Οικονομική Μαγγανεία

Τον τελευταίο καιρό έτυχε να συναντήσω αρκετά παιδιά, γύρω στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου, που ήθελαν να σπουδάσουν διακαώς Μαθηματικά, και μάλιστα μόνον αυτά. Και σαν παρωχημένη και απληροφόρητη που ήμουν, έκανα το παν να τα αποτρέψω από την συγκεκριμένη επιλογή, διότι απ’ όσο θυμόμουν παλιότερα, τα μαθηματικά τμήματα ήταν στα αζήτητα και από τα πρώτα που έβαλε λουκέτο η Θάτσερ στα πρώτα χρόνια της θητείας της. Δεν μιλάμε φυσικά για την Ελλάδα, γιατί εδώ δεν τέθηκε ποτέ θέμα επιλογής πανεπιστημιακής σχολής. Το ζητούμενο ήταν να μπει κάποιος στο πανεπιστήμιο όπως-όπως, ενώ η σχολή προτίμησης ήταν το «ό,τι κάτσει». Σπουδές μαθηματικών σήμαινε καθηγητηλίκι και ιδιαίτερα. Όχι και πολύ άσχημα, εν τέλει.

Γιατί όμως τα τελευταία χρόνια πήραν τ’ απάνω τους οι μαθηματικές σπουδές; Τι άλλαξε και δεν το πήρα χαμπάρι; Απάντηση δεν εύρισκα, παρά μόνον πολύ τελευταία, εξ αιτίας της πρόσφατης οικονομικής κρίσης που ενέσκηψε στην Αμερική κυρίως, αλλά και στην Αγγλία, στο Βέλγιο, ίσως και αλλού.

Το τι συνέβη το ξέρουν καλύτερα οι οικονομολόγοι, το έχουν αναλύσει τόσες φορές που δεν νομίζω να έμεινε κανείς απληροφόρητος και στο σκοτάδι. Επίσης πέσανε και τα προσήκοντα αναθέματα στον καπιταλισμό για την αγριάδα του, για την απληστία του, στον ίδιο τον καπιταλισμό-καζίνο, στους managers που απομυζούν σαν τις βδέλλες το ξένο χρήμα και το μεταγγίζουν στα δικά τους τα συρτάρια, πολύ ορθά όλα αυτά. Αλλά, κανένα ανάθεμα δεν έπεσε στους ...μαθηματικούς! Μάλιστα.

Πού πήγαν παιδιά οι μαθηματικοί; Νάτοι, παιδιά, οι μαθηματικοί! Στις τράπεζες, στα χρηματιστήρια και στις εταιρίες διαχείρισης ...ρίσκου, ιδρύματα ευαγή που τα τελευταία χρόνια έκαναν το παν για να δελεάσουν νέο κόσμο, να τον αποτρέψουν από τας επιστήμας και να τον στρέψουν στα χρηματιστήρια. Φταίνε, λοιπόν, τα παιδιά για την κρίση; Όχι φυσικά τα ίδια. Φταίνε όμως τα μοντέλα τους και η πίστη του συστήματος σ’ αυτά. Το τελευταίο, βέβαια, αποτελεί παρανυχίδα μπροστά στους άλλους παράγοντες και τη συγκεκριμένη πολιτικο-οικονομική συγκυρία που συνθέτουν και το υπόστρωμα της κρίσης, αλλά δεν μπορούμε και να το παραβλέψουμε, σαν μια σημαντική της συνιστώσα.

Έχω αναφερθεί αρκετές φορές

1. στην εκμετάλλευση των επιστημονικών ανακαλύψεων για σκοπούς αλλότριους,

2.στην επίκληση μιας στρεβλής κατά τα άλλα «επιστημονικής μεθόδου» για να δικαιολογηθούν πράξεις που με κανένα τρόπο δεν θα ενέπιπταν στο πεδίο ορισμού της επιστήμης,

3. στην υπερβολική πίστη ότι η επιστήμη μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα,

4. στη διασπορά αμφιβολιών για πολλαπλώς τεκμηριωμένες θεωρίες και

5. στην εσκεμμένη θεώρηση μερικώς τεκμηριωμένων θεωριών ως εντελώς αξιόπιστων.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση της κρίσης και της δυνατότητας πρόβλεψης και αποφυγής της, νομίζω ότι ισχύει αυτό το τελευταίο.

