Παρασκευή 16 Ιανουαρίου 2009

Το «ΣΦΑΓΕΙΟ» και ο Άραβας στο Ισραηλινό Θέατρο

Α.

Κάπου στη Δυτική Όχθη, σ’ ένα παλαιστινιακό χωριό, σ’ ένα σφαγείο της κακιάς ώρας, με το τσιγκέλι σαν αγχόνη να κρέμεται στο ύψος των ματιών, απειλητικό στη μέση του δωματίου, και με καμιά δεκαριά άλλα καρφωμένα στους τοίχους γύρω-γύρω, με το αίμα φρέσκο και ξερό, ανάκατο με χώμα και σκουριά να καλύπτει το πάτωμα, τα ρούχα και τους τοίχους, κάπου στα χρόνια της πρώτης Ιντιφάντα, τρία αδέρφια, τρία νέα παιδιά τα φέρνει η μοίρα να ξεσκίζονται από ακραία διλήμματα και να εξωθούνται σε θανάσιμες συγκρούσεις. Και στο βάθος, ανάγλυφη και παρούσα η άλλη μεγάλη σφαγή, ο μεγάλος εφιάλτης, το μεγάλο μπλέξιμο, το μεγάλο αδιέξοδο του παλαιστινιακού λαού.

Ένα κουβάρι, εβραίοι και παλαιστίνιοι, σε καθημερινή θανάσιμη διαμάχη, ζωές που τελούν υπό αίρεση, ψυχές που μάχονται, ψυχές που κιοτεύουν, ψυχές που φοβούνται, ψυχές που θέλουν μια κανονική ζωή, χαφιέδες και σπιούνοι ανάκατοι σε μια γενικευμένη καχυποψία, παιδιά που μείνανε ανάπηρα, γυναίκες που συνεχίζουν να φέρνουν στον κόσμο μωρά, μα που θα ‘θελαν εν τέλει να 'τανε η ζωή τους άλλη, ένας ορίζοντας σφραγισμένος και ερμητικά κλειστός.

Αυτό είναι το έργο, «Το Σφαγείο», του Ισραηλινού θεατρικού συγγραφέα Ιλάν Χατσόρ, που σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου άρχισε να παίζεται από την Τρίτη 13/1, στο θέατρο του Νέου Κόσμου.

«... Το έργο το έγραψα το 1990 όταν ήμουν στο πρώτο έτος των θεατρικών μου σπουδών στο πανεπιστήμιο του Τελ-Αβίβ. Η πρώτη Ιντιφάντα είχε ξεσπάσει τρία χρόνια πριν κι αυτά τα βίαια φαινόμενα που κατέστρεφαν τις ζωές Παλαιστινίων και Ισραηλινών δεν είχαν βρει κάποια θέση στο Ισραηλινό θέατρο. Ένιωσα ότι δίπλα στα σπίτια μας ξετυλίγονταν μεγάλα δράματα, με διλήμματα και αποφάσεις ζωής και θανάτου και είχα την ανάγκη να γράψω γι’ αυτά.
Επέλεξα να διηγηθώ αυτή την ιστορία από την πλευρά των τριών Παλαιστινίων αδερφών, ώστε το ισραηλινό κοινό να γνωρίσει το εχθρό από τη δύναμη του θεάτρου. Ήταν μια οπτική διαφορετική από αυτήν που είχαν συνηθίσει – οι Παλαιστίνιοι όχι σαν ανθρωπόμορφα τέρατα αλλά σαν ανθρώπινα όντα που εξωθούνται σε ακραία διλήμματα και συγκρούσεις
...»

(Απόσπασμα από το σημείωμα του συγγραφέα στο πρόγραμμα της παράστασης).

Το έργο είχε προγραμματιστεί να ανεβεί πολύ καιρό πριν, ένα χρόνο σχεδόν, και είναι εντελώς τυχαίο, που αυτό συνέβη τούτη την περίοδο. Είχε ανέβει επίσης, τόσο στην Αμερική (Ν. Υόρκη) και Ευρώπη, όσο και στο Ισραήλ σε εβδομήντα και πλέον παραστάσεις.

