Τετάρτη 8 Οκτωβρίου 2008

Περί της Δυναμικής των Αλλαγών


Αν βλέπεις το ίδιο πράγμα πολλές φορές μπροστά σου, όσο περίεργο κι αν είναι, κάποια στιγμή παύεις να το εξετάζεις και ν’ αναρωτιέσαι γιατί έτσι κι όχι αλλιώς. Μπορεί στην αρχή να εκπλαγείς ή ακόμα και να ενοχληθείς, να το αναθεματίσεις ή να το καλωσορίσεις, αλλά, πού θα πάει, στο τέλος θα το συνηθίσεις και θα το βάλεις κι αυτό στο καλάθι με τα κοινά και τετριμμένα. Με τη συνήθεια το μάτι αδρανεί και δεν προσέχει, το καινούργιο γίνεται παλιό κι έτσι αφήνει χώρο για να εγκατασταθεί το νέο καινούργιο. Η διαδοχή αυτή δεν είναι τίποτε άλλο από τον χρόνο που περνάει.

Η κοπέλα που κάθεται απέναντί μου στο μετρό δεν έχει τίποτε το ιδιαίτερο ώστε να της αφιερώσω κάτι παραπάνω από μια φευγαλέα ματιά. Το μάτι απομακρύνεται από πάνω της λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος, το μυαλό όμως, παραδόξως πως, φαίνεται να ακινητοποιείται σε μια μικρή, κοινή κοινότατη λεπτομέρεια, και συγκεκριμένα στα δύο σκουλαρίκια που φοράει στο καθένα απ’ τ’ αυτιά της. Περίεργο; Καθόλου. Παρατηρείται στον μισό τουλάχιστον γυναικείο πληθυσμό, ενώ στον ανδρικό το φαινόμενο είναι σαφώς λιγότερο εξαπλωμένο. Τα πολλαπλώς τρυπημένα αυτιά δεν αποτελούν πλέον παράδοξο, κι όμως έρχεται κάποια στιγμή από το πουθενά, που σε κάνει ν’ αναρωτιέσαι για τη γενεαλογία τους. Κι από κει ανάλογα με τα κέφια, κάνεις τις σκέψεις κομπολόι, τουλάχιστον μέχρι να έρθει η ώρα σου να κατέβεις.

Το σκουλαρίκι, από αρχαιοτάτων χρόνων αποτελεί ένα από τα αγαπημένα στολίδια των γυναικών. Το μαρτυρούν τόσο τα αιγυπτιακά όσο και τα μινωικά ευρήματα, κομψά και περίτεχνα, τα οποία μπορείτε κάλλιστα να θαυμάσετε στο αρχαιολογικό μουσείο του Ηρακλείου. Απ’ όσο ξέρω, για αιώνες τα σκουλαρίκια ήταν πάντα δυο. Και δεν θυμάμαι να είχα ποτέ παρατηρήσει σε πίνακες ή σε περιγραφές άλλων στα βιβλία, γυναικεία αυτιά με σκουλαρίκια περισσότερα του ενός. Το περίεργο λοιπόν, είναι ότι η μετάβαση αυτή, η τόσο απλή, από το ένα, που ήταν το σύνηθες, στα δύο, γεγονός που συντελέστηκε τα τελευταία μόνο χρόνια, πήρε ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Πέρασαν αιώνες για το ένα να γίνουν δύο, ενώ ο πολλαπλασιασμός τους, από τα δύο σε τρία ή και περισσότερα στο κάθε αυτί, συνέβη σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

Χαρούμενη για τη μεγαλοφυή αυτή παρατήρηση, άφησα το μυαλό μου να πετάξει και σε άλλα παρόμοια φαινόμενα, ώστε να μαζέψω περισσότερο υλικό, ώστε κάποια συμπεράσματα να τα γενικεύσω. Θυμήθηκα, λοιπόν, ότι το ίδιο είχε συμβεί και με τα φορέματα. Ξεκινώντας από τον Μεσαίωνα και πέρα, με τα υφάσματα να καλύπτουν τα πόδια ως τον αστράγαλο και φτάνοντας μέχρι το σήμερα, βλέπουμε ότι ενώ το κόντυμα ακολουθούσε μια ομαλή ας πούμε πορεία μέσα στους αιώνες, με τον Πάγκαλο ακόμα να κρατάει μεζούρα και να μετράει, σταμάτησε κάπως απότομα κάπου κάτω, ή γύρω από το γόνατο, όπου και κόλλησε για καιρό. Για να περάσει η φούστα αυτά τα ελάχιστα εκατοστά που χωρίζουν το κάτω από το πάνω μέρος του γόνατου χρειάστηκαν ένας παγκόσμιος πόλεμος και ένας Μάης. Με την κοσμοϊστορική αυτή εξέλιξη ήταν πλέον θέμα χρόνου το μήκος της φούστας να ελαττώνεται με αυξανόμενο πλέον ρυθμό.

