Τα επιχειρηματικά κέρδη ως αιτία των κρίσεων

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί συνεισφορά του καλού φίλου N.P.

Σκέφτηκα να μεταφράσω το άρθρο του Rick Wolf, The Stakes in "Punishing" Greece, για να γίνει πιο προσιτό σε περισσότερο κόσμο. Θα το βρείτε δημοσιευμένο στο blog "you pay your crisis".

Στο κείμενο όμως που ακολουθεί, προσπαθώ με το συγκεκριμένο παράδειγμα να εξηγήσω στον ανυποψίαστο αναγνώστη το γενικότερο πλαίσιο των κρίσεων στον καπιταλισμό.

-----------------

Αιωρείται η πλάνη ότι λάθη, αμέλειες, ατυχείς συγκυρίες ή το πολύ - πολύ η απληστία κάποιων λίγων «κερδοσκόπων» και “golden boys” ευθύνονται για την κρίση. Η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική: Δεν υπάρχει τρόπος να αποφύγουμε τις κρίσεις και οι όποιες θυσίες καλούμαστε σήμερα να κάνουμε θα είναι χωρίς αντίκρισμα όσο συνεχίζουμε να παίζουμε με τους ίδιους ληστρικούς οικονομικούς κανόνες:

Στις σύγχρονες καπιταλιστικές οικονομίες οι βασικές αποφάσεις (τι θα παραχθεί, σε τι ποσότητες, πόσο θα πουληθεί, τι επενδύσεις θα γίνουν κλπ), παίρνονται, κυρίως, από τις επιχειρήσεις και μέσα, υποτίθεται, από το «μηχανισμό της αγοράς».

Όμως οι επιχειρήσεις είναι ένας «συναλλασσόμενος» που έχει σαν βασικό και αδιαπραγμάτευτο σκοπό του το κέρδος[1].

Και εδώ υπάρχει ένα κεντρικό πρόβλημα, (χωρίς να είναι το μόνο):

Είναι αδύνατον σε μια οικονομία ένας τύπος συναλλασσόμενου να κερδίζει στο διηνεκές.

Οι λόγοι δεν είναι κοινωνικοί, ανθρωπιστικοί ή ηθικοί, είναι καθαρά ΤΕΧΝΙΚΟΙ.

Δείτε το γιατί:

Ας πάρουμε μια κερδοφόρα επιχείρηση που παράγει ποδήλατα, έστω 1.000 ποδήλατα το μήνα. Έχει φυσικά κάποια έξοδα για μισθούς, νοίκια, πρώτες ύλες κλπ. Έστω ότι όλα τα έξοδα του μήνα φτάνουν το ποσό Χ. Αν όλοι όσοι εισέπραξαν τα χρήματα από τα έξοδα της επιχείρησης προσπαθήσουν στο τέλος του μήνα να αγοράσουν την παραγωγή της δαπανώντας το ποσό Χ, δεν θα τα καταφέρουν. Το ποσό Χ φτάνει για να αγοραστούν π.χ. 700 ποδήλατα μόνο. Τα 300 που μένουν είναι το κέρδος της επιχείρησης. Αν το ποσό Χ έφτανε για να αγοραστούν και τα 1.000 ποδήλατα, τότε η επιχείρηση δεν θα είχε κέρδη, και θα έκλεινε. Ο επιχειρηματίας όμως πρέπει να πουλήσει και τα 300 ποδήλατα (που αντιπροσωπεύουν το κέρδος του) σε κάποιους που έχουν εισοδήματα άλλα από αυτά που ο ίδιος δημιούργησε με τις δαπάνες του. Αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα !

Να το πούμε πιο γενικά: Σε καμία επιχείρηση οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να αγοράσουν με τους μισθούς τους την παραγωγή της επιχείρησης, διαφορετικά η επιχείρηση δεν θα είχε κέρδη.

Ποιες λύσεις υπάρχουν ?