Δεν συνηθίζω να κάνω κριτικές παραστάσεων, ούτε να παροτρύνω τον κόσμο να τις παρακολουθεί, αυτή τη φορά όμως το κείμενο ήταν τόσο δυνατό, τόσο άρτιο, τόσο ανθρώπινο, τόσο γεμάτο ανατροπές και διλήμματα, τόσο πραγματικό, που ήρθε και μ’ έπιασε σα τανάλια σφιχτά απ’ το λαιμό και μ’ έλιωσε. Αξίζει τον κόπο να το δείτε!

Β.

Όπως γράφει ο Dan Urian* για την φιγούρα του Άραβα στο Ισραηλινό θέατρο, σε άρθρο του που περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα, η Ισραηλινή τέχνη δεν έμεινε αμέτοχη στην Αραβοισραηλινή σύγκρουση. Στα πρώτα χρόνια ύπαρξης του Ισραήλ τα προβλήματα που ανέκυπταν επί σκηνής συνήθως κατέληγαν σε λύση. Από το ’80 και μετά αυτό αλλάζει, με το εβραϊκό θέατρο να παρουσιάζει ενοχλητικά θέματα, διαφωνίες και συγκρούσεις οι οποίες στο τέλος παραμένουν άλυτες.

Πριν το 1985, γράφει, δεν παρουσιάζονταν χαρακτήρες Αράβων στις κεντρικές σκηνές, και όπου αυτό συνέβαινε οι Άραβες εμφανίζονταν ως κωμικές φιγούρες με σπασμένα εβραϊκά και χαμηλή μόρφωση. Στις επόμενες δεκαετίες αναβαθμίστηκαν από περιθωριακά σε κεντρικά πρόσωπα της δραματουργίας και οι ρόλοι άρχισαν να δίνονται σε σημαίνοντες αραβοισραηλινούς ηθοποιούς. Τα τελευταία δε χρόνια, η περισσότερο ρεαλιστική απεικόνιση του Άραβα αντανακλά τη μετάβαση από μια προσέγγιση εθνοκεντρική και στερεοτυπική σε μια νέα που επιτέλους αναγνωρίζει τον «Άλλον» και προσπαθεί να αποδεχτεί την ανθρώπινη φύση του. Επιπλέον προσπαθεί να διασκεδάσει τους φόβους μέσα από μια συμπαθή απεικόνιση των Αράβων. Παρά την επιθυμία όμως, που εκφράζουν για να γαληνέψουν τα πράγματα, λίγα έργα θεωρούν πως κάτι τέτοιο είναι εφικτό και η έκβασή τους μένει ανοιχτή ή δείχνει προς το αδιέξοδο και το εντελώς απαισιόδοξο.

Ενώ, τα τελευταία χρόνια, όπως φαίνεται κι από μελέτες, αναδεικνύεται μια ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση και εχθρότητα ανάμεσα στις δυο εθνότητες, στο θέατρο συναντούμε μια συχνότερη απεικόνιση του Άραβα, ο οποίος εμφανίζεται σε περισσότερα από 100 θεατρικά έργα. Στα έργα της δεκαετίας του ’90 το πολιτικό μήνυμα των συγγραφέων είναι ακόμα πιο ξεκάθαρο, γράφει ο Dan Urian. Υποδεικνύουν στους πολιτικούς να διαπραγματευθούν με τους Άραβες. Και επί πλέον υπάρχει και ένα ισραηλινό κοινό το οποίο διάκειται ευνοϊκά προς αυτούς και το πρόβλημά τους.

Για μένα είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρο ότι μέσα στο Ισραήλ υπάρχουν τέτοιες φωνές οι οποίες συσπειρώνοντας τον κόσμο, ίσως να καταφέρουν να ασκήσουν μέσω της τέχνης τους πίεση, ώστε ν’ αρχίσει η δύσκολη διαδικασία συμφιλίωσης με τους Παλαιστίνιους.

*Καθηγητής θεατρικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Τελ-Αβίβ. Το κείμενο είναι από το Palestine-Israel Journal Vol. 10, (2), 2003.

11 σχόλια:

Swell είπε...

H επαλήθευση του μαρξιστικού (ναι) "η τέχνη ενώνει." Είναι γεγονός ότι μέσα στο Ισραήλ υπάρχουν φωνές που αντίκεινται στον πόλεμο. Φωνές που, λόγω της "ιδιαιτερότητάς τους" χάνονται...

cynical είπε...