Αν σχηματοποιήσουμε τις μεταβολές αυτές στο χρόνο, βλέπουμε ότι τόσο ο αριθμός των ενωτίων, όσο και το μήκος των φορεμάτων ακολουθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα μια κίνηση αργή, κατόπιν σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα επέρχεται μια ξαφνική μεταβολή, (από το ένα σκουλαρίκι στα δύο, και από τη φούστα που ήταν κάτω από το γόνατο, να μετακινείται ακριβώς από πάνω), ενώ από κει και πέρα παρατηρούμε οι αλλαγές αυτές να επιταχύνονται.

Το συμπέρασμα αυτό δεν είναι ούτε πρωτότυπο, ούτε περίεργο, αν αναλογιστεί κανείς ότι το ίδιο περίπου συνέβη και για χιλιάδες άλλα πράγματα κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Το περίεργο είναι ότι ο ρυθμός αυτός των αλλαγών αποτυπώθηκε σε δυο τόσο περιθωριακά και ασήμαντα φαινόμενα, σαν να είχε κάποια τέλος πάντων αιτιώδη σχέση η τεχνολογική επανάσταση με τον διπλασιασμό των ενωτίων ή το κόντυμα της φούστας. Κατά τα φαινόμενα όμως είχε και παραείχε.

Ο σταθμός που επρόκειτο να κατέβω αργούσε ακόμα, έτσι είχα το χρόνο να κάνω κι άλλη μια σκέψη, σχετικά με τη δυναμική των αλλαγών, και ειδικά για τις περιόδους των απότομων αλλαγών στις νοοτροπίες και συμπεριφορές των κοινωνιών. Μοιραία θα καταφύγω σε αναλογίες, τις οποίες θα δανειστώ από τη φυσική.

Σε ένα φυσικό σύστημα, π.χ. ένα υγρό, όταν ελαττώνουμε σταδιακά μια εξωτερική παράμετρο, π.χ. τη θερμοκρασία, το σύστημα κρυώνει αναλόγως με κάποιο νόμο, αλλά παραμένει ακόμα στην υγρή κατάσταση. Κάποια στιγμή όμως, φτάνουμε σε μια θερμοκρασία, όπου μια ελαχιστότατη μεταβολή της μετατρέπει το σύστημα από υγρό σε στερεό. Αν το υγρό είναι νερό τότε η θερμοκρασία αυτή είναι οι μηδέν βαθμοί Κελσίου. Η μεταβολή αυτή ονομάζεται μεταβολή φάσης και είναι από τα πιο ενδιαφέροντα φαινόμενα της φυσικής. Το ίδιο συμβαίνει και με τη μαγνήτιση. Δηλαδή οι ποιοτικές μεταβολές από τη μια φάση στην άλλη δεν γίνονται σταδιακά, αλλά απότομα. Επίσης, αν πάρουμε ένα σωρό με άμμο, στον οποίο συνεχίζουμε να προσθέτουμε κόκκους, θα έρθει κάποια στιγμή που ένας και μόνον κόκκος θα καταστρέψει το σωρό.

Αυτές οι ποιοτικές ομοιότητες ανάμεσα στα φυσικά συστήματα και τις κοινωνικές συμπεριφορές παρέσυραν αρκετούς κοινωνιολόγους του περασμένου 19ο αιώνα, και συγκεκριμένα, τους εκπροσώπους του λογικού θετικισμού, στο να προσπαθήσουν να εφαρμόσουν και στην κοινωνία τους νόμους της φύσης. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν.

