Όλα Όσα Πρέπει να Ξέρετε Όταν Γερνάτε...

(ελαφρό και ευχάριστο ανάγνωσμα πριν πέσετε για ύπνο)

Η διαχρονικά σταθερή διαφορά που παρατηρείται στη θνητότητα ανάμεσα στα αρσενικά και τα θηλυκά, δυστυχώς εις βάρος των πρώτων, απαιτεί μια εξήγηση. Στην προηγούμενη ανάρτηση "Η Ατυχία του να είσαι Αρσενικό", αναφέρθηκαν δυο αιτίες, μία εξελικτική που στηρίζεται στη θεωρία της σεξουαλικής επιλογής και μια άλλη συμπεριφορική (;) που στηρίζεται στην κατά κανόνα περισσότερο απερίσκεπτη στάση των αρσενικών σε θέματα υγείας.

Επειδή όμως ο διαφορισμός στη θνητότητα ανάλογα με το φύλο, παρατηρείται και στα ζώα, σίγουρα θα πρέπει να υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες, περισσότερο βιολογικοί και ανεξάρτητοι από πολιτισμικές συμπεριφορές και συνήθειες που απαντώνται μόνο στους ανθρώπους. Δηλαδή παράγοντες που μπορεί να οφείλονται είτε στη φυσιολογία των αρσενικών είτε σε κάτι άλλο, όπως ας πούμε στον «εν Ηρεμία Ρυθμό Μεταβολισμού», (Resting Metabolic Rate), ο οποίος εκφράζει το ποσό της ενέργειας ανά μονάδα μάζας, που καταναλώνει στη διάρκεια της ημέρας το σώμα σε απόλυτη ηρεμία και κανονική θερμοκρασία για να κρατήσει σε λειτουργία τα βασικά του όργανα.

Ο RMR εξαρτάται από τη φυσική κατάσταση, την ηλικία, (με τα χρόνια ελαττώνεται), τη θερμοκρασία του σώματος, από το βαθμό εγρήγορσης και είναι όντως διαφορετικός ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες για την ίδια ηλικία, ίδιες δραστηριότητες και σωματικά χαρακτηριστικά. Είναι επίσης γνωστή, ήδη από τις αρχές του 20^ου αιώνα η θεωρία που συσχετίζει το RMR των θηλαστικών με το προσδόκιμο ζωής, με την έννοια ότι θηλαστικά με μικρότερο μεταβολισμό (π.χ. ελέφαντες) εν γένει ζούνε περισσότερο απ’ ότι θηλαστικά με μεγαλύτερο, (π.χ. ποντίκια).

Οι σχετικές εικόνες που συσχετίζουν ανά δυο τον RMR, το προσδόκιμο ζωής (Max Life Span) και τη σωματική μάζα (Body Mass) για μια πλειάδα ζώων και πτηνών, παρουσιάζονται ακριβώς εδώ. Προσοχή οι άξονες δείχνουν τους λογάριθμους των μεταβλητών σε περίπτωση που θέλετε να έχετε απόλυτα νούμερα. Τα διαγράμματα αυτά είναι κλασσικά και αντιστοιχούν στις περίφημες «mouse-elephant curves» του 1938.

Μια πρώτη λογική εξήγηση είναι ότι ένας γρηγορότερος μεταβολισμός συσσωρεύει και περισσότερες τοξικές ουσίες, παράγωγες της καύσης του οξυγόνου, στον οργανισμό σε συντομότερο χρονικό διάστημα.

Για να έχουν όμως οι εν λόγω εκλυόμενες ουσίες βαρύνουσα σημασία στη γήρανση, θα πρέπει πρώτα να γνωρίζουμε τι είναι αυτό που προκαλεί τη γήρανση των ανθρώπων και των θηλαστικών. Κι εδώ βρίσκεται το πρόβλημα, γιατί μέχρι τώρα δεν υπάρχει μια μόνη αποδεκτή θεωρία γήρανσης, αλλά δυστυχώς πολλές, χωρίς καμία από αυτές να μπορεί να διεκδικήσει πλήρη και μονοσήμαντη συμβατότητα με τις παρατηρήσεις.

