Ο Δρόμος του Νερού και το Παλαιστινιακό Πρόβλημα

Ενώ τα μάτια όλων, ή έστω των περισσοτέρων είναι στραμμένα στο πετρέλαιο, σαν μια από τις κυρίαρχες συνιστώσες της Αραβο-Ισραηλινής διένεξης, η υπερσυγκέντρωση αυτή του βλέμματος πιθανόν να εμποδίζει να φανεί ότι κάτι απλούστερο από το πετρέλαιο, ίσως για παράδειγμα το νερό, θα μπορούσε να παίζει ακόμα σπουδαιότερο και ζωτικότερο ρόλο. Είναι όμως στην πραγματικότητα έτσι;

Δεν χρειάζεται πολύ φιλοσοφία για να αντιληφθεί κανείς ότι όχι μόνο στη διαφιλονικούμενη περιοχή, αλλά και στην ευρύτερη ζώνη, που περιλαμβάνει το Λίβανο, τη Συρία και την Ιορδανία το νερό λόγω γεωλογικών και κλιματολογικών συνθηκών είναι αγαθό σε σπάνη, και ότι επί πλέον χρόνο με το χρόνο γίνεται ακόμα σπανιότερο εξ αιτίας της πληθυσμιακής αύξησης, της υπερεκμετάλλευσης και της αυξανόμενης μόλυνσης των υδάτινων πόρων. Για να έχουμε μια ιδέα της κατάστασης δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το 80-85% της Ιορδανίας θεωρείται άνυδρη περιοχή, καθώς επίσης το 50-65% της Συρίας και το 60% του Ισραήλ.

Στην παρούσα ανάρτηση, για λόγους οικονομίας χώρου θα παραμείνουμε εντός της περιοχής του Ισραήλ και των κατεχομένων παλαιστινιακών εδαφών μόνο, και θα προσπαθήσουμε να δούμε αναλυτικά κατά πόσον το πρόβλημα νερό για το Ισραήλ είναι όντως σημαντικό, αν όχι το κυρίαρχο. Διάφοροι υπολογισμοί παροχής και κατανάλωσης νερού δείχνουν ότι η περιοχή είναι όντως σε κρίση, εδώ και μια δεκαετία τουλάχιστον, με την παροχή μόλις και μετά βίας να μπορεί να καλύψει τη συνολική ζήτηση. Για το λόγο αυτό θα εξετάσουμε:

1. Τους βασικούς υδροφορείς (aquifers) της περιοχής και την χωρητικότητα καθ’ ενός εξ αυτών,

2. Το ποσοστό του νερού που βρίσκεται εντός του κράτους του Ισραήλ και εντός των κατεχομένων παλαιστινιακών εδαφών,

3. Την κατανάλωση νερού των Ισραηλινών και Παλαιστινίων αντιστοίχως, και


4. Την τελική σούμα, η οποία ελπίζουμε να μας διαφωτίσει για το κατά πόσον το πρόβλημα του νερού αποτελεί σημαντικό ή όχι όρο της διένεξης.

Για να έχουμε όμως μια καλύτερη εικόνα του διακυβεύματος, που είναι οι βασικοί υπόγειοι υδάτινοι δρόμοι, χρειαζόμαστε επειγόντως έναν υδρολογικό χάρτη της περιοχής.

Στην παραπάνω εικόνα, η κόκκινη γραμμή βρίσκεται εξ ολοκλήρου εντός του κράτους του Ισραήλ και αποτελεί τον κύριο αγωγό νερού που προέρχεται από τη θάλασσα της Γαλιλαίας στο βορρά. Το Ισραήλ υδρεύεται επίσης και από ένα κύριο παράκτιο υδροφορέα (Coastal Aquifer) πλησίον της Μεσογείου, καθώς επίσης και από δευτερεύοντα υπόγεια ύδατα, τα οποία σημειώνονται στο χάρτη με μπλε βέλη.

Η διακεκομμένη μπλε γραμμή αναπαριστά την διαχωριστική γραμμή, (Mountain Aquifer), που μοιάζει με το γράμμα Υ, ανάμεσα στον βόρειο, ανατολικό και δυτικό υδροφορέα, οι οποίοι βρίσκονται εντός της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης. Άπό αυτούς, ο βόρειος και ο δυτικός υδροφορέας παρέχουν νερό καλής ποιότητας σε αντίθεση με τον ανατολικό.

Σχετικά τώρα, με τον βόρειο και ανατολικό υδροφορέα, τόσο η λεκάνη συσσώρευσης, όσο και η λεκάνη αποθήκευσης των υδάτων βρίσκονται εξ ολοκλήρου εντός της Δυτικής Όχθης. Παρά ταύτα το Ισραήλ αντλεί για δική του χρήση το 70% του βόρειου υδροφορέα ενώ το 37% του ανατολικού καταναλώνεται κυρίως από τους ισραηλινούς έποικους.

Το πρόβλημα είναι με τον δυτικό, υπό την έννοια ότι ενώ ο υδροφορέας βρίσκεται εντός των κατεχομένων εδαφών, η λεκάνη αποθήκευσης του νερού βρίσκεται εντός του ισραηλινού εδάφους. Με την προσωρινή συμφωνία του Όσλο ΙΙ, η Παλαιστίνη υποχρεούται να δίνει στο Ισραήλ γύρω στο 70% του νερού του δυτικού υδροφορέα, στην πραγματικότητα όμως το Ισραήλ αντλεί γύρω στο 95% της διαθέσιμης ποσότητας.

