Οι Νέοι Καλβινιστές

Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή, θα υπενθυμίσω ότι ο Καλβίνος ήταν ένας γάλλος θεολόγος που γύρω στο 1530 τα έσπασε με την καθολική εκκλησία και εξ αιτίας του γεγονότος αυτού μετακόμισε στην Ελβετία αποφασισμένος να βρει το φάρμακο της σωτηρίας του καινούργιου αναγεννησιακού ανθρώπου. Μπορεί σήμερα αυτή η εμμονή να φαντάζει αξιοπερίεργη, αλλά δεν πρέπει να λησμονούμε ότι για πολλούς πολλού αιώνες οι άνθρωποι κοιμόντουσαν και ξυπνούσαν με μια μονάχα έγνοια στο κεφάλι τους: αν θα σωθούν, πώς θα σωθούν από το προπατορικό αμάρτημα και πώς θα κληρονομήσουν τη βασιλεία των ουρανών.

Ο Καλβίνος δεν χρειάστηκε να σκεφτεί και πολύ. Γύρω του είχε αρχίσει ήδη να παίρνει σάρκα και οστά αυτό που αιώνες αργότερα θα έφτανε ως εμάς με το όνομα καπιταλισμός. Κόσμος πήγαινε κι ερχόταν, καράβια φόρτωναν και ξεφόρτωναν στα λιμάνια, τράπεζες στήνονταν και ξεστήνονταν και η μυρωδιά του χρήματος απλωνόταν μεθυστική στον αέρα. Το γιατροσόφι της σωτηρίας, που μέσα σ’ αυτή τη νέα παραζάλη διέκρινε ο Καλβίνος ήταν λοιπόν η Εργασία. Επειδή ήταν νωρίς ακόμα να την προσδέσει στο άρμα της Οικονομίας, συνδέοντας ποσοτικά τις ώρες αποδοτικής εργασίας με το βαθμό της αναμενόμενης σωτηρίας, μιας κι εκείνη την εποχή η Οικονομική δεν είχε ακόμα προλάβει να συστηματοποιηθεί και να περάσει στα πανεπιστήμια, ο Καλβίνος την συνέδεσε με ό,τι ήταν σε μεγάλη υπόληψη εκείνη την εποχή, δηλαδή με τη Θεολογία.

Το νέο δόγμα που άνθισε στις αυλές της Ελβετίας ήταν ότι η πολυπόθητη θεία χάρις είχε πολλές πιθανότητες να απονεμηθεί σε αυτούς που τιμούσαν την εργασία με αυταπάρνηση και τιμιότητα και ότι μια απτή ένδειξη ότι είχε επιτέλους απονεμηθεί στον τυχερό, ήταν το βιός του που αυγάτιζε. Ο δουλευταράς, που με τον τίμιο μόχθο του είχε κατορθώσει να πλουτίσει είχε στην πραγματικότητα λάβει μια «κλήση» θεϊκή για την εκπλήρωση αυτής της αποστολής. Καθόλου λοιπόν περίεργο που η λέξη «κλήση» ή «αγγελία» βρίσκεται στη ρίζα όλων των λέξεων που αναφέρονται στο επάγγελμα, στις γλώσσες των χωρών που με τον έναν ή άλλο τρόπο επηρεάστηκαν από τον προτεσταντισμό. Στα αγγλικά το επάγγελμα λέγεται και Calling, από το call, στα γερμανικά Beruf από το ρήμα rufen (φωνάζω, καλώ), στα γαλλικά vocation, στα σουηδικά Kall, στα ολλανδικά Beroep κ.ο.κ. Ακόμα και σε μας αν προσέξετε θα διαπιστώσετε ότι η λέξη επάγγελμα περικλείει μέσα της την «αγγελία» και το κάλεσμα. Παράξενη στ’ αλήθεια σύνδεση, μιας κι εμείς ήμασταν ανέκαθεν ορθόδοξοι χωρίς να έχουμε ποτέ μας τσαλαβουτήσει σε αλλότρια θρησκεύματα και δη καλβινιστικά.