Σχετικά λοιπόν με το αρχικό μας ερώτημα, και σύμφωνα με τα προηγούμενα δεδομένα θα πρέπει να πιστοποιήσουμε

1) κατά πόσον η εν λόγω θεωρία περί μεταβολισμού και μακροζωίας συνεχίζει να ανθίσταται στις παρατηρήσεις και να ισχύει και

2) κατά πόσον, εφ’ όσον η θεωρία ισχύει, ο μεγαλύτερος μεταβολισμός των ανδρών είναι τόσο μεγαλύτερος, ώστε να μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του παρατηρούμενου προσδόκιμου ζωής τους.

Σχετικά με την πρώτη προϋπόθεση, όλα τα τελευταία στοιχεία από τη μελέτη εκατοντάδων ζώων, δείχνουν ότι δεν υπάρχει καμία συσχέτιση μεταξύ του ρυθμού μεταβολισμού και της μακροζωίας. Το μπέρδεμα και η συνεχιζόμενη παρανόηση βασιζόταν στις καθ’ όλα σωστές παρατηρήσεις ότι μεγαλύτερα ζώα έχουν μικρότερο μεταβολισμό και μεγαλύτερο προσδόκιμο. Όταν όμως με κατάλληλη κανονικοποίηση αποσυνδέθηκε ο ρυθμός μεταβολισμού από τη σωματική μάζα, τα αποτελέσματα έδειξαν πλήρη απουσία συσχέτισης μεταξύ μεταβολισμού και μακροζωίας. Άλλωστε ήταν ήδη γνωστό από παλιά ότι ορισμένα είδη πτηνών και νυχτερίδων ζούσαν πολύ περισσότερο αν και είχαν υψηλούς ρυθμούς μεταβολισμού.

Απ’ ότι φαίνεται δηλαδή δεν υπάρχει κάποια στερεή βάση για να αποδώσουμε το μικρότερο προσδόκιμο ζωής των ανδρών στον μεγαλύτερο μεταβολισμό του φύλου τους. Άλλωστε είναι γνωστό και πέραν κάθε αμφιβολίας ότι η σωματική άσκηση η οποία αυξάνει το ρυθμό μεταβολισμού, άρα και την παραγωγή οξειδωτικών μορίων κάθε άλλο παρά ανασταλτικό παράγοντα της μακροζωίας αποτελεί.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΗΡΑΝΣΗΣ

Μιας όμως και το αρχίσαμε το θέμα, θα ήθελα να παραθέσω εν συντομία μερικές από τις Θεωρίες Γήρανσης που κυκλοφορούν, έτσι για να μην πάμε αδιάβαστοι όταν έρθει εκείνη η ώρα.

Οι θεωρίες, που είπαμε ότι είναι πολλές, χωρίζονται χοντρικά σε τρεις μεγάλες κατηγορίες.

Στις θεωρίες

Α. «Καταστροφής»

Β. «Γενετικού Προγραμματισμού»

και στις

Γ. «Εξελικτικές Θεωρίες».

Οι πρώτες βασίζονται στα καταστρεπτικά αποτελέσματα τοξικών ουσιών που με το χρόνο συσσωρεύονται στα κύτταρα καθώς και στη μειωμένη ανταπόκριση των μηχανισμών επισκευής του κυττάρου. Οι δεύτερες, εστιάζουν σε καθαρά γενετικούς παράγοντες, δηλαδή στην αλλαγή προγραμματισμού του γενετικού υλικού, αν και στην πραγματικότητα καμιά από τις εν λόγω θεωρίες δεν είναι ακριβώς αμιγής.

