Σκέψεις για το Προσδόκιμο Ζωής των Ελλήνων

Εκεί γύρω, στη μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης εποχή, κυκλοφορούσε μια ιστορία σχετικά με δυο Γάλλους κοινωνιολόγους που αναλύοντας σε ανύποπτο χρόνο στατιστικά στοιχεία για τη βρεφική θνησιμότητα στη χώρα είχαν παρατηρήσει ότι από το 1970 και μετά, ο δείκτης αυτός παρουσίαζε μια σταθερή αυξητική πορεία. Το γεγονός αυτό, εξ αιτίας της γνωστής ευαισθησίας του δείκτη στις οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές μιας χώρας, ήταν φυσικό να προκαλέσει μεγάλη ανησυχία. Η μετέπειτα δε εξέλιξη, όπως φάνηκε τούς δικαίωσε πανηγυρικά.

Έψαξα να βρω περισσότερα γι αυτούς στο διαδίκτυο, αλλά οι προσπάθειες δεν έφεραν αποτέλεσμα. Αντ’ αυτού βρήκα μια ανάλογη μελέτη του N. Eberstadt, με τίτλο «The health crisis in the USSR», δημοσιευμένη στο The New York Review of Books, February 19, 1981. (Reprinted Int J Epidemiol 2006;35:1384–94.) καθώς και το ακόλουθο γράφημα, από ρωσικές πηγές, το οποίο δείχνει τον αριθμό των θανάτων βρεφών ανά 1000 κατοίκους. Τονίζω ότι η μεταβολή είναι εμφανής.

Σκέφτηκα να κάνω το ίδιο και για την Ελλάδα, για να έχω μια αίσθηση για το πώς πορευόμαστε τα τελευταία χρόνια. Καλό είναι να εξετάζουμε τους οικονομικούς δείκτες, πόσο είναι για παράδειγμα το εσωτερικό έλλειμμα, το εξωτερικό χρέος, το ισοζύγιο πληρωμών και τα υπόλοιπα σχετικά, αλλά δεν πρόκειται να πάρουμε καμιά πραγματική εικόνα αν δεν εξετάσουμε τη μεταβολή των κοινωνικών δεικτών, οι οποίοι και αποτελούν την ουσιαστική αντανάκλαση των οικονομικών δεικτών στην πραγματική ζωή των ανθρώπων που είναι και το τελικό ζητούμενο.

Αντί για τη βρεφική θνησιμότητα, βρήκα στην ιστοσελίδα του ΟΟΣΑ πλήρη στοιχεία για το προσδόκιμο ζωής, (εξ ίσου ευαίσθητος δείκτης και αυτός), για όλες τις χώρες του οργανισμού από το 1960 έως το 2006. Προτίμησα να συγκρίνω τα στοιχεία της χώρας μας με αυτά της Αμερικής και Αγγλίας, καθώς επίσης και των χωρών της Νότιας Ευρώπης. Οι χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης έτσι κι αλλιώς είναι εκτός συναγωνισμού, οπότε για λόγους ευκρίνειας τις παρέλειψα από το γράφημα, που παραθέτω ακριβώς από κάτω. Επίσης, προτίμησα να παρουσιάσω τα στοιχεία από το 1980 και εντεύθεν, και για λόγους ευκρίνειας πάλι, αλλά και για το λόγο ότι για πολλές χώρες τα στοιχεία προηγούμενων ετών είναι λειψά.

Σχετικά με το γράφημα,

οι κόκκινοι ρόμβοι αντιστοιχούν στο προσδόκιμο ζωής των κατοίκων της Ελλάδας και βρίσκονται κάπου στη μέση. Τα μαύρα τετράγωνα αντιστοιχούν στο προσδόκιμο ζωής των Γάλλων, οι ανοιχτοί μπλε κύκλοι στο προσδόκιμο των Ισπανών, και οι πράσινοι γεμάτοι κύκλοι σε αυτό των Ιταλών. Η τελευταία καμπύλη από κάτω αντιστοιχεί στους αμερικανούς και η αμέσως από πάνω στους Εγγλέζους. Οι Πορτογάλοι βρίσκονται εξ ίσου χαμηλά και για το λόγο αυτό τους παρέλειψα επίσης.

Απ’ όσο μπορώ να κρίνω παρατηρώντας τη χρονική εξέλιξη του δείκτη αυτού θα ήθελα να επισημάνω τρία ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά.

Το ένα είναι ότι ενώ η ελληνική καμπύλη για όλα τα προηγούμενα χρόνια βρίσκεται σε υψηλότερη θέση από ότι η γαλλική, ιταλική και ισπανική, από το 1992-1994 και μετά παρατηρείται μια σημαντική αντιστροφή, με το ελληνικό προσδόκιμο ζωής να υπολείπεται κατά πολύ από το προσδόκιμο των γάλλων, ιταλών και ισπανών, πλησιάζοντας αυτό των άγγλων, που δεν είναι και από τα καλύτερα της Ευρώπης.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό που θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι ανάμεσα στα χρόνια 1993 και 2000, το προσδόκιμο ζωής των Ελλήνων, όχι μόνο αρχίζει να υστερεί σε σχέση με τους λαούς που προανέφερα, αλλά επιπλέον φαίνεται να σημειώνει και σημαντική στάση, (παύει δηλαδή να αυξάνει όπως θα έπρεπε σύμφωνα με την τάση των περισσοτέρων αναπτυγμένων χωρών).

Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι ότι από το 2001 έως και το 2005 η κατάσταση φαίνεται να βελτιώνεται με το προσδόκιμο ζωής ν’ ακολουθεί αυξητική και πάλι πορεία.

Χωρίς να θέλω να προβώ σε παρακινδυνευμένες και επιπόλαιες συσχετίσεις μεταξύ προσδόκιμου ζωής και πολιτικής εξουσίας, έχω την πεποίθηση ότι η παρατηρούμενη, πλέον της δεκαετίας, πολύ σημαντική υστέρηση του προσδόκιμου ζωής των ελλήνων σε σχέση με τους λαούς της Νότιας Ευρώπης τουλάχιστον, μετά από μακρόχρονη περίοδο υψηλών τιμών, αντανακλά μια πολύ βαθιά κρίση των κοινωνικών δομών της χώρας, πολύ βαθύτερη από ότι οι οικονομικοί δείκτες εξυπονοούν.