Καλημέρα @Swell.
Τους ειδαμε κι ολας απο τις διαδηλωσεις εναντια στον πολεμο, μεσα στο ισραηλ αυτες τις μερες. Επισης, υπάρχουν και ειρηνιστικες οργανωσεις. Θα ηθελα να ηξερα για το ποσοστο του πληθυσμου που αντιτιθεται ή που κραταει μια ηπια σταση. Ισως το κανω καποια στιγμη.

Ανώνυμος είπε...

ελπίζω το κόκκινο να είναι ο,τιδήποτε άλλο (μιλάω κι εγώ)..

Άθεος είπε...

Σίγουρα είναι ελπιδοφόρο ότι μέσα στο Ισραήλ υπάρχουν τέτοιες φωνές που συσπειρώνουν τον κόσμο. Μέσω της τέχνης καταφέρνουν να ασκούν πίεση, λίγα μόνο άτομα και για πολύ καιρό. Όμως και οι πολλοί, δύσκολα θα αλλάξουν τους ιδιοτελείς στόχους των εξουσιαστών! Επιστημονικά, μόνο η Επανάσταση (με τη γενική έννοια του όρου) μπορεί να αλλάξει την κατάσταση. Μέχρι τότε, οι Παλαιστίνιοι θα αιμορραγούν και εμείς ανήμποροι θα δακρύζουμε βλέποντας το δράμα τους!

cynical είπε...

Kαλημέρα κ. Κ.Κ.Μοίρη. Δυστυχώς αιμα ειναι. Σφαγειο χωρις αιμα, τι σφαγειο θα ήταν;

cynical είπε...

Καλημέρα @Άθεε. Επανασταση οπως την εννοεις μεσα στο Ισραηλ, θα την έβλεπα κομμάτι δυσκολα.
Και γω πιστευω οτι θα πρεπει να δυναμωσει η φωνη της αντιθεσης μεσα στο ιδιο το Ισραηλ.

Ανώνυμος είπε...

Cynical,
δεν είδα την παράσταση, διάβασα, απλώς, την ανάρτησή σου, αλλά αυτό το "τα βίαια φαινόμενα που κατέστρεφαν τις ζωές Παλαιστινίων και Ισραηλινών" με προβληματίζει πολύ.
Αυτές οι "ίσες αποστάσεις" θύτη και θύματος μου φαίνονται παραπλανητικές.
ρίξε μια ματιά στην συνένετυξη του Τσόμσκυ εδώ:
http://www.tvxs.gr/v3498

Ανώνυμος είπε...

Cynical,
δεν είδα την παράσταση, διάβασα, απλώς, την ανάρτησή σου, αλλά αυτό το "τα βίαια φαινόμενα που κατέστρεφαν τις ζωές Παλαιστινίων και Ισραηλινών" με προβληματίζει πολύ.
Αυτές οι "ίσες αποστάσεις" θύτη και θύματος μου φαίνονται παραπλανητικές.
ρίξε μια ματιά στην συνένετυξη του Τσόμσκυ εδώ:
http://www.tvxs.gr/v3498

cynical είπε...

Καλησπέρα @ΝP.
Ας μην ξεχνάμε οτι ο συγγραφεας ειναι πάνω απ' όλα Ισραηλινος.

Αλλα, παρ' ότι οι Παλαιστινιοι εχουν υποστει ολο το βαρος της διενεξης, δεν μπορεις να μην παραδεχτεις ότι και η ζωη στο Ισραηλ δεν ειναι και πολυ φυσιολογικη, όχι τοσο απο τις επιθεσεις αυτοκτονιας στο εδαφος του, οσο απο την στρατικοποιηση της ζωης συνολικά και την ανασφαλεια.

Εγω παντως δεν θα ηθελα να ζω εκει.

Ανώνυμος είπε...