Α. Στις θεωρίες Καταστροφής καταλογίζονται :

Η «Orgel’s Hypothesis», που είναι και η πιο παλιά, αποδίδει τη γήρανση στη συσσώρευση λαθών κατά την αντιγραφή του DNA, τα οποία και οδηγούν στην καταστροφή του κυττάρου. Σήμερα βρίσκεται στα αζήτητα.

Η «Rate of Living Theory», όπως αναφέραμε προηγουμένως συσχετίζει τη γήρανση με το ρυθμό μεταβολισμού και τη σωματική μάζα. Κι αυτή αμφισβητείται σήμερα, εγείροντας σημαντικές εκ των πραγμάτων αμφισβητήσεις.

Η Θεωρία της «Μειωμένης Πρόσληψης Θερμίδων», παράπλευρη θεωρία της προηγούμενης, μιάς παίζει και αυτή με το μεταβολισμό, είναι μια από τις τελευταίες ανακαλύψεις, η οποία μάς λέγει ότι όσο πιο λίγο τρώμε τόσο μεγαλώνουμε τις πιθανότητες να ζήσουμε περισσότερο. Λιγότερες θερμίδες, υποτίθεται ότι ρίχνουν το μεταβολισμό, αλλά κι αυτό πάλι δεν είναι αληθές. Ποντίκια που έκαναν δίαιτα έτυχε να ζήσουν περισσότερο, χωρίς όμως να αλλάξουν στο ελάχιστο τον μεταβολισμό τους. Από την άλλη πάλι, ποντίκια που έτρωγαν του σκασμού, δεν φάνηκε να πεθαίνουν γρηγορότερα.

Η «Θεωρία των Ελευθέρων Ριζών» (1956) διατείνεται ότι η αιτία της καταστροφής των κυττάρων είναι η παρουσία ελευθέρων ριζών, δραστικών (reactive) δηλαδή μορίων με ελεύθερα κυρίως ηλεκτρόνια. Οι ελεύθερες ρίζες οφείλονται είτε σε εξωγενείς περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως ιονίζουσες ακτινοβολίες, είτε απλώς παράγονται κατά τη διάρκεια χημικών αντιδράσεων από το ίδιο το κύτταρο. Το ότι ο οργανισμός είναι εφοδιασμένος με κατάλληλα ένζυμα επιφορτισμένα να αποκαθιστούν τη ζημιά των ελευθέρων ριζών, και ότι τα ένζυμα αυτά μειώνονται με την ηλικία αποτελούν θετικές ενδείξεις υπέρ της συγκεκριμένης θεωρίας. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν αρκετά σκοτεινά σημεία, έτσι ώστε η εν λόγω θεωρία να μην μπορεί να υιοθετηθεί αναντίρρητα.

Β. Γενετικές Θεωρίες Γήρανσης

Από την άλλη μεριά, στις γενετικές θεωρίες γήρανσης θραύση κάνει η σχετικά νεαρή «Θεωρία της Τελομεράσης». Σύμφωνα με αυτή, κάθε φορά που το κύτταρο διαιρείται τα τελομερή, δηλαδή η αλληλουχία των νουκλεϊκών οξέων που προεξέχουν από τα άκρα των χρωμοσωμάτων, μικραίνουν σε μέγεθος, γεγονός που θεωρείται ότι μειώνει την ικανότητα του κυττάρου να διπλασιάζεται σωστά. Έτσι με τον καιρό, το φαινόμενο αυτό διογκώνεται έχοντας σαν συνέπεια τη γήρανση και το θάνατο του κυττάρου. Η τελομεράση, ένζυμο που προς το παρόν βρίσκεται στα μικρόβια και τα καρκινικά κύτταρα, φαίνεται ότι επιδιορθώνει την καταστροφή των τελομερών, επιμηκύνοντας έτσι τη ζωή των κυττάρων. Αλλά ακόμα δεν υπάρχει τίποτα πρακτικό, για να χαρούμε!