• Λύση 1: Να αγοράσουν την υπόλοιπη παραγωγή μιας επιχείρησης οι εργαζόμενοι άλλων επιχειρήσεων της ίδιας οικονομίας. Στο βαθμό όμως που και αυτοί εργάζονται σε παρόμοιες κερδοφόρες επιχειρήσεις αυτό δεν είναι δυνατό να γίνει για την συνολική παραγωγή της οικονομίας. Άρα, σε μια πλήρως καπιταλιστική οικονομία, η λύση 1 είναι ανέφικτη.[2]
• Λύση 2: Το μέρος της παραγωγής που αντιπροσωπεύει το κέρδος να εξαχθεί σε άλλες χώρες, στην Ευρώπη, την Αμερική, την Ασία κλπ. Στο βαθμό όμως που βρισκόμαστε σε μια σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη καπιταλιστική οικονομία, αντιμετωπίζουν όλοι το ίδιο πρόβλημα. Άρα, σε μια πλήρως καπιταλιστική παγκόσμια οικονομία, και η λύση 2 είναι ανέφικτη[3].
• Λύση 3: Ας τα αγοράσει το κράτος. Όμως το κράτος, (και ειδικά το κράτος – διαχειριστής όπως έχει εξελιχθεί παντού τις τελευταίες 10ετίες), δεν παράγει δικό του πλούτο. Τα έσοδά του είναι βασικά φόροι, δηλ. ένα μέρος των εισοδημάτων των επιχειρήσεων και των εργαζομένων. Με άλλα λόγια, το κράτος έχει παρακρατήσει ένα μέρος της παραγωγής, δεν μπορεί να αγοράσει το κέρδος του επιχειρηματία, αλλιώς αυτός και πάλι δεν θα είχε κέρδη λόγω υψηλής φορολογίας αυτή τη φορά. Η λύση 3 είναι ανέφικτη. [4]
• Λύση 4: Αφού οι εργαζόμενοι δεν έχουν τα χρήματα να αγοράσουν την πλεονάζουσα παραγωγή, ας δανειστούν. Αυτό ακριβώς γίνεται με την αυξανόμενη καταναλωτική πίστη τις τελευταίες 10ετίες στην Ελλάδα και παντού. Όμως πόσο αξιόπιστος χρεώστης είναι κάποιος που χρωστάει 2, 3, 4, 10 ή 50 μελλοντικούς μισθούς ? Κάπου υπάρχουν όρια[5].
• Λύση 5: Ανάπτυξη της οικονομίας ! Η πλεονάζουσα παραγωγή να χρησιμοποιηθεί σαν επένδυση για να γίνουν νέες επιχειρήσεις ή να επεκταθούν οι υπάρχουσες. Είναι φανερό ότι μόνο βραχυπρόθεσμα θα δουλέψει και αυτή η λύση. Το πρόβλημα θα επανέλθει δριμύτερο όταν η επένδυση γίνει παραγωγική επιχείρηση που πρέπει και αυτή να διαθέσει τα πλεονάσματά της. Μιλάμε για κανονική «πυραμίδα» που μάλιστα αδιαφορεί για τη σπατάλη κάθε είδους πόρων και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος αφού παράγει πρόσθετους τόνους καταναλωτικών σκουπιδιών[6]
• Λύση 6: Να αυξηθούν οι πραγματικοί μισθοί τόσο ώστε οι εργαζόμενοι να μπορούν να αγοράσουν την πλεονάζουσα παραγωγή. Αυτή είναι η μόνη (εντός του συστήματος), εφικτή λύση. Αλλά, βέβαια, μειώνει τα επιχειρηματικά κέρδη, επομένως ακυρώνει τη βασικό λόγο ύπαρξης του καπιταλιστικού συστήματος: το κέρδος. Είναι η τελευταία λύση που θα δεχόταν το σύστημα γιατί στην ουσία το ακυρώνει[7]

Φυσικά στην πράξη το σύστημα δεν επιλέγει μια μόνο λύση από τις παραπάνω αλλά τις χρησιμοποιεί όλες μαζί για να σπρώχνει όσο βαθύτερα στο μέλλον γίνεται το πρόβλημα που με βεβαιότητα θα ξεσπάσει με τη μορφή μιας κρίσης. Συγκεκριμένα, αν τα πλεονάσματα δεν μπορούν να διατεθούν, η παραγωγή μειώνεται, αυξάνει η ανεργία, κλπ. Οι κρίσεις αυτές είναι μυστήριο στον απλό άνθρωπο γιατί δεν κατανοεί τι συνέβη:

Υπάρχουν εργοστάσια, υπάρχουν εργάτες πρόθυμοι να δουλέψουν, υπάρχουν πρώτες ύλες, υπάρχουν ανθρώπινες ανάγκες, η παραγωγή όμως σταματάει, αυξάνουν οι απολύσεις, γιατί συμβαίνουν όλα αυτά ? Είναι δύσκολο να κατανοήσει ότι συμβαίνουν για να προστατευτούν τα ιερά κέρδη.

Είναι, νομίζω, καθαρό από τα παραπάνω ότι όσο μεγαλύτερα είναι τα επιχειρηματικά κέρδη, τόσο ταχύτερα βαδίζουμε στην ύφεση !

Υπάρχει όμως και μια πρόσθετη επιπλοκή στο καπιταλιστικό σύστημα που γίνεται όλο και περισσότερο φανερή: Το πρόβλημα, όχι μόνο της διατήρησης, αλλά και της αύξησης του κέρδους που συσσωρεύουν οι επιχειρήσεις.

Τι μορφή έχει αυτό το κέρδος ? Που θα τοποθετηθεί εφόσον δεν υπάρχουν πρόσφορες παραγωγικές επενδύσεις ?

