως, όπως σας δασκάλεψα σε προηγούμενη ανάρτηση δεν είναι δημοσιευμένες σε επιστημονικά περιοδικά, αλλά σε πρακτικά συνεδρίων(!), και ότι σε διάφορες ιστοσελίδες περί υγιεινής διατροφής η διαφήμιση αυτή δεν παρουσιάζεται σαν διαφήμιση, αλλά σαν επιστημονικό πόρισμα.

Φυσικά δεν είναι το μόνο παράδειγμα, αλλά είναι ένα από τα πολλά που μου βγάζει το μάτι εδώ και καιρό.

Γενικά επί του θέματος, σάς παραπέμπω στον τελευταίο The Economist, (Oct 31-Nov 6).

16 σχόλια:

athinovio είπε...

Οι άνθρωποι δεν είναι χαζοί γιανα πιστεύουν αυτές τις διαφημίσεις, είναι όμως τεμπέληδες και νομίζουν ότι τα συμπληρώματα θα αντικατασταστήσουν την πραγματική άσκηση και την πραγματική τροφή.

Όπως είπε και κάποιος πιο έξυπνος από εμένα, "Θα έκανα τα πάντα για να παραμείνω νέος εκτός από το να ασκούμαι, να τρώω καλά και να σηκώνομαι νωρίς"

Swell είπε...

Μα αγαπητή, θα μπορούσε ποτέ ο διαφημιστής να αμφισβητήσει τις σούπερ-ντούπερ ιδιότητες του προϊόντος του πελάτη του;

navarino-s είπε...

Πόσο δίκηο έχεις ρε cynical! αλλά βλέπεις ο κοσμάκης άγεται και φέρεται. για πόσα και πόσα είδη της διατροφής αφού τα πλασάρουν για κάποιο διάστημα για θαυματουργά έρχονται μετά και λένε κάναμε λάθος! ή το αντίθετο πόσα και πόσα ενοχοποιούν και μετά ααα ξέρετε: το αυγό είναι πολύτιμο για την υγεία!
κατεβάζουν με το ελεγχόμενο ιατρικό κατεστημένο τις φυσιολογικές τιμές της χοληστερίνης και πέφτουν από κοντά οι διφημιστές αυτά τα γκεμπελικά καθάρματα της εποχής μας και να η πλύση εγκεφάλου.
Σχετίζομαι εδώ και χρόνια με τέτοια προβλήματα υγείας αλλά ξέρω πολύ καλά από ακριτομύθειες μεταξύ των γιατρών ότι η φυσιολογική της τιμή είναι το 300. εμμέσως πλην σαφώς το είχε γράψει αυτό πριν 3 χρόνια στην Καθημερινή ο Βορίδης. Πρόσθετε μάλιστα ότι για κάθε 10 μονάδες που κατεβαίνει το όριο της χοληστερίνης δημιουργούνται κάποια δισεκατομμύρια δολλάρι κέρδη στο σχετιζόμενο κύκλωμα!

ΥΓ: θα γυρίσουμε διαφημιστικό με τα ραδίκια, ιδίως εκείνο το κατσαρό και πικρό με το κίτρινο λουλουδάκι το ταραξάκο που είναι παναγία μου βόηθα: το φάρμακο!!!

Sophia είπε...

Πάντως με την επίφαση της επιστημονικής εγκυρότητας, ο κόσμος "πείθεται" κατά έναν τρόπο, να διαμορφώσει τις καταναλωτικές του συνήθειες (και όχι απαραίτητα τον τρόπο ζωής του) προς συγκεκριμένη κατεύθυνση. Στο σούπερ μάρκετ, παρατηρώ ότι είμαι σχεδόν χαλαρά η μόνη (μια ακόμα φορά έτυχε να πετύχω και μια άλλη τύπισσα, και ήταν γερμανίδα τελικά... ;-Ρ) που διαβάζει τα συστατικά των προϊόντων, ενώ απλά σχεδόν όλοι οι άλλοι, απλά βασίζονται στο να έχει κάποια ένδειξη πρασινότητας η συσκευασία ΟΤΑΝ το προσέχουνε και αυτό... Γιατί όταν έχεις γεμίσει ένα καρότσι πατατάκια, κρουασάν και έτοιμες πίτσες, ε, ναι, καλά, η μαργαρίνη με τα Ω3 θα κάνει την διαφορά στη διατροφή σου... Αλλά οι εταιρείες, κάνουν σχεδόν τα πάντα για να σε διασκεδάσουν τις αμφιβολίες και την αναποφασιστικότητα του κόσμου, και μάλιστα, με τρομερά έξυπνο τρόπο, ειδικά αν προσέξουμε τις διαφημίσεις των γαλακτοκομικών, και το πώς αναφέρονται στα προϊόντα τους..