Χαίρομαι που προτείνετε τη συγκεκριμένη παράσταση. Με ενθουσίασε και εμένα: Μια ελληνική τραγωδία από έναν σύγχρονο Ισραηλινό συγγραφέα...
Και εάν ο Ιλάν Χατσόρ το 1990 -τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα της πρώτης ιντιφάντα- προσέγγισε τον Άλλο / τον Εχθρό / τον γείτονά του,
εμείς γιατί 19 χρόνια μετά, σε έναν τόπο μακριά και αλλού, είμαστε τόσο κοντόφθαλμοι που ακόμα
επιμένουμε σε διπολικά σχήματα "οι κακοί Ισραηλινοί-οι καλοί Παλαιστίνιοι" ή "οι αιμοδιψείς Ισραηλινοί-οι φιλειρηνιστές Ισραηλινοί";
Αυτό που θέλω να πω είναι ότι βγάζετε οι περισσότεροι ένα βιαστικό και εύκολο συμπέρασμα και επιλέγετε να αγνοείτε
απλά δεδομένα, όπως τη συνέντευξη του συγγραφέα στην Ελευθεροτυπία:
http://www.enet.gr/online/online_text/c=113,dt=10.01.2009,id=52873036
http://www.enet.gr/online/online_text/c=113,id=38695372
Ή αγνοείτε ότι το έργο λέγεται Reulim, δηλαδή Masked / Κουκουλοφόροι.
Αυτό που θέλω να πω, είναι ότι τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα από ό,τι θα βόλευε το μυαλό μας.
Και μου φαίνεται τουλάχιστον γραφικό ότι στην Ελλάδα υπάρχουν "διανοούμενοι" που νομίζουν ότι είναι σε θέση να κάνουν σε εμάς τους κοινούς-λαϊκούς,
πλύση εγκεφάλου...
Όχι γιατί τους υποτιμώ, αλλά γιατί πολύ απλά,
δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις.
Όλοι εμείς είμαστε εδώ για να διατυπώνουμε μόνο τις σωστές ερωτήσεις.
Όπως, ακριβώς, κάνει και ο Ιλάν Χατσόρ στο δικό του έργο.
Και μόλις τώρα, με θλίψη συνειδητοποιώ γιατί δεν υπάρχει νεοελληνικό έργο που να γνώρισε
τέτοιου είδους
παγκόσμια
απήχηση

cynical είπε...

Καλημέρα @Ανώνυμε,

θα θεωρούσα τον εαυτο μου απο τους τελευταιους που θελουν να βγαλουν γρηγορα συμπερασματα. Γιαυτο άλλωστε καθισα και το "παίδεψα" το θεμα με εφτα εκτενή κειμενα, προσπαθωντας να το δω απο καθε πλευρα, μηπως και διακρινω κάποια χαραμαδα απ' οπου θα προκυψει και η ...επίλυσή του. Λυπαμαι που δεν ειδα κανενα φως, απο πουθενα.

Το συγκεκριμενο θεατρικο έργο μου εφερε στο νου τον δικο μας εμφύλιο και το γενικευμενο κλιμα καχυποψιας που επικρατούσε, αλλα και τους αδικους θανατους. Δεν μου κανει εντυπωση που και το ιδιο συνέβαινε και αναμεσα στους παλαιστινιους, όπως φανηκε στο εργο.

Ξεκιναω απο καποιες αρχικες συνθηκες, τις οποιες και εχω υποστηριξει εδώ, ότι το Ισραηλ ειναι κυριαρχο κρατος, και πρεπει να συνεχισει να ειναι, και οτι και οι Παλαιστινιοι πρεπει να εχουν το δικο τους (ή τελος παντων δικαιούνται να ζησουν ισοτιμα με τους ισραηλινους σε ενα ενιαιο κρατος, που μπορει να αποτελεσει και την αλλη λυση απο αυτη που προτεινεται μεχρι τωρα).

Η κοινη γνωμη καταδικαζει το Ισραηλ γιατι διεξαγει ενα πολεμο ετεροβαρή, βρισκεται σε θεση ισχυος και επι πλεον αντιδρα υπερβολικα και εναντιον αμάζων για τις απωλειες τις οποιες υφισταται.

Αν δουμε τις αρχες περι δικαιου πολεμου, τοτε θα διαπιστωσουμε οτι ο συγκεκριμενος πολεμος παραβιαζει αυτες τις αρχες. Μην νομιζετε οτι γνωριζω κατι παραπάνω, απλά τις ειχα διαβασει σε καποιο τευχος του Economist πριν καποιες βδομαδες, όπου και ο συγκεκριμενος αρθρογράφος είχε τα ιδια διλήμματα.

Ο Χατσορ, αν εξαιρεσουμε την ιδιαιτεροτητα του γεγονοτος, ότι γραφει ενα ανθρωπινο εργο για τους Παλαιστινιους, οντας Ισραηλινος, πρωτα απ' όλα πετυχε ενα εξαιρετικο κειμενο και απο αποψη δομης και τεχνικης, αλλά και ζωντανης σκιαγραφησης των χαρακτηρων.
Αυτα προς το παρον.