Η «Hayflick Limit Theory» (1961) προτείνει ότι υπάρχει ένας ανώτατος αριθμός διαιρέσεων, γύρω στις 50, στις οποίες μπορεί να συμμετάσχει ένα κύτταρο. Πέρα από αυτό τον αριθμό, είτε καμιά περαιτέρω διαίρεση δεν είναι δυνατή, είτε το κύτταρο πεθαίνει από πλεονάζουσα συσσώρευση τοξικών αποβλήτων.

H «Cross-Linking Theory», υποθέτει ότι η γήρανση προέρχεται από τη σύνδεση της γλυκόζης στις πρωτεΐνες του κυττάρου, γεγονός που εμποδίζει την κανονική τους λειτουργία.

κ.λ.π., κ.λ.π.

Γ. Εξελικτικές Θεωρίες της Γήρανσης

Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται

α) η θεωρία του προγραμματισμένου θανάτου (August Weismann),

β) η θεωρία της συσσώρευσης μεταλλάξεων (Peter Medawar) και

γ) η ανταγωνιστική πλειοτροπική θεωρία (George Williams).

α). Η θεωρία του «προγραμματισμένου θανάτου» είναι πολύ παλιά, ανήκει στον 19^ο αιώνα και αυτό που επαγγέλλεται λίγο πολύ είναι ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά το αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής στην προσπάθειά της να ξεκαθαρίσει τον τόπο από τη σκαρταδούρα. Ο μηχανισμός δε που διαθέτει είναι το πάνω όριο στον αριθμό διαιρέσεων του κυττάρου, γεγονός το οποίο επικαλείται και η Hayflick Limit Theory, όπως είδαμε παραπάνω.

β). Η θεωρία της «Συσσώρευσης Μεταλλάξεων», μάς λέει ότι η γήρανση δεν είναι τίποτε άλλο παρά η παρακμή της φυσικής επιλογής με την ηλικία. Δηλαδή, η φύση, για να το πούμε απλά βάζει όλη της τη δύναμη ώστε να φτάσει ο οργανισμός στην αναπαραγωγική του περίοδο. Άπαξ και τεκνοποιήσει επιτυχώς, ποσώς την ενδιαφέρει το τι θα κάνει παραπέρα. Δεν χάνεται και τίποτε αν πεθάνει. Άσε που θα βγει και κερδισμένη γιατί θα δώσει, όπως το λέμε κι εμείς τόπο και πόρους στα νιάτα. Για παράδειγμα, αν υπάρχει κάποιο κακό γονίδιο το οποίο σκοτώνει μικρά παιδιά, με το χρόνο θα εξαλειφθεί διότι τα παιδιά που θα το φέρουν δεν θα προφταίνουν να ενηλικιωθούν και να τεκνοποιήσουν. Ενώ κακά γονίδια που εκφράζονται σε μεγαλύτερες ηλικίες μπορούν να συνεχίσουν να υφίστανται διότι δεν μπορούν να περάσουν σε απογόνους και έτσι να εξαλειφθούν.

γ). Η «ανταγωνιστική πλειοτροπική θεωρία» μάς λέει ότι κακά γονίδια τα οποία εκφράζονται σε μεγαλύτερες ηλικίες μπορούν κάλλιστα και να επιλέγονται εφ’ όσον στα νιάτα τους εξασφάλιζαν στον οργανισμό πλεονεκτήματα.

Για να μην σας κουράσω θα σταματήσω κάπου εδώ, μιας και υπάρχουν τελικά θεωρίες για τον κάθε πικραμένο. Αυτό πρακτικά σημαίνει, ότι τα πάντα είναι ανοιχτά, τίποτε δεν είναι δεδομένο και ότι καλά θα κάνουμε να ζούμε όπως μάς «κόψει».

INFO

http://www.senescence.info/

http://genomics.senescence.info/news/120307.html

http://www.anti-aging-today.org/aging/index.htm

http://longevity-science.org/Evolution.htm