Τότε είναι που μιλάμε για κερδοσκοπικά κεφάλαια που δανείζουν χώρες ή καταναλωτές, τοποθετούνται σε χρηματιστήρια και ακίνητα δημιουργώντας φούσκες, τοποθετούνται σε προϊόντα (πετρέλαιο, ρύζι, άλλα είδη διατροφής), ανεβάζοντας τις τιμές και καταδικάζοντας σε πείνα τεράστιους πληθυσμούς, ή τέλος μπαίνουν σε στοιχήματα παραγώγων το ύψος των οποίων είναι περισσότερο από 10πλάσιο του παγκόσμιου ΑΕΠ (60 τρις $ το παγκόσμιο ΑΕΠ, πάνω από 600 τρις $ ο όγκος των παραγώγων).

Αυτό που περιγράψαμε σχηματικά είναι ένα γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναγκαστικά θα υπάρχουν κρίσεις και μάλιστα διαρκώς εντονότερες.

Οι ειδικές συνθήκες ωστόσο της κάθε κρίσης διαφέρουν. Το άρθρο του Rick Wolf που μεταφράσαμε ρίχνει μια πιο ειδική ματιά στην παρούσα κρίση και στην περίπτωση της Ελλάδας.

---

[1] Όταν λέμε κέρδος εννοούμε κάτι παραπάνω από έναν «καλό μισθό» του επιχειρηματία για τη δική του εργασία. Κάθε μικρή επιχείρηση όπου ο επιχειρηματίας βγάζει σαν κέρδος έναν καλό μισθό που θα τον έπαιρνε ενδεχομένως και κάπου αλλού αν εργαζόταν (π.χ. σαν διευθυντής), εξαιρείται της παρούσας ανάλυσης. Πιο συγκεκριμένα, το πρόβλημα παρουσιάζεται όταν ο επιχειρηματίας έχει εισοδήματα πάνω από αυτά που μπορεί να δαπανήσει.

[2] Επειδή καμία οικονομία δεν είναι «πλήρως καπιταλιστική», υπάρχουν δηλ. τομείς όπως οι μικρο-καλλιεργητές που λειτουργούν διαφορετικά, υπάρχει ακίνητη περιουσία, όπως χωράφια και οικόπεδα για πούλημα στα χέρια καταναλωτών κλπ, συνήθως υπάρχουν κάποια πρόσθετα εισοδήματα. Τα περιθώρια όμως διαρκώς στενεύουν.

[3] Ομοίως, δεν βρισκόμαστε σε μια πλήρως καπιταλιστική παγκόσμια οικονομία. Όμως η είσοδος στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα μεγάλων χωρών του 3^ου κόσμου, π.χ. Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, κλπ, ενώ στην αρχή ανακούφισε, τώρα πιέζει καθώς κάποιες από αυτές είναι ιδιαίτερα πλεονασματικές. Τα περιθώρια κι εδώ διαρκώς στενεύουν.

[4] Η επέμβαση του κράτους ως αγοραστής της πλεονάζουσας παραγωγής δεν μπορεί να πάει μακριά. Ούτε εξάλλου το new deal στις ΗΠΑ έλυσε το πρόβλημα του 1929. Χρειάστηκε ο 2^ος παγκόσμιος πόλεμος για να ανακάμψει η αμερικανική οικονομία. Τα περιθώρια κι εδώ λοιπόν διαρκώς στενεύουν, ιδιαίτερα τώρα που όλα τα κράτη έχουν συσσωρεύσει ελλείμματα λόγω της εξαντλητικής αφαίμαξης που τους κάνουν οι μεγάλες επιχειρήσεις με όλους τους δυνατούς τρόπους (εξοπλισμοί, ληστρικές συμβάσεις, φοροδιαφυγή, κλπ)

[5] Η κατάχρηση της λύσης αυτής είναι η πρώτη αιτία της παρούσας κρίσης που αναφέρει ο Wolf στο άρθρο που μετέφρασα.

[6] Σημειώστε ότι για να μπορέσει η «ανάπτυξη» να λύσει το πρόβλημα πρέπει να έχει τέτοιους ρυθμούς ώστε να απορροφά όλο το επιχειρηματικό κέρδος, Αν π.χ το μέσο επιχειρηματικό κέρδος είναι 20%, τον ίδιο ρυθμό πρέπει να έχει και η ανάπτυξη ΣΥΝΕΧΩΣ ! Η κατάχρηση της λύσης αυτής είναι η δεύτερη αιτία της παρούσας κρίσης που αναφέρει ο Wolf στο άρθρο που μετέφρασα και φυσικά μια τέτοια ανάπτυξη είναι ανάγκη του συστήματος και όχι των ανθρώπων !

[7] Να θυμίσουμε όμως σε όλους όσους υπήρξαν φοιτητές οικονομικών σχολών ότι στον «τέλειο ανταγωνισμό», το σύστημα που κυρίως αναλύουμε μεταξύ άλλων επειδή μεγιστοποιεί το κοινωνικό όφελος οι επιχειρήσεις ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΚΕΡΔΗ !!!