Το «ΣΦΑΓΕΙΟ» και ο Άραβας στο Ισραηλινό Θέατρο

Α.

Κάπου στη Δυτική Όχθη, σ’ ένα παλαιστινιακό χωριό, σ’ ένα σφαγείο της κακιάς ώρας, με το τσιγκέλι σαν αγχόνη να κρέμεται στο ύψος των ματιών, απειλητικό στη μέση του δωματίου, και με καμιά δεκαριά άλλα καρφωμένα στους τοίχους γύρω-γύρω, με το αίμα φρέσκο και ξερό, ανάκατο με χώμα και σκουριά να καλύπτει το πάτωμα, τα ρούχα και τους τοίχους, κάπου στα χρόνια της πρώτης Ιντιφάντα, τρία αδέρφια, τρία νέα παιδιά τα φέρνει η μοίρα να ξεσκίζονται από ακραία διλήμματα και να εξωθούνται σε θανάσιμες συγκρούσεις. Και στο βάθος, ανάγλυφη και παρούσα η άλλη μεγάλη σφαγή, ο μεγάλος εφιάλτης, το μεγάλο μπλέξιμο, το μεγάλο αδιέξοδο του παλαιστινιακού λαού.

Ένα κουβάρι, εβραίοι και παλαιστίνιοι, σε καθημερινή θανάσιμη διαμάχη, ζωές που τελούν υπό αίρεση, ψυχές που μάχονται, ψυχές που κιοτεύουν, ψυχές που φοβούνται, ψυχές που θέλουν μια κανονική ζωή, χαφιέδες και σπιούνοι ανάκατοι σε μια γενικευμένη καχυποψία, παιδιά που μείνανε ανάπηρα, γυναίκες που συνεχίζουν να φέρνουν στον κόσμο μωρά, μα που θα ‘θελαν εν τέλει να 'τανε η ζωή τους άλλη, ένας ορίζοντας σφραγισμένος και ερμητικά κλειστός.

Αυτό είναι το έργο, «Το Σφαγείο», του Ισραηλινού θεατρικού συγγραφέα Ιλάν Χατσόρ, που σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου άρχισε να παίζεται από την Τρίτη 13/1, στο θέατρο του Νέου Κόσμου.

«... Το έργο το έγραψα το 1990 όταν ήμουν στο πρώτο έτος των θεατρικών μου σπουδών στο πανεπιστήμιο του Τελ-Αβίβ. Η πρώτη Ιντιφάντα είχε ξεσπάσει τρία χρόνια πριν κι αυτά τα βίαια φαινόμενα που κατέστρεφαν τις ζωές Παλαιστινίων και Ισραηλινών δεν είχαν βρει κάποια θέση στο Ισραηλινό θέατρο. Ένιωσα ότι δίπλα στα σπίτια μας ξετυλίγονταν μεγάλα δράματα, με διλήμματα και αποφάσεις ζωής και θανάτου και είχα την ανάγκη να γράψω γι’ αυτά.
Επέλεξα να διηγηθώ αυτή την ιστορία από την πλευρά των τριών Παλαιστινίων αδερφών, ώστε το ισραηλινό κοινό να γνωρίσει το εχθρό από τη δύναμη του θεάτρου. Ήταν μια οπτική διαφορετική από αυτήν που είχαν συνηθίσει – οι Παλαιστίνιοι όχι σαν ανθρωπόμορφα τέρατα αλλά σαν ανθρώπινα όντα που εξωθούνται σε ακραία διλήμματα και συγκρούσεις ...»

(Απόσπασμα από το σημείωμα του συγγραφέα στο πρόγραμμα της παράστασης).

Το έργο είχε προγραμματιστεί να ανεβεί πολύ καιρό πριν, ένα χρόνο σχεδόν, και είναι εντελώς τυχαίο, που αυτό συνέβη τούτη την περίοδο. Είχε ανέβει επίσης, τόσο στην Αμερική (Ν. Υόρκη) και Ευρώπη, όσο και στο Ισραήλ σε εβδομήντα και πλέον παραστάσεις.