Κάθε τράπεζα που σέβεται τον εαυτό της έχει και μια ομάδα αναλυτών, η κύρια δουλειά των οποίων είναι να εκτιμούν τον βαθμό ρίσκου κάθε επένδυσης ή όποιας άλλης χρηματοοικονομικής πράξης. Για το σκοπό αυτό υπάρχουν ανάλογες εταιρίες που παράγουν εξειδικευμένα software, τα οποία αγοράζουν και συμβουλεύονται ειδικοί αναλυτές της τράπεζας πριν πάρουν κάποια απόφαση.

Στην προκειμένη περίπτωση με την αγορά επισφαλών δανείων, τα συγκεκριμένα μοντέλα ανάλυσης ρίσκου, που είναι πολύπλοκοι μαθηματικοί αλγόριθμοι, δεν κατάφεραν να εκπληρώσουν το σκοπό τους, που είναι ακριβώς η Πρόβλεψη των Κρίσεων. Διαβάζοντας σχετικά άρθρα στο NewScientist, τεύχος 27 Σεπτεμβρίου, το ίδιο πράγμα σχεδόν είχε συμβεί δέκα χρόνια πριν, με την κατάρρευση ενός παρόμοιου υψηλού κινδύνου προϊόντος, ονόματι Long-Term Capital Management. Η παγκόσμια κρίση αποσοβήθηκε τότε μόνον χάρις στο οικονομικό ξελάσπωμα με μερικά δισεκατομμύρια δολάρια, (άραγε από ποιους;).

Παρά τις συνεχείς όμως προειδοποιήσεις για την ελαττωμένη αξιοπιστία τους, τα εν λόγω μοντέλα συνέχισαν να χρησιμοποιούνται. Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι:

a. Κατά πόσον η μομφή πρέπει να πέσει στους συγκεκριμένους αλγόριθμους, με την έννοια ότι αν ήταν περισσότερο εξελιγμένοι θα μπορούσαν να είναι και περισσότερο προβλεπτικοί, ή

b. Κατά πόσον οι αλγόριθμοι, όσο εξελιγμένοι και να είναι αυτοί, μπορούν να προβλέπουν τέτοιες εξαιρετικές ή σπάνιες περιπτώσεις; Μήπως η αδυναμία τους είναι θέμα δομικό και σύμφυτο της πραγματικότητας της οικονομικής συναλλαγής και των αλληλεξαρτήσεών της;

Πριν από κάμποσο καιρό είχα αναπτύξει ΕΔΩ κάποιες σκέψεις σχετικά με το αν η Οικονομική είναι επιστήμη, και αν επομένως μπορεί να κάνει προβλέψεις. Είχα διατυπώσει το συμπέρασμα, (συγχωρήστε με αν το βρίσκετε εξωφρενικό), ότι τα οικονομικά δεν είναι επιστήμη για δυο κυρίως λόγους, πρώτον γιατί η ίδια η πρόβλεψη επιδρά ευθέως πάνω στο αποτέλεσμα και δεύτερον γιατί οι οικονομικές δραστηριότητες βασίζονται και σε ψυχολογικούς παράγοντες που είναι εν πολλοίς αστάθμητοι και είναι αυτοί οι ίδιοι οι οποίοι επιδρούν.

Στα χρηματοοικονομικά, κάθε σχεδόν αποτυχία μπορεί να ερμηνευτεί και να δικαιολογηθεί υποκριτικά εκ των υστέρων, με την κομψή χρήση της γλώσσας και των στατιστικών στοιχείων. Είναι γνωστό ότι η επιλεκτική χρήση των αριθμών μπορεί να βγάλει οποιοδήποτε προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Οι οικονομολόγοι βασίζουν τα μοντέλα τους σε μερικές παραδοχές, όπως ότι οι επενδυτές συμπεριφέρονται σαν τον Homo-economicus, ενώ στην αντίθετη περίπτωση περιγράφονται σαν ανορθολογικοί και πανικόβλητοι. Η εναλλακτική εικόνα ότι οι επενδυτές μπορεί και να δρουν και λογικά σε περίπτωση αβεβαιότητας δεν λαμβάνεται καν υπ’ όψιν.