(Πσττ.... άμα θέλετε μουράτα ραδικια, διαθέτουμε πλείστα κατηγοριών με τρομερή φωτογένεια!!! A, και εξίσου φωτογενή ρόκα ;-Ρ)

Θανασης Ξ. είπε...

Καλημέρα Cynical..

Ευτυχώς, δεν με έκανες δυστυχή με την αποκάλυψη περί 'κοντών' και 'μακριών' Ωμέγα-πως-τα-πες, όμως θα ΚΡΥΨΩ την ανάρτηση απ' τη γυναίκα μου, καθώς παρουσιάζει τελευταία μια ύποπτη και επικίνδυνη συμπεριφορά, συχνάζει σε αυτά τα 'υγιεινοτροφάδικα', με μαλώνει όταν πάω να φάω φετούλα του Θεού με κάτι -δεν θυμάμαι- που και καλά ο συνδυασμός τους 'επιβαρύνει τον μεταβολισμό' (η γεύση μου ορκίζεται πως η φετούλα και το άλλο καραταιριάζουν), καθώς είναι ικανή να μετράει και το ..μήκος των ω3 σε λιγάκι χα χα...

ΥΓ.Επηρρεάζουν πολλούς δυστυχώς όλα αυτά τα σκιαχτικά.

Unknown είπε...

Γενικότερα, με τις διαφημίσεις και τις «προωθήσει» προϊόντων μου σηκώνεται η τρίχα κάγκελο…
Σκέψου τι γίνεται με αυτού του είδους την «επιστημονικοποίηση του τίποτε»…
Ταλιμπάν γίνομαι ο άραβας…
Αντιθέτως, αυτό το στήσιμο των «επιστημόνων» στις φωτογραφίες και τα φιλμάκια των διαφημίσεων με κάνει να πεθαίνω στα γέλια, ειδικά όταν αντιλαμβάνομαι πόσο περισπούδαστο φαίνεται για τον κόσμο, ενώ ξέρω πόσο ψεύτικο είναι.
Βιομηχανία τροφίμων… πόσο δύσκολο είναι αλήθεια να καταλάβει ο σημερινός πολίτης ότι, όσο λιγότερη επεξεργασία έχει υποστεί ένα τρόφιμο, τόσο πιο υγιεινό είναι; Είναι που δεν έχει δει ποτέ το εσωτερικό, ούτε του έχουν μιλήσει για τις διαδικασίες επεξεργασίας…
Θα μου πεις, εδώ δεν έχει δει τις κουζίνες των εστιατορίων που τρώει…

cynical είπε...

καλημερα athinovio,

εκει που στηριζονται οι εταιριες ειναι στην μια καποια εντυπωση που θα μεινει, οχι στην πειθω. Για παραδειγμα, οταν βλεπεις 10 βουτυρα στο ραφι και δεν ξερεις ποιο να αγορασεις, λες ας παρω αυτό που υπόσχεται και κατι παραπάνω. Και ψεμματα να λεει, κακο αποκλειεται να καανει...
Οποτε το αγοραζεις..

cynical είπε...

swell,
εδω ερευνητες, που χρηματοδοτούνται από την εταιρια, δεν τις αμφισβητουν, που υποτιθεται οτι πρεπει να αποφανθουν επιστημονικως για τα καλα και τα κακα του προιοντος!

k1 είπε...

Αναρωτιέμαι αν όλη αυτή η επίκληση στην επιστήμη μέσω διαφημίσεων είναι νόμιμη. Από το πιο "αθώο" "29 κατασκευαστές πλυντηρίων" μέχρι το "αποδεδειγμένα κατεβάζει τη χοληστερίνη", η απόσταση είναι μεγάλη, η ψυχολογία όμως ίδια. Δεν υπάρχει κάποιος τρόπος να καταγγελθεί και νομικά η απάτη;

cynical είπε...

Navarino-s,

φταινε πολυ και τα ΜΜΕ σε αυτη την περιπτωση που αναμεταδιδουν την εργασιούλα του οποιοδηποτε ταλαιπωρου που εχει προσβαση στα ΜΜΕ σαν τελεσίδικη. Μετα κανει καποιος αλλος, και βρισκει τα αντιθετα. Καλα κανει η φυση και τους κοροιδευει. Αφου δεν εχουν μυαλο να δουνε τα αυτονοητα, ότι η διατροφη μας θα πρεπει να ειναι ποικιλη και οσο το δυνατον λιγοτερο επεξεργασμενη. Δεν υπαρχει αλλη συνταγη.