Δεν συνηθίζω να κάνω κριτικές παραστάσεων, ούτε να παροτρύνω τον κόσμο να τις παρακολουθεί, αυτή τη φορά όμως το κείμενο ήταν τόσο δυνατό, τόσο άρτιο, τόσο ανθρώπινο, τόσο γεμάτο ανατροπές και διλήμματα, τόσο πραγματικό, που ήρθε και μ’ έπιασε σα τανάλια σφιχτά απ’ το λαιμό και μ’ έλιωσε. Αξίζει τον κόπο να το δείτε!

Β.

Όπως γράφει ο Dan Urian* για την φιγούρα του Άραβα στο Ισραηλινό θέατρο, σε άρθρο του που περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα, η Ισραηλινή τέχνη δεν έμεινε αμέτοχη στην Αραβοισραηλινή σύγκρουση. Στα πρώτα χρόνια ύπαρξης του Ισραήλ τα προβλήματα που ανέκυπταν επί σκηνής συνήθως κατέληγαν σε λύση. Από το ’80 και μετά αυτό αλλάζει, με το εβραϊκό θέατρο να παρουσιάζει ενοχλητικά θέματα, διαφωνίες και συγκρούσεις οι οποίες στο τέλος παραμένουν άλυτες.

Πριν το 1985, γράφει, δεν παρουσιάζονταν χαρακτήρες Αράβων στις κεντρικές σκηνές, και όπου αυτό συνέβαινε οι Άραβες εμφανίζονταν ως κωμικές φιγούρες με σπασμένα εβραϊκά και χαμηλή μόρφωση. Στις επόμενες δεκαετίες αναβαθμίστηκαν από περιθωριακά σε κεντρικά πρόσωπα της δραματουργίας και οι ρόλοι άρχισαν να δίνονται σε σημαίνοντες αραβοισραηλινούς ηθοποιούς. Τα τελευταία δε χρόνια, η περισσότερο ρεαλιστική απεικόνιση του Άραβα αντανακλά τη μετάβαση από μια προσέγγιση εθνοκεντρική και στερεοτυπική σε μια νέα που επιτέλους αναγνωρίζει τον «Άλλον» και προσπαθεί να αποδεχτεί την ανθρώπινη φύση του. Επιπλέον προσπαθεί να διασκεδάσει τους φόβους μέσα από μια συμπαθή απεικόνιση των Αράβων. Παρά την επιθυμία όμως, που εκφράζουν για να γαληνέψουν τα πράγματα, λίγα έργα θεωρούν πως κάτι τέτοιο είναι εφικτό και η έκβασή τους μένει ανοιχτή ή δείχνει προς το αδιέξοδο και το εντελώς απαισιόδοξο.

Ενώ, τα τελευταία χρόνια, όπως φαίνεται κι από μελέτες, αναδεικνύεται μια ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση και εχθρότητα ανάμεσα στις δυο εθνότητες, στο θέατρο συναντούμε μια συχνότερη απεικόνιση του Άραβα, ο οποίος εμφανίζεται σε περισσότερα από 100 θεατρικά έργα. Στα έργα της δεκαετίας του ’90 το πολιτικό μήνυμα των συγγραφέων είναι ακόμα πιο ξεκάθαρο, γράφει ο Dan Urian. Υποδεικνύουν στους πολιτικούς να διαπραγματευθούν με τους Άραβες. Και επί πλέον υπάρχει και ένα ισραηλινό κοινό το οποίο διάκειται ευνοϊκά προς αυτούς και το πρόβλημά τους.

Για μένα είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρο ότι μέσα στο Ισραήλ υπάρχουν τέτοιες φωνές οι οποίες συσπειρώνοντας τον κόσμο, ίσως να καταφέρουν να ασκήσουν μέσω της τέχνης τους πίεση, ώστε ν’ αρχίσει η δύσκολη διαδικασία συμφιλίωσης με τους Παλαιστίνιους.

*Καθηγητής θεατρικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Τελ-Αβίβ. Το κείμενο είναι από το Palestine-Israel Journal Vol. 10, (2), 2003.