Λίγο πριν κατέβω, μου πέρασε σαν αστραπή απ’ το μυαλό ο τίτλος μιας συλλογής διηγημάτων του Σωτήρη Δημητρίου: «Η βραδυπορία του καλού». Για δες, σκέφτηκα, πόσο αργεί να έρθει το καλό και πόσο γρήγορα συμβαίνει το κακό! Γιατί λοιπόν το ένα να διέπεται από διαφορετική δυναμική απ’ ότι το άλλο, μιας και τα δυο, με το να αποτελούν τα δυο μέλη ενός αντιθετικού συνόλου, κανονικά θα έπρεπε να είχαν και τον ίδιο ρυθμό εμφάνισης και εξαφάνισης; Έλα μου ντε;

Αυτό το ερώτημα όμως, απ’ ότι φαίνεται θα το βασανίσω σε κάποια άλλη διαδρομή.

17 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

περισσοτερο ενδιαφερον,και ποιο επικαιρο, ισως θα ηταν να αχοληθει κανεις για την Αλλαγη των Δυναμικων.

akrat είπε...

τα ενώτια...
πάντως εγώ συζητώντας με ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ παπούδες της Καρύστου τα έφεραν άντρες ναυτικοί...
εγώ πάντως για ένα εντελώς προσωπικό ανεξήγητο και ηλίθιο λόγο τα μισώ...
δεν είναι τυχαίο ότι σχέση με γυναίκα που τα έφερε εις τα ώτα της... δεν έχω κάμνει...
εκτός θέματος ξανά ε?
εμ εργάτης είμαι...

VAD είπε...

Φίλη cynical,τα σκουλαρίκια πάντα δύο;Οχι σε όλους τους πολιτισμούς,στις αφρικάνικες φυλές τα πολλά σκουλαρίκια είναι κανόνας,ακόμα και σήμερα,σε γυναίκες και άνδρες,ίσως μέσω της αποικιοκρατίας να πέρασε η συνήθεια στον "πολιτισμένο" κόσμο, ίσως μέσω της αφροαμερικάνικης μουσικής,δεν έχω στοιχεία για να στηρίξω την άποψή μου, εμπειρική υπόθεση κάνω.
-Με αφορμή την αναφορά σου στο Σωτήρη Δημητρίου,προσωπική εκτίμηση,είναι από τις καλύτερες πένες από το '80 και μετά.Ολες οι δουλειές του η μία καλύτερη από την άλλη!

Την καλημέρα μου...

Greek Rider είπε...

@cynical, καλησπέρα. Ωραίο άρθρο. Το ίδιο έγινε και με τον εγκέφαλο του ανθρώπου, μέχρι που αυτός πέρασε ένα οριακό σημείο εξέλιξης με αποτέλεσμα τώρα να μην μπορεί να σταματήσει να σκέφτεται ούτε καν και μέσα στο μετρό.

cynical είπε...

Πάλι σκοτεινός de Profundis. Δεν σας πιάνω σε πια Δυναμικά αναφέρεστε.

cynical είπε...

Στα σχόλια @akrat πιανόμαστε από κάτι που διαβάσαμε και κάνουμε γέφυρα σε κάτι από τη δικιά μας εμπειρία. Κι εγώ πολλές φορες πάω αλλού. Πάντως γυναικα χωρις σκουλαρίκια είναι σπάνιο φαινόμενο. Παιζεις κανενα Λοττο;

cynical είπε...

Καλησπέρα VaD. Στη Δύση πάντως η μοδα με τα περισσοτερα του ενος σκουλαρίκια είναι προσφατο φαινομενο. Αυτο που κοιτάω όμως, δεν ειναι τοσο ο αριθμός καθ' αυτός, όσο η μεταβολή του όποιου αρχικού αριθμού στο χρόνο. Στους Αφρικανούς μπορεί να συμβαινει το ακριβως αντιθετο, δηλαδή η δυναμική του περάσματος από τα πολλά στα λίγα λόγω εκδυτικισμού.

Σχετικα με τον Δημητρίου, χαιρομαι που σου αρέσει κι εσένα. Τα διηγηματα όμως. Στα πεζα του , αφηγηματα ή άλλα, νομίζω ότι χάνει. Καιρο εχει να εκδώσει πάντως κάτι καινούργιο.

Ανώνυμος είπε...

μάλλον πρέπει να κάνετε μακρινές διαδρομές, δεν εξηγείται αλλιώς

cynical είπε...

Καλησπέρα Rider. Να δεις που πριν λιγο διάβαζα ότι έχει σταμαησει πια η εξέλιξη. Ο πρόωρος θάνατος, λέει, που σε ένα βαθμό συμβαίνει για να φυγουν από τη μεση τα καχεκτικά γονίδια, δεν έχει λόγο να συμβαίνει σήμερα. Ένας λόγος είανι ότι εχουν ήδη ανακατωθει τα γονιδια απο αλλες φυλές. τους άλλους λογους δεν τους θυμαμαι.

cynical είπε...

κ. Κ.Κ. Μοίρη, εγώ στις διαδρομές χαζεύω. Δεν σκύβω πάνω από ενα βιβλίο, όπως μας δασκαλεύουνε να κάνουμε για να εκπολιτισθούμε...

Ανώνυμος είπε...

Εννοω τις δυναμικες της κοινωνιας

pentanostimi είπε...

εχεις δικιο cynikal
εχει σταματήσει η εξελιξη του ανθρώπου,συμφωνα με τον διακεκριμένο Βρετανό βιολόγο Στιβ Τζόουνς, καθηγητή του Τμήματος Γενετικής, Εξέλιξης και Περιβάλλοντος του Πανεπιστημιακού Κολεγίου του Λονδίνου.

ο Τζόουνς υποστηρίζει πως,και στα 3 συστατικα της εξελιξης των ειδών = φυσική επιλογή, μετάλλαξη και τυχαία αλλαγή σημειώνεται επιβράδυνση.

και κατι λεει για παγκοσμιοποιηση ,ανακάτεμα φυλων και γονιδίων...
τώρα για τα ενώτια,δεν φορουσαν και οι πειρατές???

VAD είπε...

Nα συνεχίσουμε τη συζήτηση για το Σωτήρη Δημητρίου;Αφού θήτευσε με επιτυχία στο διήγημα(Ντιάλιθ' ιμ Χρηστάκη,Το παιδί απ'τη Θεσσαλονίκη),πέρασε στο "Ν'ακούω καλά τ'όνομά σου" και "Τους τα λέει ο Θεός" ,τα οποία προσωπικά με γοήτευσαν!
-Η περιγραφή του Αλβανόπουλου να χορεύει και να φωνάζει στον κλαρινιτζή, Σπάσ'το!, είναι μεγαλείο,θαρρείς πώς ακούς το κλαρίνο, θαρρείς και βλέπεις το χορευτή!

Greek Rider είπε...

@cynical, συνδυάζοντας εντελώς αυθαίρετα διάφορα πράγματα νομίζω ότι η ανθρώπινη εξέλιξη συμβαίνει σήμερα με δύο τρόπους: α) Άμεσα μέσω εγκεφαλικών αλλαγών στη διάρκεια της ζωής μας που στη συνέχεια περνάνε στα παιδιά (ο εγκέφαλος αλλάζει συνεχώς με νέες καλωδιώσεις), β) Έμμεσα μέσω της μάχης των ιδεολογιών όταν οι άνθρωποι ταυτίζονται φανατικά με αυτές.

cynical είπε...

Ναι Πεντανόστιμη, αυτό ήταν το άρθρο. Αλλά δεν θυμόμουν που το ειχα διαβασει. Νομιζα ότι ηταν στο Scientific American, αλλά οσο και να εψαξα δεν το βρηκα. Thanks.

cynical είπε...

Nα προσθέσω VaD και τη συλλογή διηγημάτων "Η φλέβα του λαιμού", που μου άρεσε παρα πολυ. Απογοητευτηκα όμως απο το τελευταιο, τα οπωροφόρα της Αθήνας. Δεν αισθάνθηκα τις συνήθεις ..σφυριες του συγγραφέα.

cynical είπε...

Καλημέρα @Rider. Αγγίζεις ένα θέμα που δεν το γνωρίζω καθόλου. Αυτο που γραφεις για την μεταβιβαση γενετικά και των εγκεφαλικων καλωδιώσεων μού κάνει εντύπωση. Διαβαζω ενα καταπληκτικο μικρο βιβλιαρακι απο τις εκδοσεις Oxford που εισαγει στις εγκεφαλικες λειτουργιες με τρόπο κατανοητό και γλαφυρό, και λεγεται Brain.

Φαντάζομαι ότι οι διαφορετικες ιδεολογίες ενεργοποιούν και διαφορετικα patterns νευρώνων. Αν αυτά κληροδοτούνται, τότε μπορούμε να πούμε ότι γίνεται το ίδιο και με τις ιδεολογιες; Ωραιο science fiction.