Η όποια σχέση είχαμε εμείς παραδοσιακά με την εργασία, ποτέ δεν περνούσε μέσα από τη θρησκεία και το ιερό. Η εργασία, είτε λίγη , είτε πολύ παρέμενε μια κοσμική δραστηριότητα, η οποία ήταν αναγκαία για να εξασφαλίζει κάποιος τα προς το ζην. Ήταν επίσης το μέσο κοινωνικοποίησης και αυτοπραγμάτωσης, όπως μας πληροφόρησαν οι κοινωνιολόγοι αργότερα, αφ’ ότου δηλαδή συγκροτήθηκαν κι αυτοί όπως και οι οικονομολόγοι σε επιστημονικό σώμα. Μπορεί οι ορθόδοξοι έλληνες να επιζητούν τη μεσολάβηση του Χριστού και της Παναγίας ώστε να πάνε καλά οι δουλειές τους, αλλά αυτό αποτελεί μια κίνηση που φέρνει τον θεό στην εργασία και όχι το αντίθετο, όπως στους καλβινιστές, όπου η εργασία είναι αυτή που φέρνει τον θεό στον άνθρωπο.

Τα τελευταία χρόνια, βοήθησε βέβαια και η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία που έσπρωξε τον εργαζόμενο στα όριά του, και βάλθηκαν όλοι να μας κάνουν από ορθόδοξους, «καλιβινιστές», να αποδώσουν δηλαδή στην εργασία μια σημασία και ένα περιεχόμενο πάνω και πέρα από τα γνωστά που προαναφέραμε.

Σύμφωνα με το νέο αυτό μετασχηματισμό, την εργασία δεν θα έπρεπε πια να την αντιλαμβάνονται οι εργαζόμενοι σαν σημείο κοινωνικής διαφοροποίησης, όπως γινόταν ανέκαθεν, ή σαν μέσο προσωπικής ικανοποίησης και αυτοπραγμάτωσης, ή σαν τόπο ανάδειξης ικανοτήτων και διεξόδου της δημιουργικότητας, αλλά σαν σημάδι ηθικής ανωτερότητας και διαφοροποίησης από την υπόλοιπη, την καθηλωμένη στα οθωμανικά πρότυπα, μάζα που απλώς δούλευε αλλά που όμως δεν παθιαζόταν με το ότι απλά δούλευε. Το νέο λοιπόν πρότυπο του εργαζόμενου δεν ήταν ότι έκανε καλύτερη δουλειά, αλλά ότι δούλευε πολύ, ότι ήταν δηλαδή εργασιομανής, κάπως σαν το νεοφιλελεύθερο αντίστοιχο του σταλινικού σταχανοβίτη. Ο σταχανοβίτης τιμάται όχι για τη συγκεκριμένη εργασία που κάνει, αλλά για το ότι δουλεύει ασταμάτητα και υπερβολικά.

Αυτάρεσκα αγχωμένη και υπερκινητική, η περιφερόμενη αγέλη των νεο-γιάπηδων, με μια κούπα του καφέ μονίμως στο χέρι, φαντασιώνεται τα γραφεία της Κηφισίας ή της Συγγρού σαν τα αντίστοιχα γραφεία της Wall Street, του City ή της Silicon Valley, και βλέπει τον εαυτό της σαν τη γενιά των εκλεκτών, που κλήθηκε ακριβώς λόγω της εργασιομανίας της να περάσει τις πύλες του καπιταλιστικού παραδείσου. Δεν έχουν ποτέ χρόνο για τίποτα και για κανέναν, ούτε για σένα, ούτε για τους γονείς, ούτε για τα παιδιά, δεν χαλαλίζουν χρόνο για να σ’ ακούσουν, πού να ζητήσεις και να σ’ επισκεφτούν, αντλούν σπουδαιότητα από την υπερ-απασχόληση, από τα πολλά χιλιόμετρα, από τα πολλά τηλεφωνήματα.

Προσόν τους, η έλλειψη χρόνου. Επιδίωξή τους η νεύρωση και το άγχος. Αποτέλεσμα, η αποκτήνωση.