Οσο για το ραδικι, παναγια μου! Πολυδυναμο φαρμακο, ειναι, φαρμακαποθηκη ολοκληρη!

cynical είπε...

Σοφια,

αυτο που πρεπει να απαιτησουμε ειναι οι ταμπελες με τα συστατικα να ειναι λιγακι μεγαλυτερες. Ουτε με μεγεθυντικο φακο δεν διαβαζονται.
Το κανουν σιγουρα επιτηδες.
παω σε σουπερμαρκετ και δεν βρισκω τι να αγορασω. Τα ιδια και τα ιδια πεντε πραγματα παιρνω, που θεωρω οτι ειναι το λιγοτερο φορτωμενα.

cynical είπε...

Θαναση

αυτα τα υγειονοτροφαδικα όπως λες θελουν διπλη προσοχη. Κυριως γιατι φερνουν εισαγομενα προιοντα για τα οποια δεν εχεις καμια πληροφορια, αλλα και για τα ελληνικα γινονται πολλες παρασπονδιες.

Για παραδειγμα κυκλοφορουν αλλαντικα τα οποια πιστοποιουν εταιριες σαν βιολογικα. Φυσικα, το προβλημα με αυτα δεν ειναι αν το κρεας ειναι βιολογικο ή οχι. Αλλα το ποσα νιτρικα αλατα και νιτραζαμινες περιεχουν που ειναι καρκινογόνα.

Ετσι πριν απο καιρο ειχαν αποσυρθει βιολογικα αλλαντικα, νομιζω απο Κρετα Φαρμ γιατι τα νιτρικα τους ηταν πολλαπλασια των επιτρεπομενων.

Καταλαβαινεις πώς εξαπατουν τον κοσμο. Παει ο αλλος ανυποπτος και δεν ξερει απο που θα του 'ρθει!

cynical είπε...

Darthiir,
και γω τα ιδια παθαινω.

Δες αυτη τη διαφημιση με το benacol. Δεν ξερω αν τιθεται θεμα παραχωρησης χωρων πανεπιστημιων και ερευνητικων κεντρων για παραπλανητικες διαφημισεις. Ουσιαστικα φαινεται οτι συμπραττεις στην εξαπατηση.

Ολη αυτη η ιστορια ξεφτυλιζει την επιστημη και δεν ειναι και παραξενο που έχει χασει πολύ απο το κυρος της. Μονη της τρωει το κεφαλι της.

cynical είπε...

k1,

το να ισχυριζεσαι οτι καποιο τροφιμο εχει θεραπευτικη δραση δεν ειναι ακομα παράνομο, αλλα οπως διαβασα προκειται να αλλαξει ο τροπος σηματοδοτησης των τροφιμων, ωστε τετοιοι ισχυρισμοι να συνοδευονται και απο ισχυρες αποδειξεις, πραγμα δυσκολο γιατι δεν υπάρχουν.

Στην ελλαδα βεβαια θα υπαρξει μια μεγαλη υστερηση.
Φερ ειπειν η εταιρια που βγαζει το benecol, και που υποσχεται οτι κατεβαζει τη χοληστερινη αναφερει σε καταχωρησεις οτι διεξηχθησαν ερευνες απο Αριστοτελειο Παν για λογαριασμο της εταιριας και οτι τα βρηκαν ολα καλα, κ.λ.π.

ΠΟΥΘΕΝΑ όμως δεν αναφερει ποιοι την εκανα τη μελετη και ΠΟΥ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ!

Σε άλλη καταχώρηση διονει references σε δυο ασχετες εργασιες σε πρακτικα συνεδριων απο φιλανδους, για ασχετο θεμα.

Καποιος πρεπει να τους ξεμπροστιασει επιτελους!

Ανώνυμος είπε...

Δεν ξέρω αν φταίει η διαφήμιση ή κάποια εταιρεία ή η μεγάλη ζήτηση από πλευράς καταναλωτών. Αs you like it, said Shakespeare.
καλό μεσημέρι

cynical είπε...

Καλό απόγευμα @airgood,

οι καταναλωτες διαμαρφωνουν αποψη απ' όποιον εχει την πιο δυνατη φωνη. Θελουν αυτα που τους βαζουν στο μυαλο να θελουν. Συνηθως..