Στη συνέχεια παραθέτω ορισμένα νούμερα σχετικά με το ισοζύγιο του νερού, εξετάζοντας την παροχή και τη ζήτηση.

Η ΠΑΡΟΧΗ νερού σε εκατομμύρια κυβικά μέτρα (MCM) το χρόνο, καθ’ ενός εξ αυτών φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

Ο παράκτιος υδροφορέας (εντός του Ισραήλ) δίνει: 310
Ο ορεινός υδροφορέας (εντός της Δ. Όχθης): 610
Η θάλασσα της Γαλιλαίας (εντός του Ισραήλ): 500
Διάφορες τοπικές πηγές: 330-380
Άρα, ο συνολικός όγκος ύδατος: 1,750-1,800

Διευκρινίζουμε ότι το κάτω τμήμα του Ιορδάνη ποταμού που καθορίζει και τα ανατολικά σύνορα της Δ. Όχθης με την Ιορδανία, εκτός από τα υψηλά επίπεδα μόλυνσης, έχει και μεγάλη περιεκτικότητα σε αλάτι και κατά συνέπεια δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς να υποστεί αφαλάτωση. Οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν πρόσβαση στο νερό του ποταμού, ενώ ένα 30% αυτού χρησιμοποιείται μόνο από Ισραηλινούς.

Η ΖΗΤΗΣΗ νερού, με στοιχεία του 1995, δείχνει ότι:

Το Ισραήλ καταναλώνει για
Οικιακή χρήση: 541
Βιομηχανική χρήση: 110
Γεωργία: 863
Συνολική κατανάλωση από Ισραήλ: 1514

Οι Παλαιστίνιοι στη Δυτική Όχθη καταναλώνουν για
Οικιακή χρήση και Βιομηχανία: 47
Γεωργία: 87

Ενώ,
Οι Παλαιστίνιοι στη Γάζα για
Οικιακή χρήση και Βιομηχανία: 46
Γεωργία: 89
Συνολική κατανάλωση από Παλαιστίνιους: 270


Από τους πίνακες αυτούς συνάγεται ότι :

1. Το Ισραήλ καταναλώνει γύρω στα 1500 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (MCM) το χρόνο, ενώ οι Παλαιστίνιοι μόλις και μετά βίας 270 MCM, δηλαδή το 1/5 χοντρικά των Ισραηλινών.

2. Το συνολικό υδάτινο δυναμικό της περιοχής, ίσο με 1800 MCM, μόλις και μετά βίας καλύπτει τη συνολική ζήτηση, κι αυτή με στοιχεία του 1995.

3. Ο μεγαλύτερος όγκος νερού (610 MCM) βρίσκεται εντός της Δυτικής Όχθης, από τον οποίο το Ισραήλ, με βάση τη συμφωνία του Οσλο ΙΙ, αποσπά γύρω στα 400 MCM το χρόνο για δική του χρήση, δηλαδή το ένα τέταρτο περίπου των συνολικών αναγκών του. (Στην πραγματικότητα όμως περισσότερο).

4. Δεδομένης όμως, της γεωλογικής ιδιομορφίας των υπογείων υδάτων του δυτικού υδροφορέα της Δυτικής Όχθης, κατά την οποία ο μεν υδροφορέας βρίσκεται εντός των παλαιστινιακών εδαφών, η δε λεκάνη συσσώρευσης εντός του εδάφους του Ισραήλ, τόσο το Ισραήλ, όσο και ένα μελλοντικό Παλαιστινιακό κράτος πιστεύω ότι θα δικαιούνταν άντληση και χρήση των κοινών υδάτων με ποσοστά που θα καθοριστούν μέσω διαπραγματεύσεων και συμφωνιών.

5. Στα πλαίσια μιας μελλοντικής διευθέτησης, αυτό το 400 MCM που αποσπά σήμερα το Ισραήλ για να καλύπτει τις δικές του ανάγκες όσο και των Ισραηλινών εποίκων, (με ένα επιπλέον 100 MCM), είναι πολύ πιθανόν ότι θα μειωθεί αρκετά, όχι όμως τόσο ώστε το Ισραήλ να βρεθεί σε μεγάλο αδιέξοδο.

6. Εν κατακλείδι, το πρόβλημα του νερού μπορεί να είναι μια σημαντική συνιστώσα της Ισραηλινο-Παλαιστινιακής διένεξης, αλλά δεν θα την θεωρούσα και την κύρια. Άλλωστε κανένας από τους τόσους πολέμους που διεξήχθησαν στην περιοχή δεν είχε σαν κίνητρο το νερό.


Υ.Γ. Η παρούσα ανάρτηση βασίστηκε κατά κύριο λόγο σε στοιχεία από το εκτεταμένο, αλλά και πλήρως τεκμηριωμένο άρθρο «Water Disputes in the Jordan Basin Region and their Role in the Resolution of the Arab-Israeli Conflict» by Stephan Libiszewski, 1995, εκ μέρους του Swiss Peace Foundation και σε μικρότερο βαθμό σε στοιχεία από το Palestine Monitor.