Μη νομίζετε ότι γνωρίζω πώς δουλεύουν οι συγκεκριμένοι αλγόριθμοι, αλλά σε γενικές γραμμές ένα μοντέλο

1. είτε προσπαθεί να προσομοιώσει τους φυσικούς μηχανισμούς που υπεισέρχονται με τη βοήθεια κατάλληλων ντετερμινιστικών εξισώσεων και κάποιων αρχικών συνθηκών, όπως στις φυσικές επιστήμες, ίσως και στα οικονομικά,

2. είτε να χρησιμοποιήσει χρονοσειρές, τις οποίες αναλύοντάς τες να βρει patterns και regularities και επομένως βάσει της προϊστορίας να επιδικάσει και τις μελλοντικές εκβάσεις,

3. είτε να υπολογίσει την εξέλιξη της αβεβαιότητας μέσω στοχαστικών εξισώσεων οι οποίες στοχεύουν στην περιγραφή τυχαίων γεγονότων.

Τα υπάρχοντα οικονομικά μοντέλα, μπορεί να προβλέπουν επιτυχώς τις καθημερινές κινήσεις μιας τράπεζας, όταν τίποτε δεν ξεπερνάει το συνηθισμένο, αλλά αδυνατούν να διαχειριστούν μεγάλες διακυμάνσεις, όπως είναι για παράδειγμα μια κρίση πληρωμών. Ένας από τους λόγους είναι ότι τα διαθέσιμα στοιχεία για τέτοιες ανώμαλες καταστάσεις είναι χρονικά περιορισμένα, επομένως δεν μπορούν, ακόμα και αν εισαχθούν στον αλγόριθμο, να δώσουν αξιόπιστες προβλέψεις.

Άλλος λόγος μπορεί να είναι ότι λειτουργούν γραμμικά τόσο στο χρόνο, όπου κάθε μελλοντική κίνηση θεωρείται απόρροια μιας προηγούμενης, όσο και σε σχέση με τις εξαρτήσεις των βασικών μεταβλητών τους. Στην πραγματικότητα, στα οικονομικά φαινόμενα παρατηρούνται ισχυρές αναδράσεις, (feedback φαινόμενα), έτσι ώστε, όπως και στον καιρό, λόγω του Χάους που εμφιλοχωρεί να υπάρχει ένα ανυπέρβλητο όριο στην προβλεπτική τους ικανότητα.

Και τέλος-τέλος υπάρχει και ο Nassim Taleb, από τους πρωτοπόρους των μαθηματικών οικονομικών, διακεκριμένος ερευνητής του ρόλου της τυχαιότητας στη ζωή, στις επιστήμες και φυσικά την οικονομία. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, όλες οι οικονομικές δραστηριότητες υπόκεινται σε ακραία γεγονότα με πολύπλοκες συνέπειες που δεν μπορούν να προβλεφθούν με κάποια συμβατική μέθοδο.

Προφανώς υπάρχουν και άλλες κατηγορίες που από άγνοια θα παρέλειψα, ενώ κάθε μια από τις παραπάνω, φανταστείτε ότι υποδιαιρείται σε πολύ περισσότερες παραλλαγές με διαφορετικές μεταξύ τους μεθόδους.

Το συμπέρασμα λοιπόν είναι, ότι η Οικονομική έχει πολύ δρόμο μπροστά της να διανύσει μέχρις ότου αυτοί που την εξασκούν δηλώσουν ανεπιφύλακτα υποταγή στα πορίσματά της. Και επειδή το φαινόμενο των συναλλαγών εκατομμυρίων ανθρώπων είναι από μόνο του περίπλοκο, καλό είναι οι οικονομολόγοι, χρηματιστές και τραπεζίτες να μην αναλαμβάνουν δραστηριότητες, που θα το σπρώξουν στην χαοτική του περιοχή, όπου κάθε ανεπιθύμητο αποτέλεσμα θα είναι πλέον εφικτό και πραγματοποιήσιμο. Και ο θεός να